Cẩn trọng với 'bẫy công nghệ' trong chuyển dịch năng lượng

4 giờ trướcBài gốc

Rủi ro công nghệ và sự phụ thuộc chuỗi cung ứng

Phát biểu tại hội thảo "Hợp tác kinh tế quốc tế về năng lượng và thương mại tự do" ngày 16/12 tại Hà Nội, TS Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA) nhận định, năng lượng và thương mại tự do hiện nay đã hòa quyện làm một, trở thành động lực kép định hình nền kinh tế thế kỷ 21.

Việt Nam là quốc gia có độ mở nền kinh tế cao, tham gia sâu rộng vào các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (CPTPP, EVFTA). Tuy nhiên, khi các hàng rào thuế quan truyền thống được dỡ bỏ, doanh nghiệp Việt lại đối mặt với những "hàng rào kỹ thuật xanh" kiên cố hơn. Điển hình là Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU hay các đạo luật tương tự tại Mỹ.

"Nếu sản phẩm của Việt Nam - từ đôi giày, cái áo, đến vi mạch điện tử - được sản xuất bằng nguồn năng lượng ‘nâu’, chúng sẽ mất lợi thế cạnh tranh dù thuế nhập khẩu về 0%. Do đó, chuyển dịch năng lượng là câu chuyện sống còn của năng lực cạnh tranh quốc gia", ông Tuấn nhấn mạnh.

TS Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA).

Đồng quan điểm, ông Đặng Huy Đông - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển (nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch & Đầu tư) cho rằng, để thu hút dòng vốn vào các lĩnh vực chiến lược như trí tuệ nhân tạo (AI), chuyển đổi số hay logistics, điều kiện tiên quyết là phải có nguồn cung điện ổn định, tin cậy và "sạch". Hóa giải được bài toán năng lượng, Việt Nam sẽ tận dụng được cơ hội từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu.

Dưới góc nhìn của cộng đồng doanh nghiệp khoa học công nghệ, thách thức lớn nhất trong chuyển dịch năng lượng không chỉ nằm ở tài chính mà nằm ở công nghệ. TS Nguyễn Anh Tuấn đã thẳng thắn chỉ ra những rủi ro công nghệ lớn mà Việt Nam đang đối mặt.

Việc tích hợp ồ ạt các nguồn năng lượng tái tạo biến đổi (gió, mặt trời) đang gây áp lực lên lưới điện truyền thống vốn chưa đủ "thông minh" và thiếu hụt các hệ thống lưu trữ năng lượng quy mô lớn (BESS). Nếu không giải quyết bài toán công nghệ lưu trữ và điều tần, việc đầu tư thêm nguồn phát sẽ trở nên lãng phí vì không thể huy động hết công suất.

Công nghệ năng lượng thay đổi với tốc độ chóng mặt. Nếu đầu tư quá sớm vào các công nghệ chưa hoàn thiện (như hydro xanh, amoniac xanh quy mô lớn), doanh nghiệp đối mặt với chi phí vốn cao và rủi ro vận hành. Ngược lại, nếu khư khư giữ công nghệ cũ, chúng ta đối mặt với nguy cơ sở hữu những "tài sản bị mắc kẹt" khi tiêu chuẩn môi trường bị siết chặt. Chọn đúng công nghệ vào đúng thời điểm là bài toán nan giải.

Bên cạnh đó là sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng nước ngoài. Dù tiềm năng lớn, Việt Nam vẫn đang phải nhập khẩu phần lớn thiết bị công nghệ lõi.

"An ninh năng lượng trong kỷ nguyên mới là khả năng làm chủ hoặc tiếp cận an toàn chuỗi cung ứng công nghệ. Bất kỳ sự đứt gãy nào cũng sẽ làm chậm lại tiến trình của chúng ta", Phó Chủ tịch VEA cảnh báo.

Giải pháp cốt lõi?

Để giải quyết các thách thức trên, công nghệ sẽ đóng vai trò then chốt.

Việt Nam đang đối mặt với những rủi ro công nghệ lớn trong chuyển dịch năng lượng.

PGS, TS Phạm Hoàng Lương - Trưởng nhóm chuyên môn Hệ thống Năng lượng Nhiệt, Trường Cơ khí, Đại học Bách Khoa Hà Nội, Phó Chủ tịch Hiệp Hội Năng lượng Sạch Việt Nam phân tích bài toán chuyển dịch năng lượng dựa trên "tam giác năng lượng": Bảo đảm nhu cầu xã hội; an ninh năng lượng - hiệu quả kinh tế; bền vững môi trường.

"Để thực hiện đồng thời ba mục tiêu này, vai trò cốt yếu là công nghệ. Khác với các lĩnh vực có thể dựa vào thay đổi chính sách, năng lượng cần nền tảng công nghệ vững chắc để giải quyết các mâu thuẫn trong tam giác này", PGS, TS Phạm Hoàng Lương khẳng định. Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác đa phương, bao gồm cả hợp tác giữa các nước đang phát triển để thúc đẩy các giải pháp công nghệ phù hợp.

Từ thực tế đó, TS Nguyễn Anh Tuấn đề xuất chiến lược hợp tác quốc tế cần chuyển dịch mạnh mẽ từ mô hình "mua bán thiết bị" sang "hợp tác phát triển và chuyển giao công nghệ".

Việt Nam cần khuyến khích các tập đoàn năng lượng toàn cầu thiết lập trung tâm R&D tại Việt Nam, hợp tác với các viện trường và doanh nghiệp khoa học công nghệ trong nước để nội địa hóa thiết bị, đặc biệt là công nghệ lưới điện thông minh và lưu trữ năng lượng.

Cho rằng công nghệ không thể đi trước thể chế và để các giải pháp công nghệ tiên tiến phát huy hiệu quả, TS Nguyễn Ngọc Hưng - Trưởng phòng Kinh tế Năng lượng (Viện Năng lượng, Bộ Công Thương) đề xuất cần nhanh chóng hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh minh bạch.

Ông Hưng kiến nghị cần có cơ chế tài chính linh hoạt, nghiên cứu bảo lãnh Chính phủ cho các dự án trọng điểm và tháo gỡ vướng mắc để khơi thông dòng vốn tư nhân và FDI. Đối với doanh nghiệp Nhà nước, nguồn lực cần tập trung vào hạ tầng chiến lược như truyền tải điện và dự trữ nhiên liệu quốc gia.

Nguyệt Minh

Nguồn Doanh Nghiệp : https://doanhnghiepvn.vn/doanh-nghiep/can-trong-voi-bay-cong-nghe-trong-chuyen-dich-nang-luong/20251216094656758