Cảnh báo: Loại dầu ăn phổ biến này có thể đang âm thầm gây béo phì

3 giờ trướcBài gốc

Các phân tử chất béo ẩn trong dầu đậu nành có thể âm thầm thúc đẩy béo phì bằng cách “tái lập trình” cách cơ thể xử lý chất béo từ chế độ ăn.

Dầu đậu nành và cơ chế tăng cân tiềm ẩn

Trong thí nghiệm của Đại học California, Riverside (UCR), phần lớn số chuột được cho ăn chế độ giàu dầu đậu nành đều tăng cân mạnh. Ngược lại, một nhóm chuột được biến đổi gen lại gần như không tăng cân dù chế độ ăn giống hệt. Sự khác biệt này đến từ việc những con chuột biến đổi gen sản sinh một phiên bản thay đổi nhẹ của protein HNF4α trong gan - loại protein ảnh hưởng đến hàng trăm gene điều khiển quá trình chuyển hóa chất béo.

Protein đặc biệt này thay đổi cách cơ thể xử lý axit linoleic, thành phần chính của dầu đậu nành. Theo tác giả Sonia Deol, nhà khoa học y sinh tại UCR, đây có thể là “bước đầu tiên giúp giải thích vì sao một số người tăng cân dễ hơn người khác khi tiêu thụ nhiều dầu đậu nành”.

Dầu đậu nành là loại dầu ăn xuất hiện rộng rãi trong thực phẩm siêu chế biến.

Vai trò của protein gan trong chuyển hóa chất béo

Con người có hai dạng của protein HNF4α, nhưng dạng thay thế thường chỉ xuất hiện trong những điều kiện như bệnh mãn tính hoặc stress chuyển hóa. Những khác biệt về protein này cùng yếu tố tuổi tác, giới tính, di truyền và thuốc men có thể tác động đến khả năng tăng cân khi ăn nhiều dầu đậu nành.

Nghiên cứu mới kế thừa các phát hiện trước đó của UCR, theo đó dầu đậu nành có khả năng gây béo phì cao hơn dầu dừa. Giáo sư Frances Sladek cho biết: “Không phải bản thân dầu hay axit linoleic gây ra vấn đề, mà là các chất mà chất béo này biến thành trong cơ thể”.

Oxylipin - mắt xích quan trọng trong quá trình gây béo phì

Axit linoleic khi đi vào cơ thể được chuyển hóa thành các hợp chất gọi là oxylipin, vốn liên quan tới viêm và tích mỡ. Các nhà nghiên cứu phát hiện chuột biến đổi gen tạo ra lượng oxylipin thấp hơn đáng kể và có gan khỏe mạnh hơn, cùng chức năng ty thể tốt hơn, dù ăn cùng lượng dầu đậu nành như chuột bình thường.

Nhóm nghiên cứu cũng nhận diện những oxylipin được tạo ra từ axit linoleic và axit alpha-linolenic - hai axit béo phổ biến trong dầu đậu nành - và khẳng định chúng là điều kiện cần cho việc tăng cân ở chuột thường.

Dầu đậu nành không phải là tác nhân xấu. Nhưng mức tiêu thụ quá cao đang kích hoạt các cơ chế mà cơ thể con người không tiến hóa để thích ứng.

Oxylipin không phải yếu tố duy nhất

Một phát hiện đáng chú ý là chuột biến đổi gen ăn chế độ ít chất béo vẫn có mức oxylipin cao nhưng không bị béo phì. Điều này gợi ý oxylipin chỉ là một phần trong cơ chế gây tăng cân, cần kết hợp cùng các yếu tố chuyển hóa khác.

Ngoài ra, chỉ những oxylipin trong gan, chứ không phải trong máu, mới liên quan đến cân nặng, cho thấy các xét nghiệm máu thông thường có thể không phản ánh sớm nguy cơ rối loạn chuyển hóa từ chế độ ăn giàu dầu đậu nành.

Tiếp tục mở rộng nghiên cứu

Nhóm UCR đang tiếp tục tìm hiểu liệu các cơ chế tương tự có xảy ra với những loại dầu giàu axit linoleic như dầu ngô, hướng dương hay dầu rum. Giáo sư Sladek nhấn mạnh: “Dầu đậu nành không phải là tác nhân xấu. Nhưng mức tiêu thụ quá cao đang kích hoạt các cơ chế mà cơ thể con người không tiến hóa để thích ứng”.

Dù chưa có kế hoạch thử nghiệm trên người, nhóm nghiên cứu kỳ vọng các kết quả này có thể hỗ trợ xây dựng chính sách dinh dưỡng trong tương lai. “Từ khi lần đầu phát hiện mối liên hệ giữa thuốc lá và ung thư đến khi có cảnh báo trên bao thuốc, nhân loại mất 100 năm. Chúng tôi hy vọng việc nhận ra tác động của tiêu thụ quá nhiều dầu đậu nành sẽ không mất lâu đến vậy”, giáo sư Sladek nói.

Hồng Nhung

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/canh-bao-loai-dau-an-pho-bien-nay-co-the-dang-am-tham-gay-beo-phi-10401290.html