Theo Cục Phòng bệnh, chất lượng không khí và mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe con người được đánh giá bằng chỉ số chất lượng không khí Việt Nam (viết tắt là AQI).
Chỉ số AQI được tính theo thang điểm (06 khoảng giá trị AQI) tương ứng với biểu tượng và các màu sắc để cảnh báo chất lượng không khí và mức độ ảnh hưởng tới sức khỏe con người, cụ thể như sau:
Cục Phòng bệnh khuyến cáo người dân thường xuyên theo dõi chất lượng không khí trên các trang thông tin của Bộ và Sở Tài nguyên – Môi trường, từ đó lựa chọn biện pháp bảo vệ phù hợp. Khi ra ngoài, người dân nên đeo khẩu trang đạt tiêu chuẩn, sạch sẽ và sử dụng đúng cách. Không gian sống cần được vệ sinh, giữ thoáng; người làm việc trong môi trường nhiều bụi hoặc khi không khí xuống mức kém đến nguy hại nên dùng khẩu trang và kính bảo hộ.
Các hình thức đốt nhiên liệu gây ô nhiễm như bếp than tổ ong, củi, rơm rạ được khuyến cáo hạn chế và thay thế bằng bếp điện, bếp từ hoặc bếp ga. Việc trồng cây xanh cũng giúp giảm bụi, cải thiện môi trường. Người hút thuốc lá, thuốc lào được khuyến nghị từ bỏ hoặc giảm tối đa, tránh hút trong nhà; người không hút thuốc cần tránh tiếp xúc với khói thuốc. Cơ quan chuyên môn lưu ý mỗi người nên theo dõi sức khỏe và khám định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề liên quan đến ô nhiễm.
Ảnh minh họa.
Những nhóm nhạy cảm như trẻ em, phụ nữ mang thai, người mắc bệnh tim mạch, hô hấp và người cao tuổi cần hạn chế tiếp xúc với các nguồn phát thải từ giao thông, công trình xây dựng, khu vực đốt nhiên liệu. Khi không khí ô nhiễm, nếu xuất hiện sốt, viêm đường hô hấp, đau ngực hay các triệu chứng tim mạch, người bệnh phải đến cơ sở y tế để được kiểm tra và tư vấn. Theo khuyến cáo, dinh dưỡng đầy đủ và giữ ấm cơ thể, nhất là mùa lạnh, sẽ giúp tăng sức đề kháng. Với bệnh nhân tim mạch, hô hấp, việc tuân thủ điều trị đóng vai trò quan trọng và cần thăm khám ngay khi triệu chứng bất thường xuất hiện.
Tùy theo từng mức AQI, các biện pháp bảo vệ sức khỏe được áp dụng khác nhau. Ở mức trung bình (51–100), người khỏe mạnh có thể sinh hoạt bình thường, trong khi nhóm nhạy cảm nên giảm thời gian hoạt động ngoài trời và tới ngay cơ sở y tế nếu có dấu hiệu ho, khó thở, sốt. Khi AQI ở mức kém (101–150), người dân được khuyến nghị hạn chế các hoạt động ngoài trời, đặc biệt tại khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao như đường giao thông lớn, công trình xây dựng hoặc khu công nghiệp. Học sinh vẫn có thể tham gia hoạt động ngoài trời nhưng cần hạn chế vận động mạnh. Người nhạy cảm nên ưu tiên nghỉ ngơi, giảm cường độ vận động và vệ sinh mũi, họng, mắt hằng ngày bằng nước muối sinh lý.
Ở mức xấu (151–200), người bình thường cần hạn chế hoạt động ngoài trời hoặc làm việc quá sức và nên chọn thời điểm không khí ít ô nhiễm hơn nếu buộc phải ra ngoài. Việc sử dụng phương tiện công cộng thay cho xe máy, xe đạp được khuyến khích. Các gia đình gần đường lớn hoặc khu vực ô nhiễm nên hạn chế mở cửa. Người nhạy cảm được khuyến cáo tránh hoạt động ngoài trời, tập luyện trong nhà và duy trì vệ sinh cá nhân bằng nước muối sinh lý.
Khi không khí ở mức rất xấu (201–300), người dân nên tránh hoàn toàn các hoạt động ngoài trời kéo dài hoặc vận động mạnh, đồng thời ưu tiên sinh hoạt trong nhà. Các khu vực ô nhiễm cao cần được né tránh và nếu phải đi lại phải sử dụng khẩu trang có khả năng lọc bụi mịn PM2.5. Người nhạy cảm cần chuyển toàn bộ hoạt động vào môi trường kín và chỉ ra ngoài khi đặc biệt cần thiết, đồng thời rút ngắn tối đa thời gian tiếp xúc.
Ở mức nguy hại (301–500), Cục Phòng bệnh khuyến cáo người dân dừng mọi hoạt động ngoài trời và chuyển sang làm việc hoặc sinh hoạt trong nhà; cửa sổ và cửa ra vào cần được đóng kín để giảm phơi nhiễm. Nhóm nhạy cảm tuyệt đối tránh tiếp xúc với môi trường ngoài trời và phải đến cơ sở y tế nếu xuất hiện ho, sốt hay khó thở. Trường hợp chỉ số AQI duy trì trên 301 liên tục trong 3 ngày, căn cứ quy định của Bộ Tài nguyên – Môi trường, các địa phương có thể xem xét tạm dừng hoặc điều chỉnh thời gian làm việc của cơ quan, tổ chức, trường học. Nếu buộc phải đi học, trẻ cần hạn chế mọi hoạt động ngoài trời; các hoạt động tập trung đông người ngoài trời cũng có thể phải tạm dừng để đảm bảo an toàn sức khỏe.
Cụ thể, mọi người nên tránh các hoạt động ngoài trời, tránh các hoạt động thể lực gắng sức, hoạt động thể thao và đóng kín cửa sổ, cửa ra vào để hạn chế phơi nhiễm. Nếu bắt buộc phải ra ngoài, việc sử dụng khẩu trang có hiệu suất lọc bụi PM2,5 đạt tối thiểu 95% là yêu cầu bắt buộc, không chỉ dành cho nhóm nguy cơ cao.
Trong thời điểm không khí bị ô nhiễm nếu xuất hiện các triệu chứng hoặc bệnh cấp tính như sốt, viêm mũi họng, viêm phổi phế quản, huyết áp, tim mạch… cần đến ngay các cơ sở y tế để khám và được tư vấn, điều trị. Người dân cần tăng cường dinh dưỡng nâng cao thể trạng và sức đề kháng; Nên chú ý giữ ấm cơ thể về mùa đông, tránh bị nhiễm lạnh đột ngột.
Đối với người mắc các bệnh hô hấp, tim mạch cần tuân thủ và duy trì điều trị theo đơn của bác sỹ chuyên khoa. Nếu có dấu hiệu khó chịu, tăng nặng nên đến ngay các cơ sở y tế chuyên khoa để khám và được tư vấn, điều trị.
Người già, người mắc các bệnh hô hấp, tim mạch cần tuân thủ việc khám sức khỏe định kỳ. Khi chỉ số chất lượng không khí ở mức nguy hại, người nhạy cảm tránh tất cả hoạt động ngoài trời.
Trúc Chi (t/h Tiền Phong, Sức khỏe & Đời sống, Vienam+)