Bí ẩn trụ sắt 1.600 năm tuổi không gỉ: Kỳ tích từ công nghệ 'lỗi thời'?

một ngày trướcBài gốc

Được đúc từ thế kỷ V dưới triều đại Gupta, giai đoạn vàng son của Ấn Độ cổ đại, cột sắt Delhi là phần sót lại duy nhất của một ngôi đền Hindu bị phá hủy, hiện nằm trong khuôn viên tổ hợp kiến trúc Hồi giáo Qutub Minar.

Ảnh minh họa.

Cột cao 7,2 mét, nặng khoảng 10 tấn. Trên thân còn khắc dòng chữ cổ để ca tụng vị thần Vishnu và một vị vua huyền thoại tên Chandra, nhân vật vẫn còn gây tranh cãi trong giới sử học. Điều khiến giới khoa học kinh ngạc là: suốt hơn 16 thế kỷ trôi qua, trụ sắt này gần như không bị ăn mòn, trong khi sắt vốn là kim loại cực kỳ dễ gỉ khi tiếp xúc với môi trường tự nhiên.

Lời giải cuối cùng được hé lộ nhờ các chuyên gia tại Viện Công nghệ Ấn Độ (IIT). Dưới kính hiển vi điện tử, họ phát hiện bề mặt trụ sắt được phủ bởi một lớp hợp chất cực mỏng gồm sắt, oxy và hydro, chính là lớp “áo giáp” ngăn cản quá trình oxy hóa diễn ra.

Điều đáng kinh ngạc hơn: lớp vỏ này không phải do con người cố ý tạo ra mà là kết quả tình cờ của công nghệ luyện kim cổ xưa. Theo tiến sĩ R. Balasubramanian, người dẫn đầu nhóm nghiên cứu, bí mật nằm ở hàm lượng phốt-pho cực cao (trên 1%) còn lưu lại trong sắt sau quá trình luyện bằng quặng và than đá. Trong khi đó, kỹ thuật hiện đại đã loại bỏ gần như hoàn toàn phốt-pho (dưới 0,05%) khiến sắt ngày nay… gỉ sét nhanh hơn.

Lớp bảo vệ trên trụ sắt được hình thành từ rất sớm, chỉ vài năm sau khi đúc và dày lên cực chậm qua từng thế kỷ. Sau 1.600 năm, nó chỉ đạt độ dày 1/20 mm, nhưng đủ để biến cột sắt này thành biểu tượng “bất tử” của nền văn minh Ấn Độ cổ.

Phát hiện gây sốc này đặt ra một nghịch lý thú vị: chính công nghệ “lạc hậu” thời xưa, không đủ khả năng loại bỏ phốt-pho, lại là nguyên nhân tạo nên sự trường tồn kỳ lạ của cột sắt Delhi. Một khiếm khuyết tưởng chừng nhỏ đã trở thành bước ngoặt lớn, vô tình giúp nhân loại tạo ra một kỳ quan vật lý bất tử.

Thậm chí, các nhà khảo cổ còn phát hiện một số vũ khí cùng thời như kiếm, giáo, dao… cũng có dấu hiệu chống gỉ tương tự. Tất cả cho thấy, kỹ thuật luyện kim thô sơ thời Gupta đã vô tình tạo nên một di sản vượt thời gian.

Cột sắt Delhi không chỉ là chứng tích lịch sử, mà còn là minh chứng cho sự tinh tế ẩn chứa trong những điều tưởng như thô sơ. Dẫu bí ẩn đã phần nào được giải mã, cây cột vẫn đứng đó, như một lời nhắc nhở rằng, đôi khi chính sự “khiếm khuyết” lại tạo nên những điều phi thường.

Như Ý (Science)

Nguồn Doanh Nghiệp : https://doanhnghiepvn.vn/kham-pha/bi-an-tru-sat-1-600-nam-tuoi-khong-gi-ky-tich-tu-cong-nghe-loi-thoi/20250530091208451