Căn bệnh không có thuốc chữa, tỷ lệ mất mạng gần 100% nếu nhiễm

2 giờ trướcBài gốc

Bác sĩ thăm khám cho bệnh nhân 30 tuổi mắc bệnh dại. Ảnh: BVCC.

Người đàn ông 30 tuổi được đưa vào khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương trong trạng thái nguy kịch. Khoảng nửa năm trước, anh bị chó cắn cùng thời điểm với vài người khác. Những người khác đều đi tiêm phòng, riêng anh thì bỏ qua vì nghĩ vết cắn nhỏ, không đáng lo.

Ba ngày trước khi nhập viện, những biểu hiện lạ bắt đầu xuất hiện. Anh sợ gió, sợ ánh sáng, bứt rứt không yên. Điều trị ở cơ sở y tế ban đầu không thuyên giảm, anh được chuyển thẳng lên tuyến trung ương khi tình trạng đã quá nặng.

Tại bệnh viện, bác sĩ ghi nhận anh sốt 38,3 độ C, có biểu hiện tổn thương hệ thần kinh trung ương. Kết quả chọc dịch não tủy cho thấy áp lực tăng, và xét nghiệm tìm thấy virus dại dương tính. Khi bệnh được xác định, gia đình đưa anh về quê chăm sóc những ngày cuối. Không lâu sau đó, anh không qua khỏi.

Dù là căn bệnh có thể chặn đứng bằng vài mũi vaccine, nhưng mỗi năm, bệnh dại vẫn lấy đi sinh mạng của hàng chục nghìn người.

Căn bệnh cướp đi sinh mạng hàng nghìn người

Dại là bệnh nhiễm virus cấp tính tấn công trực tiếp vào hệ thần kinh trung ương. Virus lây từ động vật sang người chủ yếu qua nước bọt của con vật mắc bệnh, thường gặp nhất là vết cắn hoặc vết cào, đôi khi qua những tiếp xúc tưởng như vô tình như nước bọt dính vào mắt, miệng hay vùng da trầy xước. Một số trường hợp đặc biệt, virus có thể lan truyền qua khí dung hoặc từ mô ghép. Điều đáng sợ là khi bệnh đã bộc lộ triệu chứng, cơ hội cứu chữa gần như không còn.

Chó là nguồn lây trong 99% các ca bệnh ở người. Ảnh: Shutterstock.

Trên thế giới, bệnh dại vẫn là một trong những mối nguy hiểm thầm lặng tại hơn 150 quốc gia, cướp đi sinh mạng của khoảng 59.000 người mỗi năm. Hơn 10 triệu người khác phải tiêm vaccine dự phòng sau phơi nhiễm. Châu Á và châu Phi chiếm đến 95% số ca, trong đó Đông Nam Á được xem là điểm nóng bởi tình trạng chó thả rông, tỷ lệ tiêm phòng thấp và việc buôn bán chó, mèo vẫn diễn ra ở nhiều nơi.

Tại Việt Nam, bệnh dại vẫn âm thầm để lại nhiều mất mát mỗi năm. Từ 70 đến 90 người ở nước ta không thể qua khỏi vì căn bệnh này. Năm 2024 ghi nhận 89 trường hợp, tăng hơn so với năm trước; chỉ tính 9 tháng đầu năm 2025, đã có 58 người gặp biến chứng nặng không thể cứu chữa tại 18 tỉnh, thành.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết chó là nguồn lây trong 99% các ca bệnh ở người. Sau khi xâm nhập, virus có thể im lặng trong cơ thể từ vài tuần tới vài tháng, thậm chí kéo dài đến cả năm mà không gây triệu chứng. Y văn từng ghi nhận trường hợp thời gian ủ bệnh lên tới 19 năm.

Theo TS.BS Dương Bích Thủy, khoa Cấp cứu - Hồi sức tích cực - Chống độc người lớn, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, thời gian ủ bệnh trung bình là 20-60 ngày. Những vết thương ở vùng đầu - mặt hoặc các trường hợp lây qua ghép giác mạc khiến thời gian ủ bệnh ngắn hơn đáng kể, vì virus nhanh chóng tiếp cận hệ thần kinh.

Người dân cần chú ý khi bị chó cắn, mèo cào. Ảnh: Shutterstock.

Quá trình diễn tiến bệnh dại ở người thường đi qua ba chặng. Giai đoạn khởi phát kéo dài từ 2 đến 10 ngày với các biểu hiện thoáng qua như sốt nhẹ, mệt mỏi, đau đầu và cảm giác tê rát ở vị trí bị cắn.

Khi virus bắt đầu ảnh hưởng đến hệ thần kinh, bệnh chuyển sang giai đoạn toàn phát, thường được gọi là giai đoạn viêm não. Người bệnh trở nên nhạy cảm với ánh sáng, âm thanh và luồng gió nhẹ; mất ngủ, bứt rứt; nước bọt tiết nhiều, đồng tử giãn và huyết áp dao động.

Bệnh dại thể hiện dưới hai dạng. Thể cuồng, phổ biến hơn, khiến người bệnh kích động, ảo giác, sợ nước, sợ gió và cuối cùng mất mạng do suy hô hấp - tuần hoàn. Thể liệt diễn tiến chậm hơn, bắt đầu bằng yếu liệt từ vùng bị cắn rồi lan dần, dẫn tới hôn mê và không qua khỏi.

Cách hiệu quả nhất để phòng bệnh dại

Mỗi năm, bệnh dại khiến thế giới thiệt hại khoảng 8,6 tỷ USD, không chỉ là chi phí điều trị mà còn là mất mát về kinh tế, năng suất lao động và những sang chấn tâm lý kéo dài với gia đình nạn nhân. Điều đáng tiếc là phần lớn những mất mát này hoàn toàn có thể được ngăn chặn nếu người bị cắn được xử trí đúng và kịp thời bằng dự phòng sau phơi nhiễm (PEP).

PEP luôn bắt đầu bằng bước quan trọng nhất là rửa sạch vết thương dưới vòi nước và xà phòng trong ít nhất 15 phút. Sau đó là tiêm vaccine phòng dại, và trong các trường hợp nguy cơ cao, bác sĩ sẽ chỉ định thêm huyết thanh kháng dại để trung hòa virus ngay tại vị trí xâm nhập.

Tiêm vaccine, huyết thanh ngay sau khi bị cắn là biện pháp hiệu quả để phòng bệnh dại. Ảnh: Duy Hiệu.

Tuy nhiên, chi phí trung bình cho một liệu trình PEP lên tới 108 USD, một con số quá lớn. Không ít trường hợp chần chừ hoặc không thể đến cơ sở y tế đúng lúc, khiến cơ hội bảo vệ bản thân bị thu hẹp.

Tổ chức Y tế Thế giới cho rằng muốn kiểm soát bệnh dại bền vững, giải pháp quan trọng nhất vẫn là tiêm phòng dại đại trà cho đàn chó - nguồn lây chủ yếu. Song song với đó, WHO cũng đặt ra tiêu chuẩn nghiêm ngặt cho vaccine dùng ở người. Hiện mới chỉ có ba loại vaccine đạt tiền thẩm định, bảo đảm chất lượng và an toàn khi sử dụng.

Để tăng khả năng tiếp cận và giảm chi phí, WHO khuyến nghị các nước chuyển sang tiêm vaccine trong da, một phương pháp giúp tiết kiệm tới 80% lượng vaccine mà hiệu quả bảo vệ vẫn được duy trì.

Một bệnh nhi bị chó cắn. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa tỉnh Tuyên Quang.

TS.BS Dương Bích Thủy chia sẻ rằng việc dùng huyết thanh kháng dại được chỉ định cho những trường hợp phơi nhiễm nặng (nhóm III) hoặc cho người suy giảm miễn dịch ở nhóm II. Những ai đã được tiêm phòng đầy đủ trước đây thì không cần dùng huyết thanh nữa.

Vaccine phòng dại được chỉ định cho tất cả các trường hợp thuộc nhóm II và III. Với người chưa từng tiêm, bác sĩ sẽ áp dụng một trong hai phác đồ tiêm bắp gồm 4 hoặc 5 liều, trải đều từ ngày 0 đến ngày 28-30. Nếu tiêm trong da, phác đồ gồm 2 mũi tại hai vị trí khác nhau vào các ngày 0, 3, 7 và 28.

Các chuyên gia nhấn mạnh nhiều người sau khi bị động vật cắn vẫn tìm đến thuốc nam hay các mẹo dân gian để xử lý vết thương. Tuy nhiên, những biện pháp này không thể chống lại virus dại và dễ làm bỏ lỡ “thời điểm vàng” can thiệp. Cách an toàn duy nhất là rửa vết thương kỹ và đến cơ sở y tế để được tiêm phòng kịp thời.

Bệnh dại đã được đưa vào lộ trình năm 2021-2030 của WHO về các bệnh nhiệt đới bị lãng quên, với mục tiêu đầy quyết tâm đưa các trường hợp không qua khỏi do bệnh dại lây truyền từ chó về mức 0 vào năm 2030 (Zero by 30).

Kỳ Duyên

Nguồn Znews : https://znews.vn/can-benh-khong-co-thuoc-chua-ty-le-mat-mang-gan-100-neu-nhiem-post1603024.html