Cách nào phòng ngừa mảng bám động mạch?

4 giờ trướcBài gốc

1. Cách phát hiện sớm mảng bám động mạch

Nội dung

1. Cách phát hiện sớm mảng bám động mạch

1.1 Đo huyết áp thường xuyên: Chỉ số cơ bản, cảnh báo sớm mảng bám động mạch

1.2 Kiểm tra nhịp tim: Phát hiện rối loạn dẫn đến biến cố

1.3 Bài kiểm tra leo cầu thang: Đánh giá thể lực tim mạch

1.4 Chỉ số mắt cá chân - cánh tay (ABI): Kiểm tra lưu thông động mạch chi dưới

1.5 Theo dõi triệu chứng + máy ECG tại nhà: Khi nào cần lưu ý?

2. Phòng ngừa mảng bám động mạch như thế nào?

2.1. Duy trì chế độ ăn tốt cho tim mạch

2.2. Hoạt động thể lực đều đặn

2.3. Kiểm soát cân nặng và vòng eo

2.4. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ

2.5. Bỏ thuốc lá – bước quan trọng nhất

2.6. Kiểm soát căng thẳng và ngủ đủ giấc

Phát hiện sớm mảng bám động mạch giúp phòng ngừa đau tim, đột quỵ. Dưới đây là một số cách có thể giúp phát hiện sớm:

1.1 Đo huyết áp thường xuyên: Chỉ số cơ bản, cảnh báo sớm mảng bám động mạch

Huyết áp cao là một trong những yếu tố nguy cơ quan trọng nhất dẫn đến xơ vữa động mạch — đồng thời tình trạng mảng bám tiến triển cũng làm tăng huyết áp.

Tự đo huyết áp tại nhà (buổi sáng và buổi tối, sau khi nghỉ ngơi 5 phút) giúp phát hiện tăng huyết áp dai dẳng. Theo hướng dẫn hiện hành, huyết áp <120/80 mmHg được xem là bình thường; mức ≥130/80 mmHg thường được coi là tăng huyết áp cần theo dõi hoặc điều trị tùy tình huống. Nếu kết quả đo tại nhà liên tục cao, bạn cần đưa sổ đo cho bác sĩ để đánh giá nguy cơ tim mạch và làm các xét nghiệm chuyên sâu.

Cách thực hiện: Dùng máy đo huyết áp cổ tay hoặc bắp tay uy tín (kiểm định), ngồi yên 5 phút, đặt vòng bít ở đúng vị trí, đo 2–3 lần mỗi lần và ghi lại.

Ý nghĩa: Huyết áp cao kéo dài là dấu hiệu động mạch đang chịu áp lực hoặc xơ cứng — báo hiệu cần khám tim mạch.

Đo huyết áp thường xuyên là một cách có thể giúp phát hiện sớm mảng bám động mạch.

1.2 Kiểm tra nhịp tim: Phát hiện rối loạn dẫn đến biến cố

Nhịp tim nghỉ ngơi thường từ 60–100 lần/phút. Ngoài tần số, nhịp tim không đều (loạn nhịp), cảm giác hồi hộp, bỏ nhịp hoặc đánh trống ngực có thể là dấu hiệu biến chứng do bệnh mạch vành hoặc rối loạn điện tim do thiếu máu cơ tim.

Việc kiểm tra mạch thủ công (cổ tay hoặc cổ) trong 60 giây hoặc sử dụng đồng hồ thông minh/thiết bị đeo để theo dõi liên tục đều có giá trị sàng lọc ban đầu. Nếu phát hiện nhịp tim bất thường kéo dài, cần đưa ngay dữ liệu cho bác sĩ.

Cách thực hiện tại nhà: Sờ mạch quay (cổ tay) hoặc động mạch cảnh (cổ), đếm nhịp trong 60 giây; hoặc dùng thiết bị đeo có chức năng đo nhịp và cảnh báo.

Hạn chế: Thiết bị đeo có thể cảnh báo nhịp không đều, nhưng không thay thế ECG (điện tâm đồ) để chẩn đoán; mọi cảnh báo cần được xác nhận y tế.

1.3 Bài kiểm tra leo cầu thang: Đánh giá thể lực tim mạch

Thời gian và phản ứng cơ thể khi leo 4 tầng cầu thang (khoảng 60 bậc) là chỉ số vận động đơn giản phản ánh dung tích hoạt động tim – phổi. Nghiên cứu và báo cáo lâm sàng cho thấy những người khỏe mạnh thường hoàn thành trong khoảng dưới 60 - 90 giây mà không khó thở quá mức.

Nếu bạn chóng mặt, đau ngực, mệt nhiều hoặc mất năng lực trong khi leo, đó là dấu hiệu cảnh báo suy giảm lưu lượng máu hoặc chức năng tim có thể liên quan đến mảng bám. Bài test này hữu ích để theo dõi tiến triển theo thời gian, nhưng không thay thế kiểm tra chuyên khoa.

Cách thực hiện: Sau khi nghỉ ngơi, leo 60 bậc ở tốc độ nhanh nhưng an toàn, ghi thời gian và triệu chứng (đau ngực, chóng mặt, hụt hơi nếu có); lặp lại sau vài tuần để so sánh.

Khi thấy xuất hiện đau thắt ngực, choáng hoặc ngất khi gắng sức — cần dừng test ngay và khám cấp cứu.

Bài kiểm tra leo cầu thang - cảnh báo suy giảm lưu lượng máu hoặc chức năng tim có thể liên quan đến mảng bám.

1.4 Chỉ số mắt cá chân - cánh tay (ABI): Kiểm tra lưu thông động mạch chi dưới

ABI là tỷ số huyết áp giữa mắt cá chân và cánh tay là test đơn giản để sàng lọc bệnh động mạch ngoại biên (PAD) — một biểu hiện của xơ vữa hệ thống. Điểm ABI bình thường thường nằm trong khoảng 1.0 –1.4; ABI ≤0.90 gợi ý PAD do hẹp/ tắc động mạch; ABI >1.4 có thể cho thấy động mạch bị xơ vữa hóa, không ép xẹp được (non-compressible). Việc tự đo ABI tại nhà cần thiết bị (máy đo huyết áp, ống nghe Doppler hoặc máy đo Doppler cầm tay); nếu không có Doppler, đo đơn thuần vẫn có thể cho chỉ dấu ban đầu nhưng ít chính xác hơn.

Cách thực hiện cơ bản: Đo huyết áp tâm thu ở cả hai cánh tay rồi cả hai mắt cá chân; ABI = áp lực mắt cá chân / áp lực tay (phía cao hơn); ghi kết quả từng bên.

Ý nghĩa: ABI bất thường cần khám chuyên khoa để làm siêu âm mạch, CT/CTA hoặc điều trị y tế nhằm giảm nguy cơ tim mạch.

1.5 Theo dõi triệu chứng + máy ECG tại nhà: Khi nào cần lưu ý?

Ghi nhật ký triệu chứng (đau ngực, khó thở khi gắng sức, mệt khác thường, vã mồ hôi, chóng mặt) giúp kết nối dấu hiệu lâm sàng với kết quả đo tại nhà.

Thiết bị ECG cầm tay và các đồng hồ thông minh có chức năng ECG đang ngày càng phổ biến và có thể phát hiện rung nhĩ hoặc các rối loạn nhịp — giúp phát hiện sớm vấn đề, nhưng các thiết bị này có giới hạn về độ nhạy/độ đặc hiệu và không thay cho điện tâm đồ 12 hoặc xét nghiệm chuyên môn. Mọi phát hiện bất thường từ thiết bị tại nhà cần được bác sĩ xác nhận và giải thích.

Lưu ý khi dùng thiết bị: Đảm bảo đọc kỹ hướng dẫn, lưu trữ bản ghi ECG để báo với bác sĩ; nếu thiết bị báo đỏ/cảnh báo khẩn cấp kèm triệu chứng nặng — đến cơ sở y tế ngay.

2. Phòng ngừa mảng bám động mạch như thế nào?

Mảng bám động mạch hình thành âm thầm trong nhiều năm, liên quan chặt chẽ đến tăng cholesterol máu, tăng huyết áp, đường huyết cao, viêm mạn tính và lối sống không lành mạnh. Việc phòng ngừa chủ động giúp làm chậm — thậm chí đảo ngược — quá trình tiến triển của xơ vữa. Các biện pháp sau được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) và nhiều khuyến cáo chuyên môn nhấn mạnh:

2.1. Duy trì chế độ ăn tốt cho tim mạch

Một chế độ ăn khoa học là nền tảng của phòng ngừa xơ vữa, theo đó nên:

- Tăng cường: Rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, cá biển (giàu omega-3).

- Giảm: Chất béo bão hòa (mỡ động vật, thịt đỏ), chất béo chuyển hóa (đồ chiên rán, bánh quy công nghiệp), đường tinh luyện, đồ ăn nhanh.

- Ưu tiên dầu lành mạnh: Dầu ô-liu, dầu hạt cải, dầu hướng dương.

- Hạn chế muối: < 5g/ngày (khoảng 1 muỗng cà phê) để kiểm soát huyết áp.

Nhiều nghiên cứu cho thấy chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải hoặc DASH giúp giảm cholesterol "xấu" (LDL), cải thiện sức khỏe động mạch và giảm nguy cơ đau tim, đột quỵ.

Chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải cải thiện sức khỏe động mạch, phòng ngừa xơ vữa.

2.2. Hoạt động thể lực đều đặn

Hoạt động thể chất làm tăng cholesterol "tốt" HDL, giảm mỡ máu và cải thiện lưu thông máu, theo đó:

- Tập thể dục tối thiểu 150 phút/tuần với cường độ trung bình (đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội); thêm bài tập tăng sức mạnh 2 ngày/tuần để tối ưu chuyển hóa.

- Tránh ngồi quá lâu: Đứng dậy vận động nhẹ mỗi 45 - 60 phút.

Ngay cả việc đi bộ 30 phút mỗi ngày cũng đã làm giảm đáng kể nguy cơ xơ vữa theo nhiều nghiên cứu tim mạch.

2.3. Kiểm soát cân nặng và vòng eo

Béo bụng (vòng eo > 90 cm ở nam, > 80 cm ở nữ) làm tăng nguy cơ xơ vữa, tim mạch và tiểu đường. Theo đó, đặt mục tiêu giảm 5 - 10% cân nặng nếu đang thừa cân hoặc béo phì; tập trung giảm mỡ nội tạng qua dinh dưỡng hợp lý và tập aerobic.

2.4. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ

Một số bệnh lý làm tăng tốc độ tích tụ mảng bám:

- Tăng huyết áp: Do đó, cần kiểm soát huyết áp <130/80 mmHg theo tư vấn bác sĩ.

- Tăng cholesterol: Nên xét nghiệm mỡ máu định kỳ; đôi khi phải dùng statin hoặc thuốc hạ lipid theo chỉ định.

- Đái tháo đường: Giữ HbA1c theo mục tiêu, tuân thủ điều trị, chế độ ăn hợp lý.

- Hội chứng chuyển hóa: Điều trị tích cực để tránh biến chứng tim mạch.

- Khám định kỳ 6 - 12 tháng một lần giúp đánh giá nguy cơ và điều chỉnh điều trị sớm.

2.5. Bỏ thuốc lá – bước quan trọng nhất

Thuốc lá làm tổn thương lớp nội mạc động mạch, thúc đẩy viêm và tăng tích tụ mảng bám. Sau 1 năm bỏ thuốc, nguy cơ bệnh mạch vành giảm 50%. Sau 5–10 năm, nguy cơ gần tương đương người chưa từng hút.

Không hút thuốc thụ động cũng rất quan trọng, đặc biệt với người có bệnh tim mạch nền.

2.6. Kiểm soát căng thẳng và ngủ đủ giấc

Stress kéo dài làm tăng cortisol, huyết áp và rối loạn lipid máu. Theo đó, nên ngủ 7 - 8 giờ mỗi đêm; thực hành thư giãn như hít thở sâu, thiền, yoga, đi bộ, nghe nhạc; hạn chế caffeine/thiết bị điện tử vào ban đêm.

Bên cạnh đó, khám sức khỏe định kỳ và theo dõi mỡ máu giúp phát hiện xơ vữa ở giai đoạn tiền triệu.

DS. Hải Sơn

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/cach-nao-phong-ngua-mang-bam-dong-mach-169251126153649453.htm