AI có linh hồn Việt: Khi công nghệ đi cùng đạo đức và văn hóa

3 giờ trướcBài gốc

Ở Việt Nam, câu trả lời dường như đã dần rõ nét: AI vì con người, dân sinh và phát triển bền vững.

Thông điệp đó lan tỏa mạnh mẽ tại Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025 đang diễn ra ở Ninh Bình với sự tham gia của hàng trăm chuyên gia, doanh nghiệp, nhà quản lý trong nước và quốc tế. Không chỉ là diễn đàn trao đổi về công nghệ, đây còn là nơi Việt Nam khẳng định tầm nhìn chiến lược: Phát triển AI có trách nhiệm, nhân văn và mang bản sắc riêng.

"Văn hóa AI lấy con người làm trung tâm"

Vài năm qua, thế giới chứng kiến sự trỗi dậy chưa từng có của AI. Các mô hình ngôn ngữ lớn, robot thông minh hay hệ thống phân tích dữ liệu lớn đang làm thay đổi mọi lĩnh vực, từ y tế, giáo dục, giao thông cho tới báo chí. Song đi cùng sự tiện lợi là hàng loạt lo ngại: AI có thể thay con người, tạo ra thông tin sai lệch, xâm phạm quyền riêng tư hay làm gia tăng bất bình đẳng số.

Chính vì thế, tại nhiều diễn đàn quốc tế của Liên Hợp Quốc, G7 cho tới UNESCO (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc), thông điệp “AI vì con người” được nhấn mạnh như kim chỉ nam cho kỷ nguyên mới. Thay vì để AI dẫn dắt xã hội, con người cần là người định hướng, thiết kế và giám sát công nghệ này một cách có đạo đức, công bằng và minh bạch.

Dù đến sau trong cuộc đua AI, Việt Nam lại có hướng tiếp cận riêng: Xem AI không phải là đích đến mà là công cụ để nâng cao chất lượng cuộc sống và năng lực con người.

"Việt Nam tin rằng phát triển AI bền vững cần dựa trên bốn trụ cột gồm các thể chế AI mạnh mẽ, cơ sở hạ tầng AI hiện đại, nhân tài AI và văn hóa AI lấy con người làm trung tâm", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu khai mạc Hội nghị Bàn tròn cấp Bộ trưởng về Quản trị AI, trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025 sáng 27.10 tại Ninh Bình.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu khai mạc sự kiện sáng 27.10 tại Ninh Bình

AI có chủ quyền

Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025 do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp cùng UBND tỉnh Ninh Bình tổ chức, diễn ra từ ngày 27 đến 29.10. Chủ đề chính tập trung vào AI nguồn mở, hợp tác toàn cầu và phát triển bền vững, phản ánh tinh thần hội nhập của Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Sự kiện không chỉ quy tụ doanh nghiệp lớn của Việt Nam như VNPT, FPT, CMC, mà còn có sự tham gia của các tập đoàn công nghệ lớn từ Trung Quốc như Huawei, ZTE, iFLYTEK và MaiYue Technology.

Một điểm nhấn đáng chú ý là hội thảo khu vực “Chuyển đổi số dựa trên AI”, nơi các doanh nghiệp hai nước bàn thảo về phát triển mô hình AI giá rẻ - một hướng đi thực tế nhằm phổ cập công nghệ mới nổi này cho các lĩnh vực dân sinh như giáo dục, y tế, nông nghiệp.

Theo TS Rex Hou, Giám đốc khu vực châu Á - Thái Bình Dương của Huawei, nói rằng “AI có chủ quyền quốc gia” sẽ là xu hướng quan trọng.

Khái niệm “AI có chủ quyền” đang trở thành từ khóa nóng tại nhiều quốc gia, không chỉ ở Việt Nam. Nó thể hiện năng lực tự quyết về dữ liệu, hạ tầng và thuật toán, nhằm đảm bảo rằng công nghệ phục vụ lợi ích quốc gia, thay vì phụ thuộc vào bên ngoài.

Với Việt Nam, điều này đặc biệt quan trọng khi các mô hình ngôn ngữ lớn hiện nay đều do doanh nghiệp nước ngoài kiểm soát, từ dữ liệu huấn luyện, mã nguồn đến tiêu chuẩn vận hành. Nếu không chủ động, các doanh nghiệp Việt chỉ là người “thuê công nghệ thay vì làm chủ tri thức”.

Phát triển AI có chủ quyền không đồng nghĩa với “đóng cửa”. Ngược lại, việc này đòi hỏi hợp tác quốc tế có chọn lọc, học hỏi nhưng vẫn giữ được quyền kiểm soát và định hướng ứng dụng phù hợp với văn hóa, pháp luật và giá trị Việt Nam.

Nói cách khác, hợp tác xuyên quốc tế không làm mất đi sự tự chủ, mà chính là con đường giúp chúng ta tự chủ hơn, bền vững hơn.

Cụ thể hơn, Việt Nam có thể hợp tác với nhiều quốc gia để học hỏi, chia sẻ nguồn lực, nhưng vẫn giữ vững nguyên tắc AI phải vì lợi ích của người dân Việt, đặt con người làm trung tâm.

Mô hình AI giá rẻ – chiếc cầu nối công nghệ vì cộng đồng

Một trong những chủ đề nổi bật tại Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025 là mô hình AI giá rẻ. Đây là hướng phát triển đang được nhiều quốc gia châu Á quan tâm, nhằm đưa AI đến gần hơn với đời sống, thay vì chỉ nằm trong tay các tập đoàn công nghệ khổng lồ.

AI giá rẻ không có nghĩa là “chất lượng thấp” mà là tối ưu chi phí đào tạo, vận hành và ứng dụng, thông qua các mô hình nhẹ, tiết kiệm năng lượng và dữ liệu hơn.

Trong giáo dục, các mô hình AI giá rẻ này có thể giúp tạo bài giảng cá nhân hóa cho học sinh vùng sâu vùng xa. Trong y tế, chúng có thể hỗ trợ bác sĩ tuyến huyện chẩn đoán bệnh nhanh hơn, chính xác hơn. Trong nông nghiệp, các mô hình AI có thể giúp nông dân theo dõi năng suất cây trồng, dự báo thời tiết hay cảnh báo sâu bệnh.

Việc hợp tác giữa doanh nghiệp Việt Nam và Trung Quốc, nước tiên phong về các mô hình AI chi phí thấp, mở ra cơ hội tiếp cận công nghệ, phát triển nhân lực và chia sẻ dữ liệu mở. Quan trọng hơn, đó là bước đi giúp doanh nghiệp Việt từng bước hình thành năng lực tự chủ trong lĩnh vực AI.

Định hướng AI có đạo đức

Song song với việc phát triển AI, Việt Nam đang đẩy mạnh xây dựng khung đạo đức và giáo dục về AI có trách nhiệm, theo khuyến nghị của UNESCO.

Trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025, UNESCO khuyến nghị Việt Nam tích hợp giáo dục đạo đức AI vào chương trình giảng dạy, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ ranh giới giữa sáng tạo công nghệ và trách nhiệm xã hội.

Điểm đáng chú ý: Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên ở Đông Nam Á được UNESCO ghi nhận về nỗ lực triển khai Khuyến nghị Toàn cầu về Đạo đức AI. Điều này thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc không chỉ “bắt kịp công nghệ” mà còn định hình cách AI phục vụ con người.

AI có thể vượt trội về tính toán, nhưng con người mới là trung tâm của mọi hệ thống giá trị. Quá trị xây dựng mô hình AI cần tôn trọng quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu, sau đó đảm bảo rằng mọi người đều được hưởng lợi từ công nghệ, không ai bị bỏ lại phía sau.

AI phải gắn liền với các mục tiêu dân sinh

Từ năm 2021, Việt Nam đã ban hành Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng AI đến năm 2030, đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào top 4 ASEAN và top 50 thế giới về AI. Song điều quan trọng không chỉ nằm ở những con số mà là triết lý phát triển: AI phải gắn liền với các mục tiêu dân sinh, giáo dục, y tế, nông nghiệp - những lĩnh vực ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân.

Việt Nam đặt mục tiêu phát triển AI theo hướng nhân văn, an toàn, có chủ quyền, cởi mở, bao trùm và bền vững

Đến năm 2025, nhiều chính sách đang được Việt Nam cập nhật theo hướng mới:

Tăng cường AI nguồn mở, giúp doanh nghiệp nhỏ và startup dễ tiếp cận công nghệ.

Xây dựng hạ tầng dữ liệu quốc gia có kiểm soát, đảm bảo tính minh bạch và bảo mật.

Thúc đẩy đào tạo nhân lực AI toàn diện, từ kỹ sư đến nhà hoạch định chính sách.

Những định hướng này cho thấy Việt Nam không muốn chỉ là nước sử dụng công nghệ của người khác, mà muốn tự mình sáng tạo và bảo vệ những giá trị con người trong quá trình đó.

“AI có linh hồn Việt” có thể trở thành thương hiệu quốc gia

Trong khi thế giới đang bàn nhiều về sức mạnh phần cứng, từ GPU (bộ xử lý đồ họa), siêu máy tính đến trung tâm dữ liệu khổng lồ, Việt Nam có thể tìm cho mình một lợi thế khác biệt là thúc đẩy khung thể chế nhân văn cho AI.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định cam kết của Việt Nam trong việc phát triển AI theo hướng nhân văn, an toàn, có chủ quyền, cởi mở, bao trùm và bền vững.

Ông nhấn mạnh rằng năm 2025 có ý nghĩa đặc biệt với Việt Nam khi cả nước kỷ niệm 80 năm Ngày Độc lập và 50 năm Ngày Thống nhất đất nước. Trong bối cảnh này, việc thúc đẩy phát triển công nghệ trên nền tảng giá trị nhân văn càng trở nên quan trọng.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, AI cần được dẫn dắt trong một “hành lang hẹp”, giữa hai thái cực hỗn loạn và kiểm soát, tự do và lo sợ.

“Nhiệm vụ của chúng ta không phải là làm chậm đổi mới mà định hướng nó bằng sự khôn ngoan và trách nhiệm. Một nhà nước mạnh cần đảm bảo các giá trị con người được gìn giữ, trong khi một xã hội mở phải khuyến khích sáng tạo và đối thoại. Chỉ khi duy trì được sự cân bằng này, AI mới có thể phục vụ lợi ích chung”, ông nhận định.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng phát triển AI trong hành lang hẹp là bài toán cân bằng giữa nhiều cặp giá trị. Đó là toàn cầu và địa phương, hợp tác và chủ quyền, doanh nghiệp lớn và khởi nghiệp, công nghệ và ứng dụng, khai thác và làm chủ, sáng tạo và kiểm soát, dữ liệu mở và dữ liệu được bảo vệ, AI đa năng và AI chuyên biệt.

Một “AI có linh hồn Việt”, thấm đẫm giá trị nhân bản, hướng đến con người và cộng đồng, hoàn toàn có thể trở thành thương hiệu quốc gia trong kỷ nguyên AI. Điều này phù hợp với tinh thần mà UNESCO, Liên Hợp Quốc và nhiều tổ chức quốc tế đang kêu gọi: Phát triển công nghệ có trách nhiệm, công bằng và vì mục tiêu phát triển bền vững.

Sơn Vân

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/ai-co-linh-hon-viet-khi-cong-nghe-di-cung-dao-duc-va-van-hoa-240356.html