Xung đột đè nặng lên kinh tế Israel và Iran

7 giờ trướcBài gốc

Xung đột vũ trang đè nặng lên kinh tế Israel và Iran. Ảnh: TL

Gánh nặng chi phí quân sự của Israel ngày càng đắt đỏ

Kể từ khi bị Hamas tấn công ngày 7-10-2023, Israel đã rơi vào tình thế phải chiến đấu trên nhiều mặt trận, kéo theo đó là gánh nặng tài chính chưa từng có trong lịch sử. Các ước tính mới nhất cho thấy, cuộc xung đột với Iran tiêu tốn của Israel 200 triệu đô la Mỹ mỗi ngày, vượt xa các cuộc chiến diễn ra gần đây với Hamas hay Hezbollah.

Khoảng 60.000 doanh nghiệp Israel đã phải đóng cửa trong năm 2024 do thiếu nhân lực, gián đoạn hậu cần và tâm lý kinh doanh ảm đạm. Tỷ lệ thất nghiệp đã giảm từ mức 4,8% trong năm 2021 xuống 3% vào tháng 4-2024, nhưng chủ yếu do lệnh gọi nhập ngũ chứ không phản ánh khả năng tạo việc làm.

Trong năm ngoái, chi tiêu quân sự của Israel đã tăng 65%, đạt 46,5 tỉ đô la, chiếm 8,8% GDP và là mức cao thứ hai thế giới sau Ukraine. Trong năm 2025, Israel dự kiến sẽ chi 38,6 tỉ đô la cho quốc phòng trong tổng ngân sách 215 tỉ đô la, tăng 21% so với năm ngoái và trở thành ngân sách lớn nhất trong lịch sử nước này.

Theo ước tính từ Viện Aaron về chính sách kinh tế, một cuộc xung đột kéo dài một tháng với Iran có thể tiêu tốn của Israel khoảng 12 tỉ đô la. Cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Israel Karnit Flug nhấn mạnh: “Yếu tố quan trọng thực sự quyết định chi phí chiến tranh sẽ là thời gian diễn ra xung đột. Việc xung đột kéo dài một tuần, hai tuần, hay một tháng sẽ là những câu chuyện hoàn toàn khác nhau”.

Xung đột đè nặng lên nền kinh tế Israel

Nền kinh tế Israel, vốn thường tăng trưởng ít nhất 4% mỗi năm và thậm chí từng đạt mức tăng trưởng 6,5% trong giai đoạn trước khi xảy ra cuộc tấn công của Hamas. Thế nhưng trong năm ngoái, các cuộc xung đột đã khiến nền kinh tế nước này chỉ tăng trưởng dưới 1%, trong khi thâm hụt ngân sách đã vượt quá 6% GDP với tỷ lệ nợ công/GDP lên tới gần 70%.

“Nền kinh tế của Israel sẽ giảm khoảng 5% trong vài năm tới so với khi chiến tranh không xảy ra”, Liam Peach - chuyên gia kinh tế cấp cao về thị trường mới nổi tại Capital Economics đánh giá, dựa trên sự sụt giảm lực lượng lao động do chiến sự.

Các tổ chức xếp hạng tín nhiệm hàng đầu như Fitch, Moody’s và S&P cũng đã đưa ra những đánh giá thận trọng về tình hình sức khỏe tài chính của Israel. S&P cảnh báo, “sự leo thang của xung đột quân sự có thể làm suy yếu đáng kể các vị thế kinh tế, tài chính và cán cân thanh toán của Israel”.

Tỷ lệ lạm phát chính thức ở Iran vào khoảng 40%, nhưng một số chuyên gia cho rằng con số thực tế có thể là trên 50%. Một thống kê khác cũng cho thấy, đồng rial của Iran đã mất hơn 90% giá trị so với đô la Mỹ kể từ khi các lệnh trừng phạt của Mỹ được tái áp đặt vào năm 2018.

Để giải quyết các thách thức tài chính, Chính phủ Israel đã phải tăng thuế VAT từ 17% lên 18% và đang có kế hoạch đóng băng lương của các công chức. Nhưng mức xếp hạng tín nhiệm thấp hơn của Israel có nghĩa là chính quyền không thể dễ dàng vay vốn như các nước phát triển khác, và việc cắt giảm chi tiêu sẽ là khó tránh khỏi.

Kinh tế Iran trong tình trạng đáng báo động

Còn với Iran, nền kinh tế nước này đã phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng ngay cả trước khi xung đột bùng nổ.

Iran đã liên tục phải chịu các lệnh trừng phạt kinh tế từ Mỹ. Áp lực ngày càng gia tăng khi Washington sử dụng một loạt lệnh trừng phạt bổ sung lên ngành dầu khí để gây sức ép buộc Tehran phải đồng ý thỏa thuận về chương trình hạt nhân của mình.

Các biện pháp cấm vận đã phần nào được dỡ bỏ vào cuối thời chính quyền cựu Tổng thống Barack Obama nhờ thỏa thuận Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA). Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump đã tái áp đặt các lệnh trừng phạt vào năm 2018 trong nhiệm kỳ đầu tiên và bổ sung thêm nhiều lệnh trừng phạt khác.

Hệ quả của các biện pháp trừng phạt này là Tehran chỉ tạo ra 50 tỉ đô la doanh thu xuất khẩu dầu trong năm 2022 và 2023, tương đương khoảng 200.000 thùng dầu thô xuất khẩu mỗi ngày, ít hơn 10% so với mức của năm 2016. Việc mất đi doanh thu do các lệnh trừng phạt đã ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế lâu dài của Iran, cũng như khả năng sửa chữa cơ sở hạ tầng ngày càng xuống cấp.

Hiện tại, tỷ lệ lạm phát chính thức ở Iran vào khoảng 40%, nhưng một số chuyên gia cho rằng con số thực tế có thể là trên 50%. Một thống kê khác cũng cho thấy, đồng rial của Iran đã mất hơn 90% giá trị so với đô la Mỹ kể từ khi các lệnh trừng phạt của Mỹ được tái áp đặt vào năm 2018.

Hãng tin Tasnim dẫn các số liệu cho thấy, tỷ lệ thất nghiệp tại Iran hiện ở mức 9,2%. Tuy nhiên, Ủy ban Đại diện người lao động Iran ước tính, số người không có khả năng tiếp cận công việc đủ sống tại nước này còn cao hơn nhiều. Theo các chuyên gia, hiện có khoảng 22-27% người dân Iran đang sống dưới ngưỡng nghèo đói.

Cuộc xung đột với Israel càng khiến tình trạng trở nên tồi tệ hơn. Các khu dân cư tại Tehran, Isfahan và Natanz bị ảnh hưởng nặng nề bởi những trận không kích, với nhiều tòa nhà sụp đổ và hệ thống cung cấp điện, nước bị gián đoạn. Giới phân tích cho rằng cuộc xung đột sẽ khiến Tehran tiêu tốn hàng tỉ đô la, bóp nghẹt tăng trưởng kinh tế và làm dấy lên lo ngại về khả năng hoạch định chính sách tài khóa trong dài hạn.

Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian đã nhiều lần nhấn mạnh mức độ nghiêm trọng của tình hình kinh tế mà Iran đang phải đối mặt. Ông tuyên bố rằng tình hình của Tehran còn khó khăn hơn so với thời kỳ Chiến tranh Iran - Iraq vào những năm 1980.

Tehran tìm mọi cách duy trì xuất khẩu dầu mỏ

Để duy trì nguồn cung dầu thô và bảo vệ nguồn thu ngân sách quan trọng giữa bối cảnh bị Israel tấn công, Tehran đang phải nhanh chóng thay đổi cách thức vận chuyển dầu, ví dụ như thực hiện bốc dỡ từng tàu chở dầu một. Các thống kê gần đây cho thấy, sản lượng dầu được bốc dỡ tại đảo Kharg - trung tâm xuất khẩu hơn 90% dầu thô của Iran đã đạt 2,2 triệu thùng/ngày - mức cao nhất trong năm tuần qua.

Bên cạnh đó, Iran cũng đã chuyển một phần kho dự trữ nổi 40 triệu thùng dầu trên 36 tàu chở dầu tới gần Trung Quốc hơn để giảm thiểu tác động của sự gián đoạn đối với người mua. Khoảng 10 tàu chở khoảng 8 triệu thùng dầu thô Iran hiện đang đậu ngay ngoài khơi Trung Quốc, trong khi khoảng 20 triệu thùng dầu khác được lưu trữ ở khu vực gần Singapore.

Những thay đổi về mặt hậu cần này là một phần trong chiến lược rộng hơn nhằm bảo vệ xuất khẩu dầu của Iran khỏi nguy cơ bị gián đoạn bởi chiến sự. Việc sử dụng các tàu chở dầu hoạt động ngầm và các kho dự trữ ngoài khơi cho phép Tehran duy trì dòng chảy dầu mỏ bất chấp chi phí vận chuyển và bảo hiểm tăng cao.

Tuy nhiên, việc đảm bảo năng lực xuất khẩu dầu khí trong bối cảnh xung đột là rất khó khăn. Nhà máy lọc dầu Shahr Rey gần Tehran và các kho nhiên liệu quanh thủ đô đã trở thành mục tiêu không kích của Israel. Iran cũng đã phải dừng một phần hoạt động tại mỏ khí đốt South Pars - mỏ khí đốt lớn nhất thế giới, đóng góp 80% sản xuất khí đốt của nước này, sau vụ không kích hôm 14-6.

Những kỳ vọng về một thỏa thuận ngừng bắn

Trong bối cảnh hứng chịu nhiều thiệt hại về kinh tế, cả Israel và Iran đều có những động lực để hướng tới một thỏa thuận ngừng bắn theo đề xuất từ Mỹ, với Qatar giữ vai trò cầu nối trong tiến trình đàm phán. Những hy vọng đã mở ra sau khi cả Israel và Iran hôm 24-6 đều đồng ý chấm dứt các cuộc tấn công nếu phía bên kia cũng làm điều tương tự.

Việc xung đột tạm lắng sẽ mở ra cơ hội để hai nền kinh tế đang gặp nhiều khó khăn của Iran và Israel có thể hít thở, chuẩn bị cho giai đoạn phục hồi tiếp theo. Đối với Israel, việc giảm áp lực chi tiêu quân sự hàng ngày sẽ giúp ngân sách chính phủ có thêm dư địa để củng cố các chương trình xã hội và khôi phục hoạt động sản xuất. Trong khi đó, Iran sẽ có cơ hội ổn định nguồn thu ngoại tệ từ xuất khẩu dầu, đồng thời giúp ổn định thị trường năng lượng thế giới vốn đã liên tục biến động những ngày qua.

Tuy nhiên, triển vọng đạt được và duy trì một thỏa thuận như vậy vẫn còn nhiều bất định khi việc dàn xếp những mâu thuẫn sâu sắc giữa các bên là không hề dễ dàng. Một thỏa thuận sẽ chỉ bền vững nếu có được cam kết thực thi từ cả hai Chính phủ Iran và Israel, một cơ chế giám sát hiệu quả và sự hỗ trợ từ các đối tác trung gian.

Nguồn: DW, WSJ, Al Jazeera, Reuters, Bloomberg, Telegraph

Ngân Diệp

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/xung-dot-de-nang-len-kinh-te-israel-va-iran/