Bài 1: Cạm bẫy tội phạm online

8 giờ trướcBài gốc

TPHCM đang vươn mình trở thành trung tâm công nghệ, khẳng định vai trò đầu tàu kinh tế của đất nước và vùng trọng điểm phía Nam. Trong điều kiện hội nhập mạnh mẽ với thế giới, vốn tài sản công nghệ thông tin và truyền thông đóng vai trò quan trọng, là cơ sở hạ tầng để số hóa nền kinh tế. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích phát triển, công nghệ số cũng đặt ra thách thức lớn đối với an ninh trật tự tại thành phố.

Muôn kiểu lừa đảo trực tuyến

TPHCM là địa phương tiên phong trong việc áp dụng công nghệ vào các lĩnh vực kinh tế, giáo dục, y tế và hành chính công. Đây là một đô thị đặc biệt đang thực hiện việc chuyển đổi hình thức quản lý, quản trị, điều hành đô thị từ phương thức truyền thống sang phương thức hiện đại, thông minh. Hiện nay, TPHCM đang triển khai các dự án ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn (Big Data) và Internet vạn vật (IoT) vào quản lý giao thông, môi trường và an ninh công cộng. Nhờ đó, khả năng giám sát, phân tích và dự báo các vấn đề đô thị, đặc biệt là các cảnh báo về an ninh mạng, tội phạm sử dụng công nghệ cao trở nên chính xác và hiệu quả hơn.

Công an đấu tranh với một nhóm lừa làm thẻ tín dụng ngân hàng

Cuộc cách mạng số đã và đang thay đổi cuộc sống chúng ta với tốc độ phi thường, nhất là với sự phát triển như vũ bão của Internet. Một trong những hệ lụy cho sự phát triển trên không gian mạng chính là tội phạm sử dụng công nghệ cao trên không gian số. Trong một số trường hợp, các chiến binh mạng (cyber-warrior) thực hiện cuộc tấn công vào các hệ thống như mạng lưới điện hay cơ sở hạ tầng xung yếu, vấn đề đặt ra là rất khó quy kết trách nhiệm đối với một cuộc phản công mạng. Trên bối cảnh đó, TPHCM cũng đang phải đối mặt với sự gia tăng của các loại tội phạm sử dụng công nghệ cao với nhiều phương thức tinh vi, cụ thể như: lừa đảo trực tuyến; tấn công mạng, đánh cắp dữ liệu; tuyên truyền sai lệch, kích động qua mạng xã hội; xâm hại trẻ em trên không gian mạng.

Lừa đảo trực tuyến là một hình thức tội phạm sử dụng công nghệ cao, trong đó kẻ gian lợi dụng không gian mạng để thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản hoặc thông tin cá nhân của người dùng. Những hình thức lừa đảo phổ biến bao gồm giả mạo danh tính, gửi email hoặc tin nhắn lừa đảo, giả mạo website ngân hàng, lừa đảo đầu tư tài chính và chiêu trò tuyển dụng việc làm giả. Kẻ lừa đảo thường sử dụng các kỹ thuật tinh vi như giả danh cơ quan chức năng, ngân hàng, hoặc người thân để tạo lòng tin và dụ dỗ nạn nhân cung cấp thông tin cá nhân, mã OTP hoặc chuyển tiền. Sự phát triển của mạng xã hội và thanh toán trực tuyến đã khiến các vụ lừa đảo trở nên phức tạp hơn, với các chiêu trò ngày càng tinh vi. Một số hình thức như giả mạo đầu tư Forex, tiền điện tử, hoặc mô hình đa cấp lừa đảo đã khiến nhiều người mất trắng tài sản.

Để phòng tránh, người dùng cần nâng cao cảnh giác, không cung cấp thông tin cá nhân cho người lạ, kiểm tra kỹ nguồn gốc tin nhắn hoặc email và không thực hiện giao dịch với những tổ chức không rõ ràng. Các cơ quan chức năng cũng khuyến cáo người dân cần cập nhật kiến thức về an toàn mạng và báo cáo ngay khi phát hiện dấu hiệu lừa đảo để có biện pháp xử lý kịp thời. Đặc biệt, các thủ đoạn như giả mạo mã OTP, gọi điện giả danh cơ quan chức năng để đe dọa và ép nạn nhân chuyển tiền diễn ra thường xuyên, gây thiệt hại lớn cho người dân.

Tang vật thu được của một nhóm lừa đảo bằng công nghệ

Ngoài ra, tội phạm còn sử dụng kỹ thuật "Deepfake" để giả mạo danh tính người thân hoặc lãnh đạo doanh nghiệp nhằm chiếm đoạt tài sản. Deepfake là một công nghệ ứng dụng AI và học sâu (deep learning) để tạo ra các video, hình ảnh hoặc âm thanh giả mạo nhưng có độ chân thực cao đến mức khó phân biệt với thật. Công nghệ này sử dụng mạng nơ-ron đối nghịch (GAN - Generative Adversarial Networks) để học và tái tạo đặc điểm khuôn mặt, giọng nói hoặc chuyển động của một người, sau đó chồng ghép vào một nội dung khác, tạo ra những đoạn video hoặc âm thanh giả nhưng trông rất tự nhiên. Deepfake có cả ứng dụng tích cực lẫn tiêu cực. Tuy nhiên, Deepfake cũng bị lợi dụng để tạo tin giả, lừa đảo, mạo danh, thao túng chính trị hoặc bôi nhọ danh dự cá nhân, điển hình như các video phát biểu giả mạo của chính trị gia hoặc các video nhạy cảm giả để tống tiền.

Trước những mối nguy hại này, các chuyên gia đã phát triển nhiều phương pháp để nhận diện Deepfake như sử dụng AI để phát hiện điểm bất thường trong video, kiểm tra kỹ nguồn gốc nội dung và nâng cao nhận thức của người dùng. Công nghệ Deepfake ngày càng phát triển mạnh mẽ, mang lại cả lợi ích lẫn rủi ro, do đó việc trang bị kiến thức để nhận diện và đối phó với Deepfake là vô cùng quan trọng.

Tấn công mạng, đánh cắp dữ liệu

Trong thời đại số hóa, tấn công mạng và đánh cắp dữ liệu đã trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với các cơ quan, doanh nghiệp và cá nhân. Tin tặc ngày càng sử dụng nhiều phương thức tinh vi để xâm nhập vào hệ thống, đánh cắp hoặc mã hóa dữ liệu nhằm trục lợi. Một trong những hình thức phổ biến nhất là mã độc tống tiền (ransomware), trong đó tin tặc lây nhiễm phần mềm độc hại vào hệ thống, mã hóa toàn bộ dữ liệu và yêu cầu nạn nhân trả tiền chuộc để lấy lại quyền truy cập. Ngoài ra, phần mềm gián điệp (spyware) cũng là một công cụ nguy hiểm, cho phép kẻ tấn công theo dõi hoạt động của người dùng, thu thập thông tin cá nhân hoặc thậm chí kiểm soát thiết bị từ xa. Một kỹ thuật tấn công phổ biến khác là tấn công giả mạo email, trong đó tin tặc gửi email giả mạo từ ngân hàng, tổ chức tài chính hoặc đồng nghiệp nhằm lừa nạn nhân cung cấp thông tin đăng nhập, mã OTP hoặc tải xuống tệp chứa mã độc. Khi tin tặc có được quyền truy cập vào hệ thống, chúng có thể đánh cắp dữ liệu quan trọng, bán thông tin cá nhân trên chợ đen hoặc thực hiện các hành vi lừa đảo tài chính.

Để bảo vệ trước các mối đe dọa này, cá nhân và tổ chức cần nâng cao cảnh giác, sử dụng các phần mềm bảo mật, cập nhật hệ thống thường xuyên và không mở email, đường link đáng ngờ. Việc sao lưu dữ liệu định kỳ cũng rất quan trọng để giảm thiểu thiệt hại khi bị tấn công. Ngoài ra, các doanh nghiệp nên đào tạo nhân viên về an toàn thông tin, triển khai hệ thống xác thực đa yếu tố (MFA) và áp dụng các chính sách bảo mật chặt chẽ để giảm nguy cơ bị tin tặc xâm nhập. Trong bối cảnh an ninh mạng ngày càng phức tạp, việc chủ động bảo vệ thông tin và nâng cao nhận thức là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu rủi ro trước các cuộc tấn công mạng.

Cảnh giác với các đối tượng lừa đảo trên không gian mạng

Không gian mạng đã trở thành công cụ quan trọng trong việc kết nối và chia sẻ thông tin, nhưng cũng là môi trường để một số đối tượng lợi dụng nhằm phát tán tin giả (fake news), gây hoang mang dư luận và ảnh hưởng đến an ninh trật tự. Các chiến dịch tin giả thường được xây dựng có chủ đích, sử dụng thuật toán lan truyền nhanh và hệ thống tài khoản ảo (botnet) để khuếch đại tác động, khiến thông tin sai lệch lan rộng với tốc độ đáng báo động. Những kẻ đứng sau tin giả thường biên soạn nội dung mang tính giật gân, kích động cảm xúc hoặc giả mạo thông tin từ nguồn tin chính thống nhằm đánh lừa người đọc. Ngoài ra, các nền tảng mạng xã hội với cơ chế ưu tiên nội dung gây tranh cãi đã vô tình trở thành công cụ giúp tin giả tiếp cận đông đảo người dùng. Hệ thống tài khoản ảo hoặc tài khoản giả mạo cũng được lập trình để chia sẻ, bình luận, tạo cảm giác thông tin đang được nhiều người quan tâm và xác thực.

Tác động của tin giả rất nguy hiểm, không chỉ gây hoang mang trong cộng đồng mà còn làm xáo trộn trật tự xã hội, ảnh hưởng đến chính trị, kinh tế và an ninh quốc gia. Tin giả về dịch bệnh, thiên tai hoặc chính sách Nhà nước có thể khiến người dân hoảng loạn, mất lòng tin vào chính quyền hoặc đưa ra quyết định sai lầm, trong khi các chiến dịch tin giả về chính trị có thể bị lợi dụng để thao túng dư luận hoặc can thiệp vào đời sống chính trị nội bộ. Để ngăn chặn tác hại của tin giả, các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm duyệt và hợp tác với các tổ chức kiểm chứng thông tin (fact-checking), trong khi người dùng cần nâng cao nhận thức, kiểm chứng thông tin trước khi chia sẻ và tiếp cận nguồn tin đáng tin cậy. Bên cạnh đó, việc giám sát, xử lý các tài khoản giả mạo và nhóm phát tán tin giả cũng là giải pháp cần thiết nhằm bảo đảm không gian mạng lành mạnh và duy trì ổn định xã hội.

Ngoài hình thức lừa đảo online và những loại hình tội phạm nêu trên, sự phát triển của công nghệ số cũng tiềm ẩn những nguy cơ nghiêm trọng đối với trẻ em, đặc biệt là tình trạng xâm hại trẻ em trên không gian mạng. Một trong những hình thức phổ biến là tội phạm giả danh bạn bè hoặc người thân để tạo lòng tin, sau đó lừa đảo hoặc ép buộc trẻ cung cấp hình ảnh nhạy cảm, từ đó đe dọa hoặc tống tiền. Ngoài ra, trẻ em cũng có nguy cơ tiếp xúc với các nội dung xấu, độc như bạo lực, khiêu dâm, kích động thù hận, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và hành vi. Để bảo vệ trẻ em khỏi nguy cơ bị xâm hại, gia đình và nhà trường cần nâng cao nhận thức, giáo dục trẻ kỹ năng sống và giám sát chặt chẽ các hoạt động trực tuyến...

(Còn tiếp...)

TS.NGUYỄN THU TRANG

Nguồn CA TP.HCM : http://congan.com.vn/vu-an/phong-chong-toi-pham-tren-khong-gian-mang/bai-1-cam-bay-toi-pham-online_181350.html