Bước tiến chiến lược hay một cuộc đình chiến tạm thời?

5 giờ trướcBài gốc

Khi thương mại trở thành công cụ an ninh quốc gia

Trong hơn một thập kỷ qua, quan hệ thương mại Mỹ - Trung không chỉ là những con số về xuất nhập khẩu mà còn phản ánh sự dịch chuyển trong cán cân quyền lực toàn cầu. Kể từ khi chính quyền Tổng thống Donald Trump khởi động chiến tranh thương mại năm 2018 với mức thuế quan từ 10% đến 25% đối với hơn 360 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, quan hệ kinh tế hai nước đã bước sang giai đoạn đối kháng trực tiếp.

Vòng đàm phán thương mại lần 4 giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra ở Madrid đã kết thúc.

Theo số liệu từ Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR), đến năm 2024, mức thuế áp lên một số nhóm hàng nhập khẩu từ Trung Quốc đã tăng vọt, có mặt hàng chịu tới 145%, trong khi Trung Quốc đáp trả với thuế quan cao tới 125% đối với hàng Mỹ, bao gồm đậu tương, thịt lợn và thiết bị cơ khí. Kết quả là, kim ngạch thương mại song phương từ mức kỷ lục 659 tỷ USD năm 2018 đã giảm còn 575 tỷ USD năm 2023.

Điểm khác biệt trong vòng đàm phán thứ 4 mới đây là yếu tố “an ninh quốc gia” đã len sâu vào thương mại. Giáo sư Graham Allison đến từ Đại học Harvard từng nhận định: “Cạnh tranh Mỹ - Trung giờ không chỉ là kinh tế thuần túy. Đó là cuộc đọ sức giữa hai mô hình quyền lực, nơi thương mại và công nghệ trở thành vũ khí chiến lược”. Vì vậy, bối cảnh vòng đàm phán tại Madrid không đơn giản chỉ là bàn về thuế quan hay nhập khẩu, mà là sự thử thách đối với cách hai siêu cường quản lý song song lợi ích kinh tế và nỗi lo an ninh của mình.

Tổng thống Donald Trump vẫn coi thuế quan là công cụ hữu hiệu nhất để gây sức ép lên Trung Quốc ở thời điểm này.

TikTok ở trung tâm và cuộc đàm phán giằng co

Vòng đàm phán thương mại lần thứ 4 giữa hai nước diễn ra tại Madrid trong từ ngày 17-19/9/2025 với sự tham gia của Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và phía Trung Quốc do Phó Thủ tướng Hà Lập Phong dẫn đầu được tiến hành vào thời điểm vô cùng nhạy cảm. Chủ đề nổi bật nhất chính là tương lai của TikTok, nền tảng video ngắn có 170 triệu người dùng tại Mỹ. Mỹ từ lâu coi TikTok là mối đe dọa an ninh.

Quốc hội Mỹ cho rằng dữ liệu người dùng có thể bị chuyển về Trung Quốc, đồng thời lo ngại về “sức mạnh thuật toán” có thể định hướng dư luận. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã phát biểu: “Chúng ta không thể cho phép một công ty do Bắc Kinh kiểm soát có quyền ảnh hưởng đến thế hệ trẻ Mỹ thông qua nội dung trực tuyến”. Chính quyền của ông Trump cũng đã đặt thời hạn cho TikTok vào ngày 17/9 để chuyển quyền sở hữu cho các đối tác Mỹ. Phía Trung Quốc phản bác, cho rằng vấn đề TikTok đã bị chính trị hóa.

Thỏa thuận TikTok mở ra triển vọng đàm phán nhưng chưa giải quyết được những vấn đề cốt lõi.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh từng khẳng định: “Mỹ nên ngừng sử dụng khái niệm an ninh quốc gia một cách tùy tiện để đàn áp các công ty nước ngoài”. Trong khi chính quyền Mỹ muốn một thỏa thuận “kiểm soát” Tik Tok để vừa đạt mục đích chính trị vừa đảm bảo giữ được số cử tri trẻ ủng hộ ông Trump thường xuyên dùng ứng dụng này thì phía Trung Quốc cũng cần bảo vệ TikTok như một biểu tượng cho sự vươn lên của mình.

Theo những thông tin bạn đầu được công bố, hai bên đạt được một thỏa thuận khung theo đó TikTok sẽ tiến hành chuyển giao quyền kiểm soát hoạt động tại Mỹ cho một thực thể đặt dưới sự giám sát của Washington, trong khi vẫn giữ “một số đặc điểm văn hóa Trung Quốc”. Nguồn tin cho biết Mỹ sẽ nắm giữ 6 trên 7 ghế điều hành tại công ty mới dành riêng cho TikTok Mỹ. Dù nhiều chi tiết của thỏa thuận không được công bố, nhưng đây được coi là bước nhượng bộ hiếm hoi từ phía Bắc Kinh. Bên cạnh TikTok, các vấn đề khác cũng được bàn đến bao gồm kiểm soát xuất khẩu chip tiên tiến, thương mại nông sản và nhập khẩu năng lượng. Dù vậy, mức thuế quan hiện tại vẫn được giữ nguyên.

Dòng chảy thương mại toàn cầu bị ảnh hưởng lớn bởi kết quả đàm phán thương mại Mỹ - Trung.

Thành công mang tính biểu tượng

Việc hai bên đạt được một thỏa thuận cụ thể về TikTok có thể coi là thành công bất ngờ của vòng đàm phán lần này. Đây là thành công mang tính biểu tượng. Việc có một thỏa thuận khung về TikTok là tín hiệu Mỹ - Trung sẵn sàng đối thoại, giảm căng thẳng ít nhất trong ngắn hạn. Các thị trường lập tức có phản ứng tích cực. Phiên giao dịch ngày 19/9, chỉ số Shanghai Composite tăng 1,2% sau khi tin tức công bố, trong khi Dow Jones cũng tăng 0,8% vì kỳ vọng chiến tranh thương mại hạ nhiệt.

Tuy nhiên, về mặt thực chất, những rào cản lớn vẫn còn nguyên. Thuế quan là khúc mắc lớn nhất giữa hai bên vẫn không giảm bởi những cam kết nhập khẩu chưa được lượng hóa, còn vấn đề công nghệ cốt lõi như chip bán dẫn hay trí tuệ nhân tạo vẫn chưa tìm được lối ra. Giáo sư Eswar Prasad đến từ Đại học Cornell đánh giá: “Nếu không có cơ chế thực thi rõ ràng, những gì chúng ta thấy ở Madrid chỉ là một bước đi chiến thuật, không phải thay đổi cấu trúc”.

Điểm yếu của thỏa thuận lần này vẫn là sự thiếu vắng các điều khoản ràng buộc. Trong cam kết của kỳ đàm phán gần nhất được ký năm 2020, Trung Quốc từng cam kết mua thêm 200 tỷ USD hàng hóa Mỹ trong 2 năm nhưng chỉ thực hiện được khoảng 57% mục tiêu. Điều này khiến nhiều chuyên gia nghi ngờ khả năng thực thi của bất kỳ cam kết mới nào.

Nếu nhìn lại, ta thấy vòng đàm phán thứ 4 có cả sự tiếp nối và khác biệt. Vòng 1 và 2 (2018-2019) mang nặng tính đối đầu, tập trung vào thuế quan và trợ cấp công nghiệp. Vòng 3 (2020) dẫn đến cam kết mua hàng và bảo vệ sở hữu trí tuệ nhưng không chạm đến vấn đề cấu trúc. Ở vòng 4, hai bên đã đưa công nghệ số và dữ liệu ra làm trung tâm, cho thấy trọng tâm cạnh tranh đã chuyển dịch từ hàng hóa hữu hình sang quyền kiểm soát thông tin và thuật toán.

Giáo sư Susan Shirk đến từ Đại học California nhận định: “Nếu giai đoạn đầu của chiến tranh thương mại là về thép, đậu tương, thì giai đoạn hiện nay là về dữ liệu và công nghệ số”. Điều này cho thấy, bản chất đàm phán đã thay đổi.

Chip công nghệ cao đang là phần quan trọng trong các thỏa thuận Mỹ - Trung.

Tạm hoãn hay tái định hình?

Ở góc nhìn lạc quan, thỏa thuận khung tại Madrid cho thấy cả Mỹ và Trung Quốc đều nhận ra giới hạn của đối đầu toàn diện. Với Trung Quốc, tăng trưởng GDP năm 2024 chỉ đạt 4,7%, thấp hơn mục tiêu 5% đặt ra. Nền kinh tế suy yếu với xuất khẩu giảm 8 tháng liên tiếp và tỷ lệ thất nghiệp thanh niên vượt 20%. Trong bối cảnh đó, một “đình chiến thương mại” sẽ giúp Bắc Kinh tránh thêm áp lực.

Với Mỹ, lạm phát vẫn duy trì quanh mức 3,2%, cao hơn mục tiêu 2% trong khi các doanh nghiệp than phiền vì chi phí nhập khẩu tăng. Một báo cáo từ Viện Peterson cho thấy, thuế quan đối với hàng Trung Quốc đã khiến hộ gia đình Mỹ trung bình phải trả thêm 1.200 USD/năm. Do đó, chính quyền ông Trump cũng cần một khoảng lặng để giảm bớt sức ép trong nước.

Ở góc nhìn bi quan, các chuyên gia cảnh báo rằng đây chỉ là “chiến thuật câu giờ”. Ông Bonnie Glaser, Giám đốc Quỹ Marshall, cho rằng: “Mỹ và Trung Quốc đang chơi trò chờ đợi. Họ đạt một số đồng thuận để tránh va chạm lớn, nhưng những vấn đề gốc rễ về trợ cấp công nghiệp, kiểm soát công nghệ, chuẩn mực an ninh dữ liệu vẫn chưa có giải pháp”.

Dựa trên kết quả vòng 4, các chuyên gia đã có thể dự báo một số hướng đi trong các cuộc đàm phán tới sau khi đạt được thỏa thuận TikTok. Theo đó, Trung Quốc sẽ phải thực hiện các cam kết nhập khẩu cụ thể để đạt mục tiêu chống thâm hụt thương mại của Mỹ. Trong khi đó hai bên có thể đưa ra các nhượng bộ nhỏ, chẳng hạn giảm thuế một số mặt hàng tiêu dùng để thể hiện thiện chí. Tuy nhiên, vẫn có kịch bản xấu nếu Trung Quốc không nhượng bộ thêm, Mỹ có thể tái áp thuế cao hơn hoặc siết chặt kiểm soát chip, đẩy quan hệ trở lại thế đối đầu. Cựu Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer từng nói: “Mọi thỏa thuận với Trung Quốc phải được giám sát, nếu không sẽ vô nghĩa”. Đây cũng là lời cảnh báo rằng vòng 4 chỉ là khởi đầu của một quá trình còn kéo dài.

Vòng đàm phán thương mại thứ 4 giữa Mỹ và Trung Quốc đã đem lại một thành quả quan trọng có tính biểu tượng về TikTok, nhưng xét về bản chất, những rào cản lớn vẫn còn nguyên và sự thiếu vắng cơ chế thực thi khiến tương lai thỏa thuận này đầy rủi ro. Liệu đây là bước tiến chiến lược hay chỉ là một cuộc đình chiến tạm thời? Câu trả lời sẽ lại phụ thuộc vào vòng đàm phán tiếp theo, khi cả hai bên buộc phải cụ thể hóa cam kết. Trong khi đó, phần còn lại của thế giới vẫn phải sống chung với sự bất định, vừa hy vọng vào ổn định, vừa chuẩn bị cho những cú sốc mới từ cuộc cạnh tranh thương mại lớn nhất hành tinh gây ra.

Tử Uyên

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/su-kien-binh-luan-antg/buoc-tien-chien-luoc-hay-mot-cuoc-dinh-chien-tam-thoi--i782295/