Chiến lược thuế quan 2 tầng của Mỹ: Lời cảnh tỉnh toàn cầu và tác động đến doanh nghiệp Việt Nam

17 giờ trướcBài gốc

TS. Ngô Công Trường: Chuyên gia Hoạt động Xuất sắc – Operational Excellence Master Black Belt – Top 40 Chuyên gia ASQ; hiện đang sinh sống và làm việc tại Mỹ.

Ngày 2/4, chính sách thương mại mới của Mỹ – Cơ cấu thuế quan 2 tầng – với mức áp thuế lên đến 46% đối với hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam đã tạo ra một cú sốc lớn đối với các doanh nghiệp trong nước.

Tuy nhiên, bên cạnh những khó khăn trước mắt, đây cũng là cơ hội để Việt Nam nhìn lại mô hình tăng trưởng dựa vào giá rẻ, và chuyển hướng sang chiến lược phát triển bền vững, chất lượng cao, dựa trên năng lực vận hành vượt trội.

Thuế quan 2 tầng là gì?

Cơ cấu thuế quan 2 tầng của Mỹ gồm hai phần:

Thuế suất cơ bản 10% áp dụng cho tất cả hàng nhập khẩu.

Thuế suất bổ sung từ 15% đến 60%, áp dụng cho các nước có thặng dư thương mại lớn với Mỹ và/hoặc bị cho là hạn chế khả năng tiếp cận thị trường đối với hàng hóa và doanh nghiệp Mỹ.

Theo dữ liệu của USTR và Tổng cục Hải quan Việt Nam, năm 2024:

Xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ: 136,6 tỷ USD

Nhập khẩu từ Mỹ vào Việt Nam: 13,1 tỷ USD

Thặng dư thương mại: 123,5 tỷ USD (tăng 18,1% so với năm 2023)

Điều này khiến Việt Nam trở thành nước có thặng dư thương mại lớn thứ ba với Mỹ. Tỷ lệ tiếp cận thị trường nội địa hạn chế cho doanh nghiệp Mỹ ở các lĩnh vực như công nghệ, nông nghiệp và giáo dục cũng là nguyên nhân góp phần đưa Việt Nam vào nhóm bậc 3 với mức thuế 46%.

Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 2/4. Ảnh: The White House

Tác động đến những ngành chủ lực của Việt Nam

Việc áp dụng thuế suất 46% sẽ tác động không đồng đều nhưng sâu rộng đến các ngành xuất khẩu chính của Việt Nam:

Điện tử: Xuất khẩu hơn 42 tỷ USD sang Mỹ năm 2024. Các tập đoàn như Samsung, Intel, và Apple có chuỗi cung ứng tại Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng, có thể dẫn đến việc tái định vị sản xuất sang Mexico hoặc Ấn Độ.

Dệt may và giày dép: Tổng giá trị xuất khẩu hơn 23 tỷ USD. Biên lợi nhuận vốn đã mỏng, mức thuế 46% khiến các doanh nghiệp đứng trước nguy cơ mất đơn hàng hàng loạt.

Thủy sản: Trị giá hơn 2 tỷ USD, đặc biệt là cá tra và tôm. Ngành này vốn đã chịu áp lực từ thuế chống bán phá giá, nay càng thêm rủi ro.

Gỗ và nội thất: Việt Nam là nhà xuất khẩu đồ gỗ lớn nhất sang Mỹ với 9 tỷ USD. Việc áp thuế cao có thể khiến các nhà nhập khẩu chuyển sang Malaysia hoặc Mexico.

Tại sao lại là OPEX ngay bây giờ?

Trong bối cảnh này, việc chuyển hướng sang mô hình Hoạt động Xuất sắc (Operational Excellence – OPEX) là chìa khóa để Việt Nam tăng cường sức mạnh nội tại và cạnh tranh bền vững. Lý do:

Tồn tại trong ngắn hạn dưới áp lực thuế quan của Mỹ

Thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ đạt 123,5 tỷ USD vào năm 2024 (Báo cáo của USTR), thúc đẩy việc đưa Việt Nam vào bậc 3 của cơ cấu thuế quan của Mỹ. Tính đến đầu năm 2025, nhiều nhà xuất khẩu Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực điện tử, may mặc, hải sản và đồ nội thất, đã phải đối mặt với áp lực về biên lợi nhuận, gián đoạn chuỗi cung ứng và sự không chắc chắn về khối lượng đơn hàng do mức thuế 46%.

Các công ty không phản ứng nhanh chóng có nguy cơ mất đi lợi thế cạnh tranh của mình.

Các công cụ OPEX đang được triển khai trên khắp các ngành để ứng phó với những cú sốc tức thời:

Sản xuất tinh gọn đang giúp các doanh nghiệp vừa và nhỏ cắt giảm chi phí tới 15–20% thông qua tối ưu hóa quy trình.

Kaizen (tập trung vào việc tìm kiếm và thực hiện những cải tiến nhỏ, liên tục và thường xuyên trong mọi khía cạnh của một tổ chức doanh nghiệp hoặc quy trình sản xuất. Mục tiêu chính là tối ưu hóa hiệu suất và hiệu quả của tổ chức) trao quyền cho các nhóm nhà máy giải quyết các vấn đề nhỏ hàng ngày - giảm thời gian chết và cải thiện số liệu chất lượng.

Hệ thống kiểm kê Just-in-Time (JIT) cho phép các công ty tránh tích trữ hàng tồn kho trong bối cảnh nhu cầu không chắc chắn, đồng thời cải thiện dòng tiền và khả năng phản ứng.

Một nhà xuất khẩu hàng may mặc tại Nam Định sử dụng các biện pháp Kaizen đã báo cáo rằng chi phí giảm 17% và năng suất dây chuyền tăng sau 6 tháng triển khai, giúp công ty này giữ được các đơn đặt hàng của Mỹ bất chấp mức thuế quan tăng.

Chính sách thương mại mới của Mỹ sẽ tác động tới các doanh nghiệp Việt Nam. Ảnh: Xuân Ngọc

Định vị dài hạn trong chuỗi giá trị toàn cầu

Bản chất của hoạt động sản xuất toàn cầu đang thay đổi. Các tập đoàn đa quốc gia không còn tìm kiếm địa điểm rẻ nhất nữa. Họ đang yêu cầu các đối tác nhanh nhẹn, kết nối kỹ thuật số và được chứng nhận chất lượng, những đối tác có thể phản ứng kịp thời với nhu cầu thay đổi của khách hàng và các quy định tuân thủ.

Bằng cách áp dụng OPEX trên khắp các quy trình: Từ mua sắm đến sản xuất, từ xưởng sản xuất đến dịch vụ khách hàng, các công ty Việt Nam có thể tiến lên trong chuỗi giá trị.

Chuyển đổi từ trạng thái OEM (Sản xuất thiết bị gốc) sang ODM (Sản xuất thiết kế gốc).

Tích hợp vào các vai trò nhà cung cấp cấp cao hơn với đảm bảo chất lượng theo thời gian thực, thời gian giao hàng ngắn hơn và hiệu suất dựa trên dữ liệu.

Ít bị ảnh hưởng bởi biến động giá hàng hóa và tin tưởng hơn vào nguồn cung ứng chiến lược.

Sáng kiến "Made in Vietnam 4.0" của chính phủ Việt Nam hoàn toàn phù hợp với mục tiêu này, khuyến khích các doanh nghiệp trong nước áp dụng các hoạt động Lean Digital (Tinh gọn thông qua số hóa và chuyển đổi số) và giảm sự phụ thuộc vào xuất khẩu thâm dụng lao động thủ công.

Độ trưởng thành của ngành công nghiệp và chủ quyền kinh tế

Sự phụ thuộc lớn của Việt Nam vào thị trường bên ngoài và các thỏa thuận thương mại khiến Việt Nam dễ bị tổn thương về mặt kinh tế. Vào năm 2024, hơn 70% kim ngạch xuất khẩu sản xuất đến từ các công ty FDI (Tổng cục Hải quan). Để thực sự trưởng thành như một nền kinh tế công nghiệp, Việt Nam phải xây dựng năng lực nội tại - bắt nguồn từ sự xuất sắc, không chỉ là lợi thế.

OPEX cho phép tăng trưởng hữu cơ bằng cách nhúng tư duy:

Theo dõi hiệu suất (KPI gắn với hoạt động hàng ngày)

Ra quyết định dựa trên dữ liệu

Các phương pháp hay nhất có thể mở rộng trên khắp các dây chuyền sản xuất và chi nhánh

Đổi mới được thúc đẩy bởi các vòng lặp học tập nội bộ chứ không chỉ nhu cầu bên ngoài

Một doanh nghiệp vừa và nhỏ tại địa phương áp dụng công việc tiêu chuẩn và các phương pháp cải tiến liên tục có thể mở rộng quy mô nhanh hơn, ít lỗi hơn và xây dựng khả năng phục hồi trước các cú sốc toàn cầu.

Theo một nghiên cứu năm 2024 của JICA, các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam tham gia các chương trình Kaizen có cấu trúc đã tăng doanh thu 10–15% so với cùng kỳ năm trước, ngay cả trong bối cảnh thị trường bên ngoài suy thoái.

Cạnh tranh thông minh hơn, không phải rẻ hơn

Khi môi trường thương mại toàn cầu trở nên bất ổn hơn, Việt Nam phải chuyển đổi từ một nước xuất khẩu chi phí thấp thành một nền kinh tế hiệu suất cao. Vận hành xuất sắc và tối ưu (OPEX) là cơ chế biến tham vọng đó thành hành động - nâng cao mọi tầng lớp của ngành, từ các xưởng gia đình đến các công ty đa quốc gia công nghệ cao.

Với OPEX là chiến lược quốc gia, Việt Nam có thể biến mối đe dọa về việc tăng thuế quan thành cơ hội để xây dựng một nền kinh tế có khả năng phục hồi, cạnh tranh và sẵn sàng cho vị thế lãnh đạo toàn cầu. OPEX không chỉ phổ biến tại Việt Nam, mà còn là công cụ phổ biến toàn cầu. Tại Mỹ, DOGE (Bộ vận hành xuất sắc) đang thể hiện vai trò của mình tại các hoạt động của chính phủ.

Trước những biến động thương mại toàn cầu, Việt Nam cần một chương trình cấp quốc gia để thúc đẩy OPEX từ cấp độ doanh nghiệp đến chính sách quốc gia.

Ứng phó chiến lược trước thuế quan: Kết hợp giải pháp kinh tế và vận hành

Tăng nhập khẩu từ Mỹ

Tăng nhập khẩu trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, công nghệ là bước đi chiến lược để cân bằng cán cân thương mại.

Cải thiện khả năng tiếp cận thị trường cho doanh nghiệp Mỹ

Khảo sát AmCham (2023) cho thấy 65% doanh nghiệp Mỹ gặp khó khăn khi tiếp cận thị trường Việt Nam do thủ tục hành chính. Cải cách thể chế, đơn giản hóa cấp phép, minh bạch hóa tiêu chuẩn là cần thiết.

Chuyển đổi mô hình từ OEM (Sản xuất thiết bị gốc) sang ODM (Sản xuất thiết kế gốc).

Phát triển sản phẩm thiết kế riêng, gia tăng hàm lượng công nghệ và thương hiệu giúp doanh nghiệp giảm phụ thuộc vào giá rẻ, từ đó tăng biên lợi nhuận và khả năng chống chịu trước rủi ro chính sách.

Tóm lại, mức thuế 46% từ Mỹ không phải là dấu chấm hết, mà là cơ hội để Việt Nam chuyển mình. Từ nền kinh tế chi phí thấp sang nền kinh tế có năng lực vận hành xuất sắc, đổi mới và có khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Nguồn tham khảo:

Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR), 2025

Tổng cục Hải quan Việt Nam, Báo cáo Thương mại 2024

Bộ Công Thương, Tuyên bố tháng 3/2025

Yahoo Finance, Thông cáo báo chí chính sách thuế 4/2025

JICA Việt Nam, Báo cáo Đánh giá hiệu quả OPEX 2024

Báo cáo e-Conomy SEA 2024 (Google, Temasek, Bain & Company)

Nguồn VietnamNet : https://vietnamnet.vn/chien-luoc-thue-quan-2-tang-cua-my-canh-tinh-toan-cau-tac-dong-den-dn-viet-nam-2387778.html