'Bệnh thời hiện đại' đang âm thầm 'gặm nhấm' sức khỏe nhiều học sinh Việt Nam

3 giờ trướcBài gốc

Nhiều căn bệnh không lây nhiễm có gốc rễ từ lứa tuổi học đường

Theo số liệu của Bộ Y tế năm 2024, các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, tiểu đường, ung thư, hô hấp mạn tính hiện chiếm 84% tổng số ca tử vong tại Việt Nam, trong đó gốc rễ của nhiều hành vi nguy cơ bắt đầu từ lứa tuổi học đường và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe lâu dài.

Khảo sát năm 2023 của Dự án “Sức khỏe Thanh thiếu niên Việt Nam” (do Plan International Việt Nam triển khai thực hiện với sự tài trợ của AstraZeneca, hướng tới nâng cao nhận thức, tăng cường hành động và trao quyền cho thanh, thiếu niên, đặc biệt là trẻ em gái, trong việc chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần của bản thân) cho thấy, chỉ 23,5% học sinh vận động thể lực đúng khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) (ít nhất 60 phút/ngày); gần 40% học sinh ăn không đủ rau quả; 17% học sinh từng trải qua các dấu hiệu stress, lo âu hoặc rối loạn giấc ngủ trong vòng 6 tháng… Những con số này phản ánh thực trạng: sức khỏe học đường không còn là câu chuyện của riêng ngành Y tế, mà là vấn đề giáo dục, chính sách và cộng đồng.

Trong thời đại công nghệ và AI, học sinh tiếp xúc sớm với màn hình, mạng xã hội, thức khuya, ăn nhanh và ít vận động - những yếu tố đang tạo ra thế hệ “thông minh nhưng mệt mỏi”. Do đó, để chăm lo sức khỏe học đường trong kỷ nguyên số, các chuyên gia giáo dục đề xuất ba hướng phát triển mới: ứng dụng công nghệ số để giám sát sức khỏe học sinh như đồng hồ đo nhịp tim, phần mềm quản lý dinh dưỡng, ứng dụng thiền để chăm sóc tinh thần trực tuyến; đưa kỹ năng chăm sóc sức khỏe vào chương trình giáo dục chính khóa, từ tiểu học đến THPT; phối hợp liên ngành giữa Bộ GD&ĐT, Bộ Y tế, các doanh nghiệp và tổ chức quốc tế để mở rộng mô hình “Trường học khỏe mạnh - Trường học hạnh phúc” trên toàn quốc.

Theo UNICEF Việt Nam, một khảo sát cho thấy, khoảng 8% học sinh trung học phổ thông từng nghĩ đến việc tự tử, trong khi 32% cảm thấy bị áp lực học tập quá mức. WHO cũng cảnh báo Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia châu Á có tỷ lệ rối loạn lo âu và trầm cảm ở vị thành niên tăng nhanh nhất trong 5 năm gần đây. Nguyên nhân không chỉ đến từ khối lượng bài vở, mà còn do thiếu kỹ năng sống, thiếu không gian vui chơi, ít được lắng nghe và chia sẻ.

Nhiều chuyên gia về giáo dục và sức khỏe học đường nêu quan điểm, hệ thống giáo dục hiện nay tập trung vào việc dạy trẻ kiến thức và kỹ năng để thi cử, đạt điểm số cao, mà ít chú trọng đủ đến các kỹ năng mềm quan trọng khác như đối mặt với cảm xúc, tự yêu thương và chăm sóc bản thân. Điều này có nghĩa là chúng ta cần cân bằng lại mục tiêu giáo dục, không chỉ tập trung vào thành tích học thuật mà còn phải phát triển toàn diện con người, bao gồm cả sự phát triển về cảm xúc và sức khỏe tinh thần. Sức khỏe học đường không thể chỉ hiểu là cân nặng, chiều cao, mà phải bao gồm cả sức khỏe tinh thần, cảm xúc và xã hội - những yếu tố quyết định sự phát triển toàn diện của một đứa trẻ.

Xây dựng thế hệ khỏe mạnh, bình đẳng

Tháng 10/2021, Bộ GD&ĐT đã ban hành Chương trình Sức khỏe học đường quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 nhằm bảo đảm chăm sóc toàn diện về thể chất, tinh thần cho trẻ em, học sinh thông qua việc duy trì, đẩy mạnh hoạt động giáo dục, chăm sóc, bảo vệ và quản lý sức khỏe trẻ em, học sinh trong các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và các trường chuyên biệt.

Chương trình Sức khỏe học đường giai đoạn 2021 - 2025 xác định 5 nhóm nội dung và 7 nhóm giải pháp về chăm sóc, bảo vệ và quản lý sức khỏe, trẻ em, học sinh; giáo dục thể chất và hoạt động thể thao học đường; tổ chức bữa ăn học đường, bảo đảm dinh dưỡng hợp lý; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, điều hành, giám sát, thống kê, báo cáo; tuyên truyền, giáo dục sức khỏe học đường trong trường học.

Mỗi nội dung được giao chỉ tiêu đánh giá cụ thể như: Đến năm 2025, 100% trường học có tổ chức bữa ăn học đường và căng tin trường học, bảo đảm các điều kiện về vệ sinh, an toàn thực phẩm theo quy định, sử dụng sữa học đường theo tiêu chí, tiêu chuẩn được quy định trong Chương trình Sữa học đường quốc gia…; 100% học sinh được tuyên truyền, giáo dục về sức khỏe và nâng cao kiến thức phòng, chống bệnh, tật học đường, bệnh không lây nhiễm và sức khỏe tâm thần; giáo dục về dinh dưỡng hợp lý, thực phẩm lành mạnh, an toàn; 100% trường học có đủ giáo viên giáo dục thể chất và được tập huấn, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ…

Chương trình Sức khỏe học đường quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 nhằm bảo đảm chăm sóc toàn diện về thể chất, tinh thần cho trẻ em, học sinh. (Ảnh minh họa - Nguồn: chinhphu.vn)

Tháng 2/2022, Bộ GD&ĐT đã công bố Chương trình Sức khỏe học đường giai đoạn 2021 - 2025 và ký kết chương trình phối hợp giữa Bộ GD&ĐT và Bộ Y tế, Bộ VH,TT&DL về công tác y tế trường học, chăm sóc sức khỏe trẻ em, học sinh, sinh viên giai đoạn 2022 - 2026. Tại buổi lễ, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, trẻ em là tương lai của đất nước, nhưng chúng ta chăm sóc, bảo vệ tốt nhất trẻ em không chỉ vì tương lai của đất nước mà còn hơn thế nữa. Ấm no, hạnh phúc của mỗi trẻ em, của mỗi người dân là mục đích tự thân, mục đích cuối cùng trong sự nghiệp của chúng ta.

Có thể nói, nếu hơn 22 triệu trẻ em, học sinh (tương đương 25% dân số Việt Nam) được chăm sóc sức khỏe ban đầu ngay từ trong trường học, điều này sẽ tiết kiệm được khoản kinh phí lớn dành cho công tác điều trị, giảm bớt gánh nặng của bệnh tật cho gia đình và toàn xã hội, cải thiện tầm vóc, chất lượng giống nòi. Nguồn kinh phí tiết kiệm được sẽ tăng cường cho đầu tư phát triển. Học sinh có sức khỏe tốt sẽ học tập và thành đạt hơn trên con đường học vấn, đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đây là minh chứng rằng đầu tư cho sức khỏe học đường chính là đầu tư cho chất lượng giáo dục lâu dài, đầu tư cho tương lai bền vững của xã hội.

Nhận thức này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, mà còn là một lời nhắc văn hóa và chính sách: đã đến lúc nhà trường, phụ huynh và xã hội cùng thay đổi quan niệm về học tập. Trẻ đến trường không chỉ để học chữ, học công thức hay vượt qua kỳ thi, mà còn để học cách chăm sóc bản thân, xây dựng lối sống lành mạnh, hình thành nhân cách và khả năng làm chủ cuộc sống. Một học sinh khỏe mạnh cả thể chất và tinh thần sẽ có năng lực học tập tốt hơn, khả năng sáng tạo cao hơn và trở thành công dân tích cực hơn.

Sức khỏe học đường trong kỷ nguyên số

Nhiều bài học từ quốc tế đã cho thấy, sức khỏe học đường là chiến lược quốc gia. Nhật Bản từ năm 1958 đã có Luật Sức khỏe học đường, quy định rõ ràng việc khám sức khỏe định kỳ, dinh dưỡng học đường, hoạt động thể chất và tư vấn tâm lý bắt buộc. Hàn Quốc triển khai chương trình “Smart School” - kết hợp AI theo dõi sức khỏe học sinh theo thời gian thực, giúp điều chỉnh khẩu phần và vận động cá nhân hóa. Phần Lan coi sức khỏe học đường là nền tảng của “giáo dục hạnh phúc”, với khẩu hiệu “Không có học sinh nào bị bỏ lại phía sau - kể cả trong sức khỏe”… Những mô hình này cho thấy một nền giáo dục chỉ thực sự nhân văn khi đặt sức khỏe con người ở trung tâm.

Dự án “Sức khỏe Thanh, thiếu niên Việt Nam” năm 2023 - 2025 do Plan International Việt Nam triển khai với sự đồng hành của AstraZeneca hướng tới ba trụ cột chính: tăng cường giáo dục sức khỏe thể chất và tinh thần, đặc biệt về dinh dưỡng, vận động, sức khỏe sinh sản vị thành niên; trao quyền cho học sinh - đặc biệt là trẻ em gái tham gia đối thoại chính sách, làm chủ tiếng nói của mình; xây dựng mô hình trường học lành mạnh, an toàn, không bạo lực và không kỳ thị. Theo bà Lê Quỳnh Lan, Giám đốc Quốc gia Tổ chức Plan International Việt Nam, dự án không chỉ là “chiến dịch truyền thông”, mà là một bước đi cụ thể hướng đến một hệ sinh thái học đường khỏe mạnh, nơi trẻ em được lắng nghe, được tôn trọng và được trao quyền sống đúng với tiềm năng của mình”.

Đầu tháng 10/2025, phát biểu tại sự kiện “Trao quyền cho Trẻ em gái - Đối thoại chính sách về sức khỏe học đường” trong khuôn khổ Dự án Sức khỏe Thanh, thiếu niên Việt Nam diễn ra tại Trường THCS Trương Công Giai (Hà Nội) do Bộ GD&ĐT phối hợp cùng Tổ chức Plan International Việt Nam và AstraZeneca Việt Nam tổ chức, TS Nguyễn Nho Huy - Phó Vụ trưởng Vụ Học sinh, sinh viên, Bộ GD&ĐT nhấn mạnh: “Dự án Sức khỏe Thanh, thiếu niên Việt Nam đã góp phần xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, nơi học sinh được khuyến khích vận động, ăn uống cân bằng và tránh các hành vi nguy cơ. Đây cũng là mục tiêu trọng tâm trong Chương trình Sức khỏe học đường giai đoạn 2021 - 2025 của Bộ GD&ĐT”.

Dự án được triển khai tại 29 trường học trên địa bàn Hà Nội tại các khu vực Cầu Giấy, Long Biên, Bạch Mai, Đông Anh với hơn 30.000 học sinh tham gia. Các em không chỉ được học kiến thức về dinh dưỡng, vận động, vệ sinh cá nhân, sức khỏe sinh sản vị thành niên mà còn được tham gia vào đối thoại chính sách, làm tuyên truyền viên trẻ, góp phần định hình cách nhìn mới về sức khỏe học đường - chủ động, tự tin và có trách nhiệm...

Có thể nói, khi một đứa trẻ khỏe mạnh, trường học trở thành nơi ươm mầm chứ không phải nơi áp lực. “Đến trường đừng chỉ nghĩ đến mỗi việc học” - đó là lời nhắn không chỉ cho học sinh, mà cho cả hệ thống giáo dục và xã hội. Đầu tư cho sức khỏe học đường là đầu tư cho trí tuệ, nhân cách và tương lai của dân tộc. Và trên hành trình ấy, mỗi bài học về dinh dưỡng, mỗi giờ thể dục, mỗi buổi chia sẻ tâm lý đều quan trọng như một tiết Toán hay Văn, bởi chúng dạy con người biết sống lành mạnh, biết yêu bản thân và yêu cuộc sống.

Theo kết quả Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc 2019 - 2020 của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì ở Việt Nam tăng gấp 2,2 lần (từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020). Gánh nặng kép về dinh dưỡng ở tuổi học đường và tiền học đường gồm thiếu và thừa dinh dưỡng là cửa ngõ của nhiều bệnh mãn tính không lây nguy hiểm, ảnh hưởng đến sự phát triển về thể chất và trí tuệ của trẻ em, học sinh. Hơn 40% học sinh mắc tật khúc xạ, gần 90% học sinh mắc bệnh răng miệng, 7 đến 15% học sinh mắc bệnh cong vẹo cột sống... Những căn bệnh này ảnh hưởng đến khả năng học tập, hoạt động sinh hoạt, vui chơi và chất lượng sống của các em học sinh và để lại hậu quả lâu dài.

Hồng Minh

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/benh-thoi-hien-dai-dang-am-tham-gam-nham-suc-khoe-nhieu-hoc-sinh-viet-nam.html