Cảnh báo bão Mặt Trời cấp độ nguy hiểm đang đe dọa Trái Đất

2 ngày trướcBài gốc

Một cơn bão từ quy mô lớn do Mặt Trời phóng ra đang ảnh hưởng trực tiếp đến Trái Đất từ cuối tuần qua và được dự báo sẽ tiếp diễn trong vài ngày tới. Theo Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Mỹ (NOAA), hiện tượng này có thể đạt tới cấp độ G4 – mức cực kỳ nghiêm trọng trên thang đo bão từ (G1 đến G5).

Trước đó, NOAA đã ghi nhận hoạt động bão từ ở cấp G3 – đủ để gây gián đoạn nhẹ đến liên lạc vô tuyến, vệ tinh và hệ thống GPS. Dự kiến, ảnh hưởng có thể lan rộng ở nhiều khu vực, bao gồm Trung Tây và Đông Bắc nước Mỹ. Các sự cố như báo động giả, ngắt lưới điện tự động và mất điện diện rộng hoàn toàn có thể xảy ra.

Cực quang – vẻ đẹp huyền ảo trên bầu trời – cũng chính là dấu hiệu cho thấy từ quyển Trái Đất đang bị tấn công, hệ quả đẹp đẽ nhưng đầy ẩn họa của dòng hạt năng lượng cao tràn vào từ trường Trái Đất. Ánh sáng rực rỡ ấy có thể khiến con người ngước nhìn vì kỳ diệu, nhưng ẩn dưới đó là nguy cơ các hạt năng lượng cao xâm nhập hệ thống vệ tinh và điện lưới. Hiện tượng cực quang cũng được ghi nhận trên bầu trời nhiều bang của Mỹ như Washington, Montana, Wisconsin hay Michigan. Tại châu Âu, Văn phòng Khí tượng Anh cảnh báo cực quang sẽ dần thu hẹp chỉ còn ở vùng Scotland và Bắc Ireland.

Cơn bão Mặt Trời lần này bắt nguồn từ một vụ phun trào năng lượng mạnh mẽ trên bề mặt Mặt Trời vào ngày 1/6 – được phân loại là tia lửa M8.2. Vụ bùng nổ này đã tạo ra một khối vật chất nhật hoa (CME) khổng lồ, nhắm thẳng về phía Trái Đất, gây ra cơn bão từ hiện tại.

Bão từ – về bản chất – là sự rối loạn trong từ trường Trái Đất do các dòng hạt tích điện năng lượng cao từ Mặt Trời. Mỗi khi các vụ CME như vậy xảy ra, nguy cơ ảnh hưởng tới điện lưới, liên lạc, vệ tinh và thậm chí là hệ thống tài chính toàn cầu lại trở nên hiện hữu hơn bao giờ hết.

Trong khi thế giới vẫn mải mê theo dõi các chỉ số tăng trưởng, tỷ giá hay thị trường chứng khoán, thì một mối nguy hiểm thầm lặng lại đang dần tích tụ trên tầng cao khí quyển – nơi mà con người không thể chạm tới nhưng hoàn toàn có thể bị ảnh hưởng sâu sắc. Mỗi đợt CME không chỉ là một hiện tượng vật lý mà còn là lời cảnh báo từ vũ trụ rằng công nghệ và sự phát triển nhanh chóng không đi kèm với khả năng bảo vệ là vô cùng mong manh. Thiên văn học không còn là lãnh địa riêng của nghiên cứu thuần túy mà đang trở thành một nhánh thiết yếu trong các chiến lược phòng vệ công nghệ của nhân loại.

Một hiện tượng vũ trụ bắt đầu từ tia lửa M8.2 cách Trái Đất hơn 150 triệu km giờ đây đang tác động trực tiếp đến hệ thống sống còn của nhân loại. Cấp độ G4 – gần ngưỡng cực đại – không chỉ là con số trong báo cáo của NOAA, mà là lời cảnh báo cho một chuỗi rủi ro liên hoàn: mất điện, gián đoạn GPS, lỗi viễn thông, và tê liệt chuỗi cung ứng.

Thiên văn học – vốn được xem là lĩnh vực khoa học xa xôi – đang ngày càng trở thành một phần thiết yếu trong các chiến lược phòng vệ hạ tầng số. Việc hiểu và giám sát bão từ không còn là chuyện của các nhà quan sát thiên thể, mà là nhiệm vụ sống còn của chính phủ, doanh nghiệp và cả người dân trong một thế giới phụ thuộc vào công nghệ hơn bao giờ hết.

Sự kiện bão từ hiện tại khiến giới khoa học một lần nữa cảnh báo về khả năng nhân loại chưa sẵn sàng đối mặt với thời tiết không gian cực đoan. Một cuộc mô phỏng gần đây cho thấy nếu một "siêu bão Mặt Trời" thực sự va chạm với Trái Đất, hậu quả có thể là sụp đổ lưới điện, hệ thống định vị tê liệt và gián đoạn toàn bộ hạ tầng Internet tại Mỹ trong nhiều tuần.

Theo các chuyên gia, kịch bản này tương tự sự kiện Carrington năm 1859 – lần bão Mặt Trời mạnh nhất từng được ghi nhận, đủ sức làm hệ thống điện báo toàn cầu ngừng hoạt động và cực quang xuất hiện tại các vùng gần xích đạo.

Lịch sử cũng từng chứng kiến một sự cố nghiêm trọng khác: “Bão Đường sắt New York” năm 1921. Khi đó, cực quang đã chiếu sáng bầu trời Manhattan, nhưng chỉ vài giờ sau, hệ thống đường sắt tại Park Avenue tê liệt, một tháp điều khiển bốc cháy và người dân phải chạy tán loạn do khói độc lan khắp khu phố.

Với hạ tầng công nghệ hiện đại, hậu quả từ một cơn bão tương tự thậm chí có thể tồi tệ hơn. Hệ thống vệ tinh ở quỹ đạo thấp – bao gồm GPS, thông tin viễn thông và dự báo thời tiết – có thể hư hỏng, khiến các ngành hàng không, tài chính, vận tải và thậm chí cả chăm sóc y tế rơi vào hỗn loạn.

Đặc biệt, sự gián đoạn trong các hệ thống định vị và liên lạc sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến giao dịch ngân hàng, điều hành không lưu, hệ thống đèn tín hiệu giao thông và cả thương mại toàn cầu. Thiệt hại kinh tế ước tính có thể từ 500 tỷ đến 2.600 tỷ USD, theo báo cáo của Lloyd’s of London.

Trong tình huống mất điện kéo dài, người dân sẽ phải đối mặt với thiếu nước sạch, khan hiếm thực phẩm và ngưng trệ dịch vụ y tế. Điều này làm dấy lên lo ngại về một cuộc khủng hoảng nhân đạo quy mô lớn, kèm theo đó là bất ổn xã hội và nguy cơ gia tăng tội phạm.

Một thế giới được kết nối không dây lại trở nên mong manh hơn bao giờ hết khi phải đối mặt với một thế lực tự nhiên vô hình. Sự phát triển của công nghệ từng được xem là bước tiến vượt bậc của văn minh nhân loại, nhưng khi các nền móng số hóa bị lung lay bởi gió bão từ vũ trụ, câu hỏi đặt ra là: liệu chúng ta có đang quá tự tin vào khả năng kiểm soát mọi thứ? Có lẽ đã đến lúc mỗi chính phủ, mỗi ngành công nghiệp, và mỗi cá nhân cần xem xét lại mức độ phụ thuộc và tính bền vững của hạ tầng số trong kỷ nguyên mới.

Một khía cạnh thường bị bỏ qua trong câu chuyện bão Mặt Trời là tác động gián tiếp đến môi trường và dòng chảy kinh tế toàn cầu. Trên bề mặt, hiện tượng thiên văn này dường như không liên quan đến khí hậu hoặc sinh thái học. Nhưng nếu đi sâu hơn, các kết nối dần hiện rõ.

Thứ nhất, khi hệ thống định vị GPS và liên lạc vệ tinh bị ảnh hưởng, các hoạt động giám sát môi trường – từ theo dõi cháy rừng, nồng độ CO2 đến phát hiện tràn dầu – đều có nguy cơ bị gián đoạn. Các vệ tinh viễn thám, vốn là mắt xích chủ lực trong nghiên cứu biến đổi khí hậu, có thể mất tín hiệu hoặc hư hại thiết bị đo lường nếu bị bức xạ cao năng tấn công.

Thứ hai, ngành năng lượng tái tạo – đặc biệt là điện mặt trời – cũng đối mặt rủi ro. Các tấm pin mặt trời có thể bị tổn thương khi bức xạ Mặt Trời tăng đột biến vượt ngưỡng chịu đựng thiết kế. Lưới điện thông minh (smart grid), được thiết kế để tối ưu hóa dòng điện tái tạo, lại dễ bị dòng cảm ứng địa từ làm rối loạn.

Về kinh tế, thiệt hại từ một sự kiện bão Mặt Trời lớn không chỉ nằm ở các gián đoạn kỹ thuật tức thời mà còn ở chi phí phục hồi, thay thế thiết bị, bảo hiểm rủi ro và sụt giảm lòng tin vào các hệ thống công nghệ. Một báo cáo từ Lloyd's ước tính một trận bão Mặt Trời cấp cao có thể gây thiệt hại từ 0,6 đến 2,6 nghìn tỷ USD trong vòng chưa đầy một năm, tùy mức độ phụ thuộc công nghệ của từng quốc gia.

Từ góc độ quản trị rủi ro, đây không còn là câu chuyện của riêng giới khoa học không gian mà là vấn đề toàn cầu, đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính sách, doanh nghiệp, giới công nghệ và cộng đồng.