Căng thẳng Mỹ - Trung thay đổi cục diện chuỗi cung ứng toàn cầu

một ngày trướcBài gốc

Trong báo cáo mới nhất cập nhật về kinh tế vĩ mô, chuyên gia của CTCP Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) nhận định chuỗi cung ứng thế giới đang dần hình thành một cục diện mới, nơi mà sự phụ thuộc vào Trung Quốc không còn quá áp đảo như trước.

Theo đó, các doanh nghiệp quốc tế đang dần rời bỏ Trung Quốc để tìm kiếm thị trường ít rủi ro hơn. Để ứng phó, Trung Quốc chuyển hướng sang xuất khẩu linh kiện trung gian và ngành công nghệ sạch để bù đắp sự sụt giảm thương mại với Mỹ. Đông Nam Á, Mexico và Ấn Độ đang hưởng lợi từ dòng vốn FDI rời khỏi Trung Quốc.

Leo thang căng thẳng và tác động đến chuỗi cung ứng

Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung leo thang thúc đẩy quá trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu.

Từ tháng 12/2024, chính quyền cựu Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã áp đặt vòng kiểm soát xuất khẩu thứ ba đối với chất bán dẫn tiên tiến và mở cuộc điều tra theo Mục 301 đối với ngành chip cũ của Trung Quốc. Những động thái này cho thấy nỗ lực của chính quyền Mỹ nhằm hạn chế sự chuyển giao công nghệ quan trọng, đồng thời phản ánh mức độ căng thẳng đang gia tăng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Sau khi tái đắc cử và nhậm chức vào ngày 20/1/2025, Tổng thống Donald Trump cũng nhanh chóng có những động thái quyết liệt nhằm siết chặt thương mại với Trung Quốc. Ngày 1/2/2025, ông Trump tuyên bố áp mức thuế bổ sung 10% đối với tất cả hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, viện dẫn lý do kiểm soát dòng chảy fentanyl vào Mỹ. Đáp trả, Trung Quốc ngay lập tức áp thuế từ 10 - 15% đối với các mặt hàng năng lượng và sản phẩm chế tạo của Mỹ, đồng thời mở cuộc điều tra chống độc quyền với Google và hạn chế xuất khẩu khoáng sản quan trọng.

Ngày 13/2/2025, ông Trump tiếp tục ký bản ghi nhớ yêu cầu áp dụng thuế quan đối ứng với tất cả các đối tác thương mại có quan hệ “không đối xứng” với Mỹ. Chính sách này không chỉ nhắm vào Trung Quốc mà còn có thể tác động đến các nước có thặng dư thương mại lớn với Mỹ, cho thấy chính quyền Trump đang theo đuổi chiến lược thương mại cứng rắn, tập trung vào việc bảo vệ lợi ích kinh tế của Mỹ.

Những động thái từ Mỹ và Trung Quốc đã thúc đẩy quá trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ và sản xuất.

Từ năm 2022, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Mỹ, nhất là trong lĩnh vực bán dẫn, đã hạn chế sự tham gia của doanh nghiệp Mỹ vào sự phát triển công nghệ của Trung Quốc. Điều này khiến nhiều công ty tìm kiếm các điểm sản xuất thay thế để giảm rủi ro địa chính trị.

Dữ liệu thương mại Mỹ giai đoạn 2017 - 2023 cho thấy sự suy giảm đáng kể thị phần nhập khẩu từ Trung Quốc trong bốn danh mục chính: máy điện, máy móc thiết bị, thiết bị vận tải và sản phẩm công nghệ thông tin (ICT). Cụ thể, thị phần nhập khẩu ICT từ Trung Quốc của Mỹ đã giảm từ 58,3% năm 2017 xuống còn 36,6% năm 2023. Các nguồn cung thay thế từ Mexico, Việt Nam và Đài Loan đang dần được ưu tiên. Tương tự, thị phần nhập khẩu máy điện và máy móc thiết bị từ Trung Quốc cũng giảm còn lần lượt 19,5% và 14,9%, thay vào đó là nguồn nhập khẩu từ Mexico, Hàn Quốc và Việt Nam.

Bên cạnh đó, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Trung Quốc cũng ghi nhận mức giảm đáng kể. Năm 2023, FDI vào nước này giảm 8% so với cùng kỳ năm trước, và trong năm 2024 tiếp tục giảm mạnh gần 30%, chỉ còn 826 tỷ nhân dân tệ.

Ngoài áp lực từ căng thẳng thương mại, nền kinh tế Trung Quốc cũng đang đối mặt với những thách thức nội tại như suy giảm dân số, chi phí lao động gia tăng… Do đó các doanh nghiệp quốc tế ngày càng thận trọng hơn trong việc mở rộng sản xuất tại Trung Quốc.

FDI Trung Quốc định hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu

Theo các chuyên gia từ VDSC, để thích ứng với tình thế mới, Trung Quốc đã chuyển đổi chiến lược từ lắp ráp sản phẩm cuối cùng sang sản xuất các linh kiện điện tử trung gian, sau đó xuất khẩu sang các đối tác thương mại lớn của Mỹ để lắp ráp tại đó.

Cụ thể, số liệu từ Tổng cục Hải quan Trung Quốc cho thấy, giá trị xuất khẩu các linh kiện điện tử – bao gồm chất bán dẫn, mạch in và mạch tích hợp đã tăng từ 63,3 tỷ nhân dân tệ năm 2014 lên 161,9 tỷ nhân dân tệ năm 2024. Đồng thời, ngành máy tính và linh kiện cũng ghi nhận mức tăng từ 306,1 tỷ nhân dân tệ năm 2014 lên 519,7 tỷ nhân dân tệ năm 2024.

Trung Quốc cũng đang đẩy mạnh xây dựng ba trụ cột xuất khẩu: Pin năng lượng, pin mặt trời và ô tô. Giá trị xuất khẩu của các sản phẩm này đã tăng từ 54,9 tỷ nhân dân tệ năm 2014 lên 146,1 tỷ nhân dân tệ năm 2024.

Mặc dù tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ có dấu hiệu trì trệ kể từ năm 2017, nhưng các thị trường thay thế như ASEAN và Mexico lại cho thấy mức tăng trưởng xuất khẩu gấp đôi, cho thấy sự điều chỉnh chiến lược xuất khẩu theo hướng đa dạng hóa thị trường.

Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đang mở rộng mạnh mẽ FDI. Trong khi trước đây Trung Quốc chủ yếu là nước tiếp nhận FDI, thì hiện nay quốc gia này đang dần chuyển mình trở thành nguồn đóng góp FDI đáng kể, đặc biệt nổi bật ở khu vực ASEAN.

Các khoản đầu tư ra nước ngoài đã đạt mức 177,3 tỷ USD năm 2023 tạo điều kiện cho hình thành một mạng lưới chuỗi cung ứng do Trung Quốc dẫn đầu, cạnh tranh trực tiếp với các hệ thống chuỗi cung ứng truyền thống do phương Tây và Nhật Bản thiết lập.

Xuất khẩu và đầu tư của Trung Quốc vào Đông Nam Á tăng trưởng mạnh.

Một trong những khoản đầu tư đáng chú ý trong lĩnh vực dệt may là việc công ty Shenzhou đã đầu tư 700 triệu USD tại Việt Nam.

Tương tự, các tập đoàn công nghệ Trung Quốc chuyên về linh kiện điện tử như BOE, GoerTek, và Sunny Optical cũng đang tích cực mở rộng hoạt động tại Việt Nam, trong khi Luxshare Precision đã thực hiện khoản đầu tư trị giá 1,53 tỷ USD tại Hải Phòng, Nghệ An và Bắc Giang.

Bên cạnh đó, các công ty xe điện và pin lithium như BYD, Great Wall Motors, SAIC Motor và CATL cũng đang thiết lập cơ sở sản xuất ở nước ngoài tại Thái Lan và Indonesia, nhằm đặt nền móng cho chuỗi cung ứng xe điện toàn cầu.

“Từ góc độ chiến lược, Trung Quốc đang tận dụng kinh nghiệm từ “công xưởng của thế giới” để mở rộng mạng lưới chuỗi cung ứng của mình trên toàn cầu. Các biện pháp này thể hiện rõ nỗ lực của Trung Quốc trong việc giải quyết hoặc chống lại nguy cơ bị gạt ra ngoài lề trong chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu, đồng thời tạo ra một bức tranh mới về cấu trúc kinh tế và đầu tư quốc tế trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt”, chuyên gia nhận định.

Đỗ Kiều

Nguồn Vnbusiness : https://vnbusiness.vn//the-gioi/cang-thang-my-trung-thay-doi-cuc-dien-chuoi-cung-ung-toan-cau-1105088.html