Căn cứ hạt nhân bí ẩn nhất Iran và nỗi ám ảnh của Israel

8 giờ trướcBài gốc

Căn cứ hạt nhân bí ẩn nhất Iran

Trong con mắt của các nhà hoạch định quân sự Israel, Fordow chẳng khác gì một "ngọn núi hiểm họa" - cơ sở làm giàu hạt nhân được canh phòng nghiêm ngặt, nằm sâu trong lòng núi, được bao bọc bởi hệ thống phòng không dày đặc và tọa lạc gần thánh địa Qom - một vị trí mang đậm biểu tượng tôn giáo.

Đối với Tehran, Fordow là biểu tượng cho ý chí bảo vệ chương trình hạt nhân quốc gia, được thiết kế để tồn tại sau một cuộc tấn công toàn diện, với đủ số lượng máy ly tâm và uranium được làm giàu ở mức độ cao để có thể chế tạo vũ khí hạt nhân.

Một hình ảnh vệ tinh chụp ngày 14/6 cho thấy không có thiệt hại rõ ràng nào đối với cơ sở hạt nhân Fordow của Iran. Israel đã nhắm vào địa điểm này hôm 13/6 nhưng Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế cho biết nó không bị ảnh hưởng. Ảnh; Maxar Technologies

Nằm dưới lớp đá cứng và bao quanh là bê tông kiên cố, Fordow nằm ngoài tầm bắn hủy diệt của bất kỳ loại vũ khí nào hiện có trong kho vũ khí của Israel.

"Fordow là trung tâm đầu não của chương trình hạt nhân Iran", ông Behnam Ben Taleblu, chuyên gia cao cấp tại Quỹ Bảo vệ các nền Dân chủ (FDD), một tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Mỹ, nhận định.

Ngày 14/6, Iran xác nhận Fordow đã bị tấn công nhưng mức độ thiệt hại được cho là hạn chế. Trái lại, Israel đã thành công trong việc phá hủy cơ sở làm giàu uranium thử nghiệm lớn hơn ở trên mặt đất tại Natanz, theo xác nhận của Tổng Giám đốc Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IAEA) Rafael Grossi trước Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc vào 13/6.

Theo phân tích các hình ảnh vệ tinh nguồn mở của Viện Khoa học và An ninh Quốc tế (ISIS), các khu vực chứa máy ly tâm tại Natanz nhiều khả năng không thể sử dụng được nữa sau khi nguồn cấp điện bị hư hại nghiêm trọng.

"Không có sự hỗ trợ từ Mỹ, Fordow sẽ là một thách thức cực lớn. Nó được xây dựng kiên cố và nằm sâu trong lòng núi. Tôi không chắc chúng ta có thể gây tổn thất đáng kể ở đó", ông Danny Citrinowicz, chuyên gia Iran tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia Israel (INSS), nhận định.

"Iran chưa bị đưa về điểm xuất phát, tức là việc phá hủy hoàn toàn chương trình hạt nhân. Họ vẫn còn năng lực đáng kể", ông Citrinowicz nhận định và cho rằng Fordow có thể là mục tiêu khó nhất và cuối cùng trong chiến dịch không kích của Israel.

Trên bình diện toàn cầu, Fordow không phải là cơ sở quân sự ngầm duy nhất được bảo vệ nghiêm ngặt. Mọi cường quốc sở hữu chương trình hạt nhân đều có những boongke ngầm tương tự, từng là cảm hứng cho hàng loạt tiểu thuyết trinh thám và thuyết âm mưu.

Raven Rock ở Mỹ - được ví như “Lầu Năm Góc ngầm” - được xây trong lòng một ngọn núi ở bang Pennsylvania. Núi Yamantau bí ẩn của Nga được cho là nơi đặt một cơ sở vũ khí hạt nhân quy mô lớn. Tại Triều Tiên, các căn cứ tên lửa ngầm cũng được giấu kín trong lòng núi, trong khi căn cứ hải quân Longpo của Trung Quốc có cả khu vực tàu ngầm hạt nhân đặt dưới lòng đất, tiếp cận qua hệ thống đường hầm.

Tuy nhiên, Fordow là căn cứ quân sự ngầm lớn đầu tiên từng bị tấn công trực tiếp - một tiền lệ cho thấy mức độ rủi ro đáng kể mà Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu sẵn sàng chấp nhận khi cho phép tiến hành các cuộc tấn công trong tuần trước.

Iran liệu có thay đổi lập trường?

Iran lâu nay vẫn phủ nhận việc phát triển vũ khí hạt nhân. Đánh giá tình báo mới nhất của Mỹ công bố đầu năm nay cũng kết luận rằng Iran chưa khôi phục chương trình phát triển vũ khí hạt nhân vốn bị đình chỉ từ năm 2003 do sức ép quốc tế.

Tuy nhiên, nếu Tehran thay đổi lập trường, Viện Nghiên cứu quốc tế và an ninh (ISIS) ước tính rằng Fordow có thể chuyển hóa toàn bộ kho uranium làm giàu cao, được IAEA xác nhận là khoảng 408kg tính đến tháng 5, thành uranium ở cấp độ vũ khí chỉ trong vòng ba tuần, đủ để chế tạo tới 9 đầu đạn hạt nhân.

“Iran có thể sản xuất 25kg uranium đầu tiên ở cấp độ vũ khí tại Fordow chỉ trong 2 - 3 ngày", ISIS cảnh báo.

Sự khác biệt giữa Fordow và Natanz phản ánh toàn bộ lịch sử chương trình hạt nhân Iran, cùng với các nỗ lực ngoại giao đa phương nhằm kiềm chế quá trình làm giàu uranium của Tehran và ngăn chặn các cuộc tấn công như Israel vừa tiến hành.

Sau khi Natanz bị tiết lộ, cơ sở bí mật này được Iran công khai với Liên Hợp Quốc vào năm 2003. Tổ hợp công nghiệp rộng lớn này có tới 16.000 máy ly tâm và chủ yếu phục vụ làm giàu uranium ở mức thấp, phù hợp hơn với mục đích dân sự và được IAEA giám sát thường xuyên. Khu làm giàu ngầm của Natanz chỉ sâu khoảng 20m dưới lòng đất.

Trái lại, điều khiến Fordow nổi bật là cấu trúc địa chất kiên cố, giúp các sảnh chứa máy ly tâm gần như "miễn nhiễm" với bom xuyên phá thông thường, kể cả loại bom xuyên boongke cỡ lớn của Mỹ là Massive Ordnance Penetrator với khả năng xuyên qua 60m bê tông.

Fordow được xây dựng trong bí mật và chỉ được công khai vào tháng 9/2009 trong một tình thế căng thẳng khi Mỹ, Anh và Pháp cùng giải mật thông tin tình báo cho thấy Iran đã âm thầm xây dựng cơ sở này sâu trong lòng núi - một động thái "không phù hợp với chương trình hạt nhân vì mục đích hòa bình”.

Phát hiện này được cựu Thủ tướng Anh Gordon Brown gọi là bằng chứng cho “sự dối trá có hệ thống” của Iran – thậm chí đã dẫn đến lời cảnh báo hiếm hoi từ Nga và Trung Quốc. Dù vậy, Iran vẫn kiên quyết bảo vệ lập trường. Tổng thống Iran lúc đó là ông Mahmoud Ahmadinejad tuyên bố: “Chúng tôi làm việc này là hoàn toàn hợp pháp. Các ông lấy tư cách gì mà can thiệp?”

Tuy nhiên, chính Fordow đã trở thành tâm điểm trong các nỗ lực ngoại giao quốc tế nhằm kiểm soát chương trình hạt nhân của Iran. Cơ sở này là trọng tâm của Thỏa thuận Hạt nhân năm 2015 (JCPOA) giữa Iran và nhóm P5+1 (gồm Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức).

Để đối lấy việc dỡ bỏ cấm vận, Iran đồng ý chuyển đổi Fordow thành trung tâm nghiên cứu, giới hạn số máy ly tâm tại đây, ngừng làm giàu uranium trong 15 năm và chấp nhận các biện pháp giám sát tăng cường của thanh sát viên quốc tế.

Tuy nhiên, Mỹ đã rút khỏi JCPOA vào năm 2018 dưới thời Tổng thống Donald Trump. Kể từ đó, Iran tiếp tục đẩy mạnh làm giàu uranium.

Sau vụ nổ tại Natanz năm 2021 mà Iran cáo buộc do Israel thực hiện, Tehran đã kích hoạt trở lại các máy ly tâm tại Fordow. Các máy này bắt đầu nâng độ tinh khiết uranium lên 60% - mức có thể chuyển hóa thành uranium cấp độ vũ khí trong vài ngày.

Các chuyên gia cho rằng, nếu không bị phá hủy, Fordow có thể trở thành trung tâm cho nỗ lực đạt được “đột phá hạt nhân” của Iran khi nước này có thể rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), chấm dứt hợp tác với IAEA và nhanh chóng chế tạo vũ khí hạt nhân.

Iran từng cảnh báo sẽ thực hiện các biện pháp như vậy nếu cơ sở hạt nhân của nước này bị tấn công, động thái có thể kéo Mỹ can thiệp quân sự vào chiến dịch của Israel.

Mối lo ngại càng tăng khi Fordow không phải là cơ sở duy nhất có mức độ bảo vệ tối đa mà Iran sở hữu. Gần đây, Tehran đang xây dựng một cơ sở thậm chí còn sâu hơn và được bảo vệ kỹ lưỡng hơn trong lòng núi Kūh-e Kolang Gaz Lā, hay còn gọi là núi Pickaxe, cách Natanz vài km về phía Nam.

Trong khi Fordow được cho là có 2 lối vào đường hầm thì Pickaxe có ít nhất 4 lối vào, khiến việc phong tỏa trở nên khó khăn hơn. Không gian sử dụng dưới lòng đất tại đây cũng rộng hơn nhiều.

Một số chuyên gia lo ngại cơ sở này, vốn chưa cho phép IAEA tiếp cận, có thể được sử dụng để lắp ráp vũ khí hạt nhân ngay cả trong trường hợp Iran bị tấn công.

Kiều Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo: Financial Times

Nguồn VOV : https://vov.vn/the-gioi/ho-so/can-cu-hat-nhan-bi-an-nhat-iran-va-noi-am-anh-cua-israel-post1207527.vov