Bác Hồ vẽ tranh trên báo

5 giờ trướcBài gốc

Với những nét vẽ mộc mạc, mang phong cách riêng, Người đã biến hội họa thành một vũ khí tuyên truyền sắc bén, cổ vũ tinh thần yêu nước, tố cáo tội ác của thực dân xâm lược và bản chất phản động của bè lũ phong kiến tay sai.

Tranh minh họa trên báo Le Paria của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Từ những bức ký họa trên báo Le Paria

Tháng 1-1922, nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc và Ban Thường vụ Hội Liên hiệp Thuộc địa đã quyết định thành lập Hội Hợp tác Người cùng khổ và cho xuất bản tờ báo Le Paria (Người cùng khổ) làm cơ quan ngôn luận của Hội.

Ngày 1-4-1922, tờ Le Paria ra số đầu tiên với măng sét được trình bày bằng ba ngôn ngữ: Pháp, Ả Rập và Hán. Trong đó, dòng chữ Le Paria bằng tiếng Pháp được đặt ở vị trí trung tâm, nổi bật; bên trái là dòng chữ Ả Rập viết nhỏ, gọn gàng; bên phải là ba chữ Hán viết chân phương có nghĩa là “Lao Động Báo”. Từ số 01 đến số 20, tờ báo mang tiêu đề phụ: “Diễn đàn của các dân tộc thuộc địa” (Tribune des Populations des colonies). Từ số 21 đến số 35, tiêu đề được đổi thành: “Diễn đàn của vô sản thuộc địa” (Tribune des Prolétariats coloni-aux). Các số 36 và 37 sử dụng tiêu đề: “Cơ quan của nhân dân bị áp bức các thuộc địa” (Organe des Peuples Opprimés des colonies). Đến số 38, tiêu đề tiếp tục thay đổi thành: “Cơ quan của Hội Liên hiệp thuộc địa” (Organe de l’Union Intercoloniale).

Trên Le Paria, số 5, ngày 1-8-1922 có đăng nhiều bài viết của Nguyễn Ái Quốc như “Civillisation assassine” (tạm dịch: Nền văn minh giết người); “Gouts spéciaux” (tạm dịch: Thị hiếu đặc biệt); “La Femme Annamite et la domination Francaise” (tạm dịch: Người phụ nữ An Nam và sự thống trị của Pháp). Ngoài ra, trong số báo này còn có tranh ký họa của Nguyễn Ái Quốc khắc họa cảnh bóc lột của thực dân Pháp đối với tầng lớp nhân dân lao động Việt Nam.

Bức tranh miêu tả cảnh một người kéo xe với khuôn mặt khắc khổ, thân hình gầy gò, tiều tụy, ăn mặc rách rưới, đôi chân trần khó nhọc cố lết từng bước kéo tên quan Pháp với thân hình to béo, phè phỡn, đang nằm ngửa trên xe, tay cầm gậy ba toong, vắt chân chữ ngũ. Không những vậy, tên này còn buông lời tục tĩu, liên tục quát mắng thúc giục người lái xe chạy thật nhanh. Phía dưới bánh xe là những dòng chữ phụ đề đầy mỉa mai “văn minh”, “tiến bộ”, “khai hóa”. Bức tranh có đề tên tác giả là Nguyễn A.Q.

Cảnh bóc lột tàn bạo của thực dân Pháp đối với các tầng lớp bị áp bức, cùng sự khốc liệt của chiến tranh, tiếp tục được khắc họa đầy ám ảnh qua hai bức ký họa đăng trên trang nhất báo Le Paria, số 6, phát hành tháng 6-1924.

Trên trang nhất của số báo này, có đăng 2 bức tranh ký họa, một bức miêu tả cảnh một người lính thực dân đang ra sức vung roi đánh tới tấp một người đàn ông ăn mặc rách rưới đang gục dưới đất. Có lẽ sức mạnh từ những trận đòn của tên lính đã khiến người này không thể gượng dậy nổi, đành cắn răng chịu đựng. Xa xa là một người đang chạy. Khung cảnh hiện lên đầy vẻ ảm đạm, mịt mùng cho những thân phận bị cầm tù với những lô cốt, khoảng đất khô cằn... Phía dưới bức tranh là dòng chữ Pháp chú thích: Des coups de triques sur le champ de misère (tạm dịch: Vẽ về cuộc thi trên cánh đồng khốn khổ).

Bức tranh thứ 2 khắc họa lại cảnh chết chóc trên chiến trường với những xác người nằm rải rác. Trung tâm bức ảnh khắc họa một người lính Pháp đang bị thương nặng nằm dưới đất với quân trang rách nát, mũ đội đầu rơi chỏng trơ, chân băng bó, khuôn mặt toát lên vẻ đau đớn và hai tay nắm chặt giơ lên như đang cầu cứu trong vô vọng. Xa xa trên bầu trời là những đàn quạ đang liệng xuống, chực chờ ăn những xác chết. Phía dưới bức tranh là dòng chú thích: Des balles sur le champ de bataille (tạm dịch: Đạn trên chiến trường). Qua đó, người đọc có thể hiểu được hàm ý của Người: Sự thất bại tất yếu và số phận bi thảm của những người lính thực dân.

Bài viết kèm ký họa “Những trò lố hay là Va ren và Phan Bội Châu” đăng trên báo Le Paria, số 36 - 37, ra tháng 9 và 10 năm 1925 là bài viết mô tả sự kiện Phan Bội Châu bị bắt cóc ngày 18-6-1925 tại Trung Quốc giải về Nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội và sắp bị xử án. Trong bức ký họa, chí sĩ Phan Bội Châu cổ đeo gông đang bị giải về nhà lao, đi theo phía sau là đông đảo đồng bào Việt Nam biểu tình phản đối chính quyền thực dân và đòi thả tự do cho chí sĩ. Tuy nhiên, bọn tay sai thực dân đã thẳng tay đàn áp và đánh đập dã man những người biểu tình.

Bằng những nét vẽ sinh động và mộc mạc, bức tranh đã lột tả rõ nét thần thái, hành vi của nhân vật, truyền tải thông điệp một cách giản dị, dễ hiểu. Ngay cả những người không biết tiếng Pháp, khi nhìn vào tranh ký họa của Nguyễn Ái Quốc, vẫn có thể nắm bắt được nội dung và vấn đề được đề cập. Thông qua hình thức minh họa bằng tranh, Người không chỉ tố cáo hành động bắt bớ bỉ ổi của thực dân Pháp, mà còn khéo léo cổ động phong trào đấu tranh của nhân dân Việt Nam đòi trả tự do cho chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu.

Một bức tranh minh họa của Chủ tịch Hồ Chí Minh trên báo Pháp.

Đến những ký họa, tranh cổ động trên Báo Thanh Niên, Việt Nam Độc lập

Trên Báo Thanh Niên, cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên cũng do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập tại Quảng Châu, Trung Quốc, số 68 ra ngày 7-11-1926, số báo đặc biệt nhân kỷ niệm 9 năm Cách mạng Tháng Mười Nga được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trình bày nổi bật, giống như một bức tranh cổ động, tuyên truyền cho Chủ nghĩa Mác - Lênin. Điểm nổi bật của số báo này là tranh ký họa chân dung của Lênin, lãnh tụ của phong trào cách mạng vô sản Nga cũng như của giai cấp vô sản thế giới, đứng hiên ngang trên quả địa cầu chỉ tay về phía ngôi sao 5 cánh, chính giữa ngôi sao có hình búa liềm (đại diện cho tầng lớp công nông liên minh). Phía dưới ngôi sao là đôi câu đối viết bằng chữ Hán, ca ngợi cách mạng vô sản (mỗi câu gồm 10 chữ).

Sau nhiều năm bôn ba năm châu bốn biển tìm đường cứu nước, ngày 28-1-1941, Bác Hồ trở về nước, đến Pác Bó xây dựng căn cứ địa trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Tại đây, Người cho xuất bản Báo Việt Nam Độc Lập, cơ quan tuyên truyền của Việt Minh Cao Bằng.

Trên số báo 103, ra tháng 8-1941 có đăng bức ký họa của Người rất sinh động, nhẹ nhàng, thanh thoát nhưng đầy tính tuyên truyền, cổ động. Đó là bức tranh về một người đang thổi kèn, nhưng điểm đặc biệt là nét vẽ được tạo thành từ cụm từ “Việt Nam Độc Lập” (cách trình bày rất giàu ý tưởng, hài hòa, cân đối giữa các ký tự ghép lại), với hình ảnh chiếc kèn được nối rất tinh tế từ chữ cái Đ (Độc Lập). Người thổi kèn đang tiến những bước đi đầy khí thế về phía trước, trên tay cầm lá cờ đỏ sao vàng. Phía dưới bức vẽ là bài thơ minh họa: “Việt Nam Độc Lập” thổi kèn loa/ Kêu gọi dân ta trẻ lẫn già/ Đoàn kết vững bền như khối sắt/ Để cùng nhau cứu nước Nam ta”.

Thông qua các bài viết và tranh ký họa đăng trên báo Việt Nam Độc Lập, người đọc có thể cảm nhận rõ tầm nhìn của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trong giai đoạn cách mạng còn hoạt động bí mật. Các tác phẩm không chỉ kêu gọi quốc dân đồng bào đi theo con đường cách mạng vô sản dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin và Mặt trận Việt Minh, mà còn thể hiện tư duy gắn bó sâu sắc giữa phong trào cách mạng Việt Nam với phong trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới.

Những ví dụ nêu trên chỉ là một vài dấu ấn tiêu biểu về tranh ký họa trên báo chí của Bác Hồ. Phong cách hội họa và nghệ thuật vẽ tranh minh họa của Người vẫn còn là một lĩnh vực cần được nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn trong các công trình chuyên khảo. Tuy nhiên, chừng đó cũng đã đủ để phản ánh một cách sinh động lòng yêu nước sắt son, trí tuệ sắc bén, tầm nhìn xa rộng và tư tưởng lớn lao của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đồng thời, qua đó cũng thể hiện sự nhất quán trong phong cách báo chí Hồ Chí Minh: Trực tiếp, giản dị, dễ hiểu nhưng vô cùng sâu sắc, luôn nhấn mạnh bản chất sự kiện và mang sức mạnh cổ vũ to lớn đối với quần chúng nhân dân.

Nguyễn Ba

Nguồn Hà Nội Mới : https://hanoimoi.vn/bac-ho-ve-tranh-tren-bao-706295.html