Báo động công tác bảo tồn di sản thế giới trước đe dọa sa mạc hóa ở Oualata, Mauritania

một ngày trướcBài gốc

Oualata (hay Walata) là một thị trấn ốc đảo nhỏ ở phía Đông Nam Mauritania, cuối phía Đông của bồn địa Aoukar. Oualata là một trong bốn thị trấn pháo đài (ksour) được UNESCO công nhận Di sản Thế giới nhờ từng giữ vai trò trung tâm thương mại và tôn giáo quan trọng. Đến nay, nơi đây vẫn lưu giữ những dấu tích quý giá của một thời kỳ trung cổ rực rỡ. Ảnh chụp thị trấn Oualata từ trên không. (Nguồn: AFP)

Trên những bức tường đất nung đặc trưng của Oualata, những cánh cửa gỗ keo được chạm khắc tinh xảo và trang trí bằng hoa văn truyền thống do phụ nữ địa phương vẽ tay hiện lên đầy cuốn hút. Bên trong, các thư viện gia đình lưu giữ những bản thảo hàng thế kỷ - di sản văn hóa và văn học vô giá được truyền qua nhiều thế hệ. Trong ảnh: Các bản thảo cổ tại thư viện Taleb Boubacar. (Nguồn: AFP)

Thế nhưng, vị trí gần biên với Mali khiến Oualata đặc biệt dễ tổn thương trước môi trường khắc nghiệt của sa mạc Sahara. Cái nóng thiêu đốt và những trận mưa ngày càng thất thường đã để lại dấu tích nặng nề: Những đống đá vụn, những lỗ hổng lớn trên các bức tường cổ, di chứng rõ rệt từ các đợt mưa lớn dữ dội trong thời gian gần đây. “Nhiều ngôi nhà đã đổ sập vì mưa”, Khady nói khi đứng cạnh căn nhà thời thơ ấu của mình, nay đã xuống cấp nghiêm trọng và trở thành phần thừa kế từ ông bà cô. Trong ảnh: Cánh cửa làm từ gỗ keo, được trang trí bằng những họa tiết truyền thống do phụ nữ địa phương vẽ. (Nguồn: AFP)

Tình trạng sụt giảm dân số càng khiến đà suy tàn của Oualata thêm trầm trọng. Thành viên một tổ chức chuyên bảo tồn các thị trấn cổ của Mauritanie Sidiya lý giải: “Những ngôi nhà trở thành phế tích vì chủ nhân đã rời bỏ chúng”. Dân số Oualata dần suy giảm khi người dân rời đi tìm kế sinh nhai, bỏ lại những công trình lịch sử trong cảnh hoang phế. Các kiến trúc truyền thống phủ lớp đất đỏ banco đặc trưng, vốn được thiết kế để chống chịu khí hậu sa mạc, nhưng vẫn cần được tu sửa sau mỗi mùa mưa. (Nguồn: AFP)

Phần lớn khu phố cổ Oualata nay đã bị bỏ hoang, chỉ còn khoảng một phần ba số ngôi nhà còn người ở. “Vấn đề lớn nhất của chúng tôi là sa mạc hóa. Cát phủ khắp nơi ở Oualata”, ông Sidiya nói. Theo Bộ Môi trường Mauritania, khoảng 80% diện tích nước này đang chịu ảnh hưởng của hiện tượng sa mạc hóa, giai đoạn nghiêm trọng của quá trình suy thoái đất, bắt nguồn từ “biến đổi khí hậu và các hoạt động canh tác không phù hợp”. Trong ảnh: Các tòa nhà cổ bị bỏ hoang ở Oualata. (Nguồn: AFP)

Giảng viên địa lý tại Đại học Nouakchott Bechir Barick nhớ lại, vào những năm 1980, thậm chí cả nhà thờ Hồi giáo ở Oualata cũng bị cát phủ kín. “Mọi người phải cầu nguyện trên mái nhà thờ thay vì bên trong”. Dù bị bao vây bởi cát và gió không ngừng, Oualata vẫn gìn giữ những di tích từ thời hoàng kim, khi là điểm dừng chân quan trọng trên các tuyến lữ hành xuyên Sahara và trung tâm học thuật Hồi giáo nổi tiếng. Trong ảnh: Các tín đồ đạo Hồi ở Oualata rời khỏi nhà thờ sau buổi cầu nguyện. (Nguồn: AFP)

Ông Mohamed Ben Baty, imam (người lãnh đạo trong cộng đồng Hồi giáo) của thị trấn, là hậu duệ của một dòng dõi danh tiếng chuyên nghiên cứu, giảng dạy và truyền thụ kiến thức về Kinh Quran. Thư viện gia đình ông bảo quản 223 bản thảo, trong đó cổ nhất có niên đại từ thế kỷ XIV. Trong một căn phòng chật chội và ngổn ngang, ông khẽ mở hé cánh tủ để khoe những tài liệu quý giá, những văn bản mỏng manh tồn tại một cách kỳ diệu hàng thế kỷ. Trong ảnh: Ông Mohamed Ben Baty sắp xếp một bản thảo cổ tại nhà riêng ở Oualata. (Nguồn: AFP)

“Trước đây, những cuốn sách này được bảo quản rất sơ sài và từng đối mặt với nguy cơ hủy hoại,” ông Ben Baty nói, chỉ vào những trang giấy in dấu vết nước mưa, nay được cất giữ cẩn thận trong các túi nhựa bảo vệ. “Ngày trước sách được cất trong rương, nhưng khi mưa lớn, nước thấm vào làm hỏng sách”, ông nhớ lại, đặc biệt là khi một phần mái nhà bị sập cách đây tám năm vào mùa mưa. Trong ảnh: Ông Mohamed Ben Baty xem một bản thảo cổ bên trong thư viện Taleb Boubacar. (Nguồn: AFP)

Vào những năm 1990, Tây Ban Nha đã tài trợ xây dựng một thư viện tại Oualata, hỗ trợ việc phục hồi và số hóa hơn 2.000 cuốn sách quý. Tuy nhiên, công tác bảo tồn tài liệu hiện nay phụ thuộc phần lớn vào sự tận tâm của một vài người đam mê như ông Ben Baty, người không sống ở Oualata quanh năm. Ông Ben Baty chia sẻ: “Thư viện cần một chuyên gia đủ năng lực để đảm bảo quản lý và duy trì bền vững, bởi nơi đây lưu giữ kho tư liệu quý giá dành cho các nhà nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực: Ngôn ngữ, khoa học Quran, lịch sử, thiên văn học”. (Nguồn: AFP)

Sự cô lập của Oualata trở thành rào cản lớn đối với phát triển du lịch. Thị trấn không có khách sạn, và thị trấn gần nhất cũng cách đó hai giờ đi qua địa hình hiểm trở. Vị trí nằm trong khu vực mà nhiều quốc gia khuyến cáo hạn chế du lịch do nguy cơ bạo lực từ các nhóm phiến loạn càng làm giảm triển vọng phát triển. Những nỗ lực chống lại sự lan rộng của sa mạc, như việc trồng cây bao quanh Oualata cách đây ba thập kỷ, tuy nhiên, theo ông Sidiya, vẫn chưa đủ để ngăn chặn tình trạng này. (Nguồn: AFP)

Nhiều sáng kiến đã được triển khai nhằm cứu vãn Oualata cùng ba thị trấn cổ khác - những di sản đồng thời được UNESCO công nhận từ năm 1996. Hằng năm, một lễ hội luân phiên được tổ chức tại một trong bốn thị trấn nhằm gây quỹ cho công tác phục hồi, thu hút đầu tư và khuyến khích người dân gắn bó lâu dài với quê hương. Trong ảnh: Các bản thảo cũ tại thư viện Taleb Boubacar. (Nguồn: AFP)

Khi Mặt trời lặn phía sau dãy núi Dhaar và không khí sa mạc trở nên mát dịu, những con phố của Oualata vang lên tiếng cười nói của trẻ nhỏ, như một khoảnh khắc thị trấn cổ lại hồi sinh đầy sức sống. Oualata vẫn đang phải oằn mình tồn tại giữa thiên nhiên khắc nghiệt và những thử thách của thời gian. Di sản văn hóa và học thuật nơi đây là minh chứng quý giá cho lịch sử Sahara. Việc bảo tồn và phát triển Oualata đòi hỏi sự chung tay của cộng đồng và các nhà chuyên môn nhằm giữ gìn giá trị cho các thế hệ tương lai. (Nguồn: AFP)

(theo Al Jazeera)

Kha Ninh

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/bao-dong-cong-tac-bao-ton-di-san-the-gioi-truoc-de-doa-sa-mac-hoa-o-oualata-mauritania-316183.html