Âm dương một bức tường

6 giờ trướcBài gốc

Lúc ấy trời vắng nắng, ngó những người lính Mỹ khoác áo tơi súng cầm tay lăm lăm tư thế khom khom khi ra trận trên một trảng cỏ xanh thấy rờn rợn! May thay đấy là những bức tượng rất sống động. Sững người ra ngó một lúc mới biết là nhầm. Taxi thì đã biến. Thế là để tiết kiệm thời giờ cả bọn theo lệnh của đồng nghiệp TTXVN thường trú cứ thế mà co giò chạy bộ. Cũng hay là chỉ non cây số thì tới Bức Tường Việt Nam (Vietnam Veterans Memorial).

1. Khi còn ở trong nước, tôi đã được đọc một bài báo của nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên về Bức Tường Việt Nam. Bài báo trích bức thư của MRichard A.Lutrell cựu binh Mỹ năm 1989 đã đến thăm bức tường Việt Nam ở Washington D.C. Sau đó anh đã viết một bức thư cho một người lính Việt Nam đã bị mình bắn chết trong cuộc chiến:

"Ngày 18 tháng 11 năm 1989. Ông quý mến! Hai mươi năm nay tôi mang theo tấm ảnh trong ví của mình. Cái ngày chúng ta đối mặt với nhau trên lối mòn ở Chu Lai, Việt Nam, tôi chỉ mới 18 tuổi. Vì sao ông không cướp đi mạng sống của tôi, tôi không bao giờ biết được! Ông đã chĩa khẩu AK-47 vào tôi nhưng không hiểu sao ông không bắn? Hãy tha thứ cho tôi đã cướp đi mạng sống của ông, tôi đã phản ứng như cái cách mà tôi đã được huấn luyện- giết một tên Việt Cộng hay một tên da vàng bởi các ông không được xem là người, chỉ là tên da vàng/ một cái bia ngắm- vậy thôi.

Không biết bao lần, kể từ năm 1967, tôi ngắm tấm hình ông chụp với con gái, tôi chắc thế. Lần nào ruột gan tôi cũng quặn thắt một nỗi đau. Tôi bây giờ đã có hai con gái. Một đứa hai mươi tuổi. Đứa kia hăm hai, và trời thương tôi đã cho tôi hai đứa cháu gái lên một và tuổi lên bốn.

Hôm nay tôi đến thăm đài kỷ niệm cựu chiến binh Mỹ ở D.C. Vài năm nay tôi muốn đến đây để nói lời tạm biệt với những đồng đội của mình. Chẳng hiểu sao tôi hy vọng và tin họ sẽ biết tôi đang ở đây, tôi thật sự yêu mến họ như tôi tin ông yêu mến nhiều đồng đội cũ của ông.

Hôm nay chúng ta không còn là kẻ thù của nhau nữa. Tôi hiểu ông là một người lính dũng cảm chiến đấu để bảo vệ quê hương mình.

Bây giờ tôi dừng bút ở đây, thưa ông hẹn lúc khác chúng ta gặp nhau ở một thời gian và tại một chốn khác. Chúc ông yên nghỉ bình an.

Kính thư.

Richard A. Luttrell

Sư đoàn không vận 101"

Theo tường trình của Phạm Xuân Nguyên, tấm ảnh và bức thư trên đã được đưa vào cuốn sách những đồ vật để lại trên Bức Tường.

Năm 1996, một người bạn trông thấy cuốn sách đó và báo cho Richard A. Luttrell biết. Nhìn lại tấm ảnh và bức thư để lại trên tường bảy năm trước, Richard đau khổ bật khóc...

Ông đã xin lại tấm ảnh để lại trên Bức Tường. Sau đó nhờ sự giúp đỡ của Đại sứ quán Việt Nam ở Washington, Luttrell đã thuyết phục được một tờ báo ở Hà Nội đăng tấm ảnh kèm theo một bài viết. May mắn, bài báo đó đã đến được cái làng nhỏ bé có gia đình người lính Việt Cộng.

Rồi Luttrell nhận được một bức thư ngắn đã dịch sang tiếng Anh chuyển qua đường fax từ Việt Nam tới Mỹ, trong đó có một phụ nữ xưng tên là Lan viết: "Ông Richard thân mến. Đứa trẻ mà ông quan tâm hoặc qua tấm ảnh, hơn 30 năm trước bây giờ đã lớn. Hồi nhỏ cô ta đã chịu nhiều mất mát đau khổ vì mất bố. Tôi mong ông sẽ mang lại niềm vui và hạnh phúc cho gia đình tôi".

Luttrell lập tức viết thư trả lời và hỏi Lan liệu ông có đến thăm Việt Nam được hay không? Lan nói được.

Tháng 3/2000, Richard tới Việt Nam. Lần đầu tiên ông trở lại đây sau 32 năm và đã trực tiếp gặp Lan, con gái người lính Việt Cộng tại làng cô. Phút nhìn thấy Luttrell, Lan đã bật khóc và ôm choàng lấy ông. Richard thốt lên lời xin lỗi và cũng bật khóc. Lan tha thứ cho Richard và tấm ảnh chụp hai bố con cô bây giờ đặt trên chiếc bàn thờ bé nhỏ ở nhà cô.

2. Khách tham quan Bức Tường Việt Nam khá đông. Nhưng bặt hẳn tiếng người lẫn dép giày lạo xạo. Tôi sững người khi thấy một người đàn ông, không một chàng trai thì đúng hơn, đang nép người vào Bức Tường mà khóc! Người ấy không để ý đến xung quanh mà gục đầu khóc mùi mẫn... Tuổi này không thể là cựu binh được. Vậy anh là ai? Người thân của một cái tên trên tường kia hay là một du khách nào đó giàu lòng trắc ẩn? Tò mò nhưng không thể hỏi... Kể cả việc ghi hình vào cái lúc như thế này có lẽ cũng chả nên?

Khi tha thẩn, lúc bước cao bước thấp luớt chậm chậm dọc Bức Tường. Đá nối đá, thớ đã bào đã chuốt bóng lọng nhưng dường như không câm lặng như đang cựa quậy như đang gồ lên trong lòng tay những tên người. Tuyền tên người. Dằng dặc những tên người. Họ tên chắp cho khít chiều dài và chiều cao. Nối chắp cho đủ 57.000 hay 58.000 cái họ tên như thế...

Có bao nhiêu người bạn của Richard đang giăng giăng mờ ảo bằng cái tên kia?

Về sau hỏi lại, khi thi công Bức Tường, chính quyền Washington ngoài việc khắc tên trên dằng dặc đá kia đã làm thêm bên cạnh hai cái lồng kính kết cấu khá trang nhã. Chỉnh chiện giữa lồng, người ta đặt hai cuốn sách khổ to dầy cộm in đủ 57.000 hay 58.000 họ tên lính Mỹ bỏ mạng tại Việt Nam. Đọc trên giấy dễ dò tìm hơn trên đá? Nhưng hình như để ai đó có non vía một chút thì dễ làm cái việc ngắm ngó và dễ tra cứu hơn thì phải?

Tôi sục tay vào những tờ giấy nhàu (trước có lẽ mượt và phẳng lắm bởi nhiều người đã lật giở) của cuốn sách dầy cộm kia chợt thấy nó âm ấm thoáng cái giật mình như đang cảm nhận một hơi người nào đó qua một làn áo?

Xẩm chiều hè nước Mỹ nhưng na ná một thứ gió cữ thu bên nhà. Chiều Washington D.C thoảng vẻ âm u rờn rợn. Cái âm u rờn rợn như không thực cho dù đang giữa trưa nắng có chút khói hương như có một trưa tôi đứng giữa Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn...

Khá khen cho cô kiến trúc sư hay nhà điêu khắc trẻ gốc Hoa nào đó, trong gần ba trăm phương án xây Đài Tưởng Niệm lính Mỹ chết trận ở Việt Nam, chính quyền Washington đã chọn phương án Bức Tường của kiến trúc sư Maya Lin, một cô gái chưa đến ba mươi tuổi này. Minh triết Phương Đông, nguyên lý hay hồn cốt âm- dương và cả Kinh Dịch nữa, khôn thiêng thế nào đó đã thuyết phục được cả những nhà chức việc người Mỹ da trắng? Họ vốn sốt sột duy lý với những trọng trách phận sự hành chính ở Washington D.C này? Tất thảy hiệp thông để làm nên một hiệu ứng là lạ nhiệm màu. Cái mạch liên tưởng của người thiết kế truyền sang người tham quan Bức Tường là từ âm trổ lên dương. Như nguời dưới đất dưới âm đang đội mồ lên để nói cùng người sống vậy. Dường như chiều cao, độ dày của bức tường chỉ là phần nhỏ nhoi nhìn thấy được của một tảng băng chìm khổng lồ?

3. Hun hút tầm nhìn đá lần chót về phía cuối Bức Tường, tôi chợt nhớ ra một người. Dương Tường, một cựu binh Việt Nam thời chống Pháp cũng là dịch giả Dương Tường, người đã chuyển ngữ hơn 50 tác phẩm danh tiếng của nước ngoài ra tiếng Việt Nam.

Bức tường Việt Nam ở Washington D.C

Phạm Xuân Nguyên đã viết về cái người có vóc dáng nhỏ thó ấy thế này: "Ông là nhà báo? Dịch giả? Nhà phê bình văn học? Nhà phê bình mỹ thuật? nhà phê bình âm nhạc? Nhà phê bình sân khấu? Nhà thơ? Đúng cả. Nhà văn Bùi Ngọc Tấn lần đó có kể tôi nghe về Dương Tường trong chuyến thăm nước Mỹ năm 1995 như này.

Khi Davis Thomas cựu chiến binh, giáo sư, họa sĩ Trường Đại học Emmanuel, người đầu tiên tổ chức triển lãm Mỹ thuật Việt Mỹ mang tên "Nhìn từ hai phía" sang Hà Nội đã biết tiếng Dương Tường. Ông cạy cục xin được tài trợ để mời Dương Tường cùng với hai họa sĩ Việt Nam khác nữa là Nguyễn Quân và Đoàn Xuân Hòa sang Mỹ dự triển lãm lần thứ hai do Davis tổ chức với cái tên "Cách nhau một đại dương".

Đó là vào năm 1995. Hộ chiếu đòi hỏi rất nhiều thủ tục. Một trong những thủ tục bắt buộc là Dương Tường phải là người của Hội Mỹ thuật Việt Nam. Mà Dương Tường tài hoa lẫn tài tử thì lại chưa phải là hội viên của bất kỳ một hội nghệ thuật nào. Dương Tường muốn đi Mỹ thì phải làm đơn xin vào Hội Mỹ thuật Việt Nam, ngành lý luận phê bình. Nhưng Hội đồng lý luận lại không giới thiệu Dương Tuờng lên ban chấp hành mặc dù đơn của Dương Tường được Trần Lưu Hậu, Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật và Thái Bá Vân nhà lý luận hàng đầu ký tên giới thiệu.

Thời hạn đi Mỹ đã cận kề. Bà Vũ Giáng Hương, khi đó là Tổng thư ký Hội Mỹ thuật Việt Nam biết chuyện đã phát biểu "Anh Dương Tường viết những bài phê bình giới thiệu hội họa rất có chất lượng và viết nhiều hơn số đông nhà phê bình chuyên nghiệp. Các anh Trần Lưu Hậu, Thái Bá Vân đã giới thiệu, nếu cần tôi xin là người thứ ba giới thiệu anh Dương Tường...”.

May thay mọi thủ tục cũng suôn sẻ. Dương Tường không những được kết nạp vào Hội Mỹ thuật Việt Nam mà còn được cấp hộ chiếu đi Mỹ.

Và một ngày cuối tháng Chạp năm 1995, Dương Tường đã ngồi thụp xuống chân Bức Tường này và viết những dòng thơ bằng tiếng Anh, vẫn như mọi lúc, Dương Tường không có ý định công bố hay xuất bản.

Thơ viết vội cho mình, đơn giản là thơ thế thôi. Nhưng bài thơ để trên Bức Tường đã lọt vào mắt xanh của một chuyên san Đại học Yale. Nữ nhiếp ảnh Ellen Kaplowitz đã xin phép viết bài thơ lên một tấm panô lớn đặt ngoài cửa triển lãm của chị. Còn họa sĩ Rodney Dickson thì in bài thơ của Dương Tường vào thiếp mời triển lãm của mình có tên là "Life- Death" (Sống-Chết) vào đầu tháng 2/2001 ở New York.

At the Vietnam Wall

(Viết ở Bức tường Việt Nam)

Bởi lẽ mình với cậu

chưa hề biết nhau

nên mình đến

Bởi lẽ cậu bỏ lại mẹ cha cùng

người hôn ước

và mình cũng từng giã biệt vợ con

nên mình đến

Bởi lẽ tình yêu mạnh hơn thù hận

và có thể bắc cầu qua mọi đại dương

nên mình đến