Bứt phá hạ tầng đô thị

5 giờ trướcBài gốc

Tuyến Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) chính thức vận hành thương mại đã thu hút rất đông người dân. Ảnh: Hồng Phúc.

Lấy giao thông công cộng làm “gốc”

Mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (Transit-Oriented Development - TOD) được nhiều quốc gia (Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Anh) áp dụng thành công để phát triển đô thị. Dựa trên giao thông công cộng, các đô thị sẽ quy hoạch, xây dựng và phát triển hạ tầng theo hướng bền vững. Tại những đô thị làm TOD, dự án được tạo chính sách tăng hệ số sử dụng đất, mật độ dân số cao, từ đó thu hút nhu cầu đi và đến các đầu mối giao thông lớn.

Trước tầm quan trọng đặc biệt của mô hình TOD, vừa qua Quốc hội đã thông qua Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP Hồ Chí Minh. Trong đó, nghị quyết cho phép UBND Thành phố được quyết định bố trí vốn từ ngân sách thành phố trong kế hoạch đầu tư công trung hạn và kế hoạch đầu tư công hàng năm trước khi có quyết định đầu tư để triển khai thực hiện một số hoạt động phục vụ cho dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD.

Để triển khai mô hình này, Hội đồng tư vấn triển khai Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội đã họp thảo luận về mức tiêu tăng trưởng hai con số giai đoạn 2025-2030, trong đó có kế hoạch thực hiện phát triển đô thị theo mô hình TOD dọc tuyến Metro số 1, Metro số 2 và tuyến Vành đai 3. Theo ông Bùi Xuân Cường - Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh, mô hình TOD được kỳ vọng sẽ tạo ra đột phá về giao thông công cộng của thành phố, kết nối các đô thị vệ tinh về trung tâm thành phố, nhưng đồng thời cũng giúp giảm kẹt xe cho nội thành. Ông Cường cho biết, riêng giai đoạn 2024-2025, thành phố sẽ áp dụng cơ chế đặc thù cho triển khai thí điểm mô hình TOD dọc tuyến Metro số 1 (Bến Thành-Suối Tiên), Metro số 2 (Bến Thành-Tham Lương) và Vành đai 3 thuộc 5 địa phương: Tân Phú, Tân Bình, Quận 10, huyện Hóc Môn và TP Thủ Đức. Ở giai đoạn tiếp theo 2026-2028, TP Hồ Chí Minh dự kiến thực hiện TOD cho khu vực ngoại thành thuộc huyện Hóc Môn (diện tích hơn 290 ha) và khu vực xung quanh vị trí ga Tân Kiên (huyện Bình Chánh, rộng 314ha). Các vị trí khác sẽ được các địa phương tiếp tục báo cáo, đề xuất cho UBND Thành phố.

Việc phát triển hạ tầng theo mô hình TOD sẽ giúp hình thành các khu dân cư tập trung, khu chức năng đô thị, các khu công nghiệp, logistics... Đặc biệt, mạng lưới giao thông nội khu chủ yếu xe đạp, xe điện, trong khi giao thông chủ yếu kết nối đường nhánh và giao thông công cộng, sẽ giúp giảm áp lực kẹt xe đáng kể cho nội đô thành phố.

Các tuyến xe buýt kết nối về nhà ga Metro số 1 (lộ trình Bến Thành - Suối Tiên) đã đưa vào vận hành thương mại. Ảnh: Hồng Phúc.

“Chìa khóa” tháo gỡ về hạ tầng

Một trong những bước triển khai quan trọng về mô hình TOD, UBND TP Hồ Chí Minh đã triển khai kế hoạch thực hiện phát triển 11 đô thị nén theo mô hình TOD dọc tuyến Metro số 1, Metro số 2 và tuyến Vành đai 3, kể từ năm 2025.

Chia sẻ về khả năng triển khai mô hình TOD để phát triển hạ tầng đô thị, Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Bùi Xuân Cường nhìn nhận, hiện nay thành phố là trung tâm kinh tế, văn hóa, khoa học công nghệ của cả nước, đồng thời cũng là đô thị đông dân nhất nước, kèm theo mật độ dân số ở ngưỡng 4.544 người/km2. Điều này đặt ra bài toán cho chính quyền thành phố về nhiệm vụ dài hạn để quy hoạch đô thị và quy hoạch giao thông của thành phố. Từ đó, giải quyết các vấn đề về kẹt xe, ô nhiễm môi trường, gắn kết, tập trung phát triển đồng bộ về cơ sở hạ tầng, đảm bảo phát triển bền vững. Ông Cường cho biết, hiện nay TP Hồ Chí Minh đang xây dựng dự thảo Đồ án điều chỉnh quy hoạch chung đến năm 2040, tầm nhìn đến năm 2060, trong đó quy hoạch nhiều quỹ đất để phát triển theo mô hình TOD. Ngay đầu năm 2025, thành phố đã công bố kế hoạch triển khai 11 vị trí TOD dọc tuyến Metro và Vành đai 3. Trong tương lai gần, khi tận dụng lợi thế từ các cơ chế, chính sách đặc thù của Nghị quyết 98, thành phố sẽ có thêm các quỹ đất cho mô hình này. Cũng theo Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh, hiện nay UBND Thành phố đang khảo sát, nghiên cứu và học hỏi kinh nghiệm phát triển mô hình TOD ở các đô thị đã rất thành công khi triển khai TOD như ở Nhật, Hàn, Singapore, Anh. Đồng thời, chính quyền thành phố rất cần sự hỗ trợ về tri thức, công nghệ và nguồn vốn đầu tư của các quốc gia kể trên để phát triển TOD ngay từ giai đoạn chuyển đổi từ xây dựng đường sắt đô thị thuần túy sang mô hình TOD. TP Hồ Chí Minh sẽ tạo mọi điều kiện thuận lợi về cơ chế, chính sách, pháp lý, đãi ngộ để thu hút nhà đầu tư chiến lược và chuẩn bị nguồn nhân lực để vận hành và bảo trì hệ thống giao thông công cộng hiện đại theo mô hình TOD.

Theo TS Trần Du Lịch - Chủ tịch Hội đồng tư vấn triển khai Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội, trong năm nay Hội đồng sẽ tham gia theo dõi và tư vấn triển khai có hiệu quả 4 nhóm nội dung quan trọng, trong đó các dự án theo mô hình TOD. Đặc biệt, thu hút các nhà đầu tư chiến lược cho thành phố. Về nhóm cơ chế, chính sách đặc thù để huy động nguồn lực, thành phố đã ban hành một số chính sách để chuẩn bị các dự án phát triển đô thị theo định hướng mô hình TOD. Dù chưa hình thành được dự án cụ thể, việc triển khai giai đoạn đầu huy động nguồn lực và chuẩn bị nền tảng cho TOD sẽ tạo ra nhiều động lực quan trọng. Cùng bày tỏ lạc quan, KTS Ngô Viết Nam Sơn cho rằng, nếu thực hiện tốt mô hình TOD sẽ giúp TP Hồ Chí Minh đạt được mục tiêu tăng trưởng 2 con số. Tuy nhiên, quá trình thực hiện mô hình này sẽ là một thách thức không nhỏ đối với TP Hồ Chí Minh và các địa phương. Dẫn chứng, ông Sơn chỉ ra quá trình triển khai tuyến Metro số 1 (lộ trình Bến Thành - Suối Tiên) đã cần thời gian khoảng 20 năm. Trong khi, thành phố tham vọng làm hàng trăm km đường sắt đô thị chỉ trong khoảng 1 thập niên. Để tháo gỡ, TP Hồ Chí Minh cần chủ động tạo chính sách thông thoáng liên quan công tác đền bù, giải tỏa, đấu giá, xác định ranh giới, vùng ảnh hưởng, công tác quy hoạch…cho phù hợp, dễ triển khai. Vì nếu không tháo gỡ các tồn đọng này, TP Hồ Chí Minh sẽ quay trở lại cảnh “mỗi lần làm đều phải xin”, tức trở lại câu chuyện của tuyến Metro vừa hoàn thành.

Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế khi triển khai mô hình TOD vào phát triển đô thị, TS Nguyễn Hoàng Tùng - Chuyên gia thuộc chương trình hạ tầng và thành phố Xanh (GCIP) dẫn chứng một số thành phố có điểm tương đồng với Hà Nội và TP Hồ Chí Minh trong việc triển khai TOD mà các đô thị này có thể học hỏi. Chẳng hạn khi xem xét về tiêu chuẩn/yếu tố chiến lược, Singapore có quy trình triển khai TOD khá bài bản, bao gồm những quy hoạch mang tính dài hạn cũng như kinh nghiệm phát triển mật độ cao quanh các đầu mối giao thông. Nhờ đó, khu vực trung tâm của Singapore được đánh giá có quy hoạch tổng thể, quy hoạch chi tiết. Đối với thủ đô London của Anh có thế mạnh là sở hữu khung pháp lý rõ ràng, chiến lược điều phối tập trung, cũng như chú trọng vào hợp tác kết hợp giữa nhà nước và tư nhân khi triển khai TOD. Về mặt quy trình, London cũng thực hiện quy trình 4 bước là quy hoạch, thiết kế, đầu tư và vận hành khi triển khai thành công TOD. Ở thành phố Thâm Quyến (Trung Quốc) cũng triển khai quy trình triển khai TOD tích hợp bao gồm quy trình quy hoạch đa cấp và đa giai đoạn. Việc áp dụng mô hình TOD của các đô thị này đều được đánh giá rất cao về tính khoa học, tiện ích và phát triển bền vững của đô thị.

Dù vậy, TS Nguyễn Hoàng Tùng cho rằng, TP Hồ Chí Minh khi triển khai TOD phát triển đô thị cần tính đến quy hoạch phát triển dài hạn, tích hợp chặt chẽ giao thông công cộng và quy hoạch đô thị, đồng thời có hệ thống chính sách hỗ trợ nhất quán.

PGS.TS Vũ Anh Tuấn.

PGS.TS Vũ Anh Tuấn - chuyên gia TOD, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu giao thông vận tải Việt Đức: Thay đổi tư duy cũ, cách làm cũ

Mô hình TOD giúp nâng cao hiệu quả sử dụng đất đai và từ đó thu hút nguồn lực cho giai đoạn vận hành. Tuy nhiên, việc phát triển đô thị xung quanh các nhà ga sẽ liên quan đến rất nhiều vấn đề về đền bù, mặt bằng và đảm bảo công bằng. Do đó, nếu chỉ để tư nhân làm thì TP Hồ Chí Minh khó đạt mục tiêu phát triển bền vững. Vì vậy, nhà nước vẫn phải giữ vai trò dẫn dắt. Điều quan trọng là cần thay đổi tư duy và cách làm cũ, nếu không việc triển khai mạng lưới đường sắt đô thị sẽ rất khó khăn và do đó có thể mất rất nhiều thời gian để hoàn thành. Hiện nay, TP Hồ Chí Minh có Metro số 1 đã vận hành và Metro 2 đã sẵn sàng triển khai. Các dự án Metro này có thể phát triển ngay cơ chế mô hình TOD, lấy nguồn thu để đưa vào quỹ phát triển đường sắt đô thị thành phố. Đồng thời, có thể bù cho các tuyến phát triển kém hơn, mà không cần chờ chính sách từ Trung ương.

Ông Phan Công Bằng - Trưởng Ban Quản lý đường sắt đô thị Thành phố (MAUR): Ưu tiên kết nối vào Metro số 2

Ông Phan Công Bằng.

Có thể triển khai ngay mô hình TOD vào phát triển mạng lưới giao thông công cộng cho TP Hồ Chí Minh. Trong đó, thành phố có thể tiến hành chỉ định thầu, tư vấn xây lắp. Điều này giúp rút ngắn thời gian, tạo điều kiện thuận lợi để triển khai TOD gắn liền với đường sắt đô thị. Cụ thể, tuyến Metro số 2 nên cho phép ưu tiên triển khai trước vì có đủ điều kiện để phát triển đô thị theo định hướng TOD. Hiện tại, dự án đã giải phóng mặt bằng xong, có thể triển khai ngay. Với những tuyến khác, nếu theo quy trình cũ thì sẽ rất khó để triển khai xây dựng hơn 300km trong vòng 10 năm tiếp theo. Do đó, nên ưu tiên các quỹ đất và kết nối dự án đảm bảo khả thi để có thể triển khai sớm, nhanh nhất mô hình TOD.

LÊ ANH

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/but-pha-ha-tang-do-thi-10300868.html