Chiến sự trở lại đường phố Brazil

9 giờ trướcBài gốc

Cuộc chiến tàn khốc

Nguồn cung cocaine nói riêng và ma túy nói chung trên toàn cầu đã tăng mạnh trong vòng hơn 10 năm trở lại đây. Tuy nhiên nguồn cung vẫn chưa đuổi kịp nhu cầu. Tại các quốc gia tiêu thụ cuối như Mỹ và Tây Âu, một cân cocaine có thể lên đến hơn 70 nghìn USD. Đây là động lực chính thúc đẩy sự bành trướng của những cartel ma túy Nam Mỹ. Đất nước Brazil rộng lớn, có nền chính trị - an ninh suy yếu, lại là “cửa ngõ” cho hàng xuất khẩu từ Nam Mỹ đến Tây Âu. Không khó hiểu khi những băng đảng ma túy Brazil luôn sẵn sàng đụng độ để tranh giành địa bàn.

PCC và CV lần lượt là băng đảng ma túy lớn thứ nhất và thứ nhì Brazil. PCC “thống trị” tuyến đường vận chuyển ma túy mang tên Rota Caipira nối các vùng trồng cần sa ở Bolivia với thành phố cảng Santos (Brazil). Còn CV là “ông chủ” của tuyến đường Rota do Solimoẽs đi dọc theo con sông Solimoẽs chạy xuyên rừng Amazon. Hai tuyến đường trên gặp nhau ở miền bắc Brazil, và đó cũng là nơi PCC và CV thường xuyên đụng độ nhau.

Cảnh sát Brazil bắt giữ một ông trùm Comando Vermelho cùng cận vệ.

Xung đột giữa hai băng đảng bị đẩy lên đỉnh điểm vào ngày 16/10/2016 khi 7 thành viên CV bị sát hại trong trại cải tạo Monte Cristo (bang Roraima). Nhà tù giam giữ riêng người của CV và PCC tại hai cánh khác nhau, nhưng tù nhân PCC đã nổi loạn để tạo cơ hội xông vào phòng giam của kẻ thù. Trong số bảy nạn nhân bị giết hại có hai ông trùm Valdineys de Alencar Sousa (biệt danh “Vida Loka”) và Leno Rocha de Castro (“G3). Cả hai đều bị chặt đầu. Cảnh sát chống bạo động buộc phải vào cuộc trấn áp bạo động và giải cứu hơn 100 con tin.

Chỉ bốn ngày sau đó lại xảy ra xung đột tại nhà tù ở thị trấn Rio Branco, bang Arce khiến 4 tù nhân tử vong. Trong khi đó thì các thành viên CV ở bên ngoài nhà tù đã thẳng tay sát hại 11 thành viên PCC, trong đó có hai trường hợp bị chặt đầu. Đó là “mồi lửa” châm ngòi cho cuộc chiến giữa hai băng đảng. Tội phạm không chỉ đụng độ trong nhà tù mà còn công khai đọ súng, ném bom trên đường phố.

Không chỉ các cartel mới gây chiến với nhau. Chính quyền Brazil ở nhiều địa phương vùng sâu vùng xa, biên giới, khu vực giáp rừng, v.v... không hề nắm quyền trên thực tế. Quyền lực thuộc về các nhóm dân quân (milícias) vừa bảo vệ người dân, vừa cung cấp các dịch vụ như điện, nước sạch, Internet, v.v... Các nhóm cartel luôn thèm muốn quyền lực này và thường xuyên gây chiến với milícias. Theo số liệu của cảnh sát Brazil thì chỉ có 14% diện tích địa bàn của PCC là chiếm từ các băng đảng khác, còn 86% là chiếm từ milícias. Hoạt động bành trướng của PCC và CV càng tăng tốc và trở nên bạo lực hơn sau năm 2016.

Một thành viên Primeiro Comando da Capital.

Lễ hội Carnival 2018 trở thành thảm họa khi PCC và CV lợi dụng mùa lễ hội để tấn công kẻ thù. Nhiều đối tượng tội phạm khác cũng thực hiện hành vi hành hung, cướp bóc dân thường. Trên các phương tiện truyền thông xuất hiện nhiều bức ảnh chụp du khách nước ngoài mặt mày thì bầm tím, quần áo thì rách rưới vì bị đánh và cướp hết tiền. Sau đó thành phố Rio de Janeiro lại phải hứng chịu một trận siêu bão giết chết bốn người và phá hủy nhiều ngôi nhà. Tình hình nghiêm trọng đến mức nguyên Tổng thống Michel Temer phải ký sắc lệnh áp đặt thiết quân luật tại Rio de Janeiro. Trước đó ông Temer từng ra quyết định áp đặt lệnh giới nghiêm lên khu ổ chuột (favela) Maré. Vậy là quân đội Brazil từ chỗ quản lý chỉ một khu phố nay lại chịu trách nhiệm cho toàn thành phố.

Trong gần một năm áp đặt lệnh thiết quân luật, quân đột và cảnh sát Brazil thực hiện không ít cuộc đột kích và trấn áp tội phạm. Trong hai cuộc đột kích diễn ra cùng thời điểm tại các bang Sao Paulo và Bahia, đã có 19 đối tượng bị tiêu diệt và 2 sỹ quan cảnh sát thiệt mạng. Hai cuộc đột kích trên được cho là nhắm vào cuộc họp liên băng đảng giữa các ông trùm. Các băng đảng đã liên tục tấn công trả đũa trong suốt ba ngày sau đó, trong đó đáng chú ý nhất là cả 28 đô thị và thị trấn tại bang Rio Grande do Norte đều xảy ra bạo động khiến tổng cộng 2 người chết, 2 người bị thương và 30 đối tượng bị bắt.

Thành quả mà quân đội và cảnh sát Brazil thu được trong thời gian giới nghiêm khá là hạn chế. Anh Vitor do Vale, một giáo viên tại khu favela Maré, cho biết: “Quân đội không hề làm tình hình tốt lên. Họ bắt được một số tên côn đồ và kẻ bán ma túy, nhưng điều đó không có nghĩa lý gì khi các ông trùm có thể ngồi trong tù mà vẫn điều hành băng đảng được. Bạo lực không phải là câu trả lời... Việc áp đặt thiết quân luật chỉ là để làm vừa lòng những người giàu. Người giàu lo sợ rằng bạo lực sẽ lan từ favela đến các khu phố nơi họ sống. Lệnh giới nghiêm kết thúc cũng bởi vì người giàu bây giờ cảm thấy họ an toàn hơn. Nhưng với những người nghèo chúng tôi thì không có gì thay đổi cả”.

Mặt khác việc chính quyền quá mạnh tay cũng thúc đẩy sự hợp tác giữa các băng đảng. Vào tháng 9/2023, tù nhân tại nhà tù Alcacuz (bang Rio Grande do Norte) đồng loạt nổi loạn. Cuộc bạo động nổ ra sau khi ban quản giáo cắt điện, cắt TV và cấm người nhà vào thăm. Những đối tượng thuộc về các băng đảng khác nhau bình thường chỉ muốn đánh nhau thì nay lại đứng chung chiến tuyến.

Ma túy và bạo lực luôn đi cùng nhau ở Brazil.

Đàm phán

Hòa bình chỉ tạm trở lại vào tháng 2/2025 khi ông trùm Marcos Willians Herbas Camacho (Marcola) của PCC và Márcio dos Santos Nepomuceno (Marcinho VP) của CV ra tuyên bố ngừng bắn chung. Theo công tố viên Lincoln Gakiya thì hai ông trùm đã đàm phán lệnh ngừng bắn kể từ năm 2019: “PCC và CV có chung hai mục tiêu khi ký kết thỏa thuận ngừng bắn. Thứ nhất là kết thúc bạo lực để việc kinh doanh của chúng có thể trở lại bình thường. Thứ hai là mở ra cơ hội hợp tác giữa hai nhóm cartel để vừa phát triển hoạt động buôn bán ma túy, vừa tạo sức nặng trên bàn đàm phán với chính phủ”.

Lệnh ngừng bắn đã đem lại hiệu quả gần như tức thời. Hòa bình nhanh chóng trở lại với cả các bang có chiến sự ác liệt nhất như Acre và Mato Grosso do Sul. Tỷ lệ ngộ sát ở Brazil giảm xuống mức thấp kỷ lục còn 17,9 trên 100.000 người, giảm 6% so với hai năm trước đó.

Giới quan sát tuy vậy tỏ ra thận trọng. Giáo sư ngành tội phạm học Carlos Cypriano tại trường đại học bang Rio de Janeiro trả lời phỏng vấn trang tin InSight Crime: “Các lãnh đạo của PCC và CV đều bị biệt giảm. Họ chỉ có thể đàm phán với nhau thông qua đường dây có rất nhiều trung gian. Điều này dễ dẫn đến việc các ông trùm không thực sự hiểu rõ về biên bản thỏa thuận và chỉ nhận ra sai lầm sau khi đã đặt bút ký”.

Mặt khác PCC và CV có cấu trúc tổ chức rất khác nhau. PCC có đường dây chỉ huy rõ ràng, mỗi cá nhân lại được phân một trách nhiệm khác nhau và buộc phải làm theo chỉ đạo từ cấp trên. Trái lại CV lại tổ chức theo mô hình “nhượng quyền”. Các chi nhánh có quyền tự do hoạt động miễn là họ hoàn thành các nghĩa vụ về tiền bạc và con người đối với tổ chức. Mô hình này tạo sự năng động cho các chỉ huy cấp địa phương nhưng cũng khiến những ông trùm ở trên khó ra lệnh cho cấp dưới của mình.

Quả thật vậy, nhiều ông trùm nhỏ của CV đã không chấp nhận lệnh ngừng bắn ngay từ đầu. Đa số họ tập trung tại khu vực bang Bahia, một điểm nút quan trọng trong tuyến đường buôn lậu ma túy. Đụng độ giữa hai băng đảng tiếp tục xảy ra tại các thành phố Ubatã, Jequíe, Ibirataia, và Ibirapitanga.

Hậu quả để lại trên đường phố Brazil sau cuộc giao tranh giữa các băng đảng.

Tương lai bấp bênh

Tính đến thời điểm hiện nay, chỉ mới có một số cuộc giao tranh nhỏ lẻ giữa CV và PCC. Hai cartel đang tập trung vào việc tấn công các nhóm milícias ở Baixada Fluminense và các quận phía đông thành phố Rio de Janeiro. Trường học và các cơ quan công quyền ở các khu vực trên đã đóng cửa, trong khi người dân chỉ biết co cụm trong nhà. Một người dân giấu tên trả lời phỏng vấn trên kênh truyền hình TV Globo: “Tôi đã không đi làm được gần một tháng rồi. Bây giờ chỉ khi nào hết tiếng súng thì tôi mới dám đi ra khỏi nhà để mua đồ ăn, nhưng đi lại cũng khó lắm. Tội phạm bây giờ đắp bao cát lập “lô cốt” ở nhiều góc phố để ngăn chặn xe của cảnh sát”.

Liệu có hy vọng gì cho việc thiết lập lại lệnh ngừng bắn? Giáo sư Carlos Cypriano giải thích: “PCC và CV đã tuyên chiến trở lại, hai băng đảng vẫn có thể hợp tác nếu như cả hai cùng có lợi. Chúng vẫn có một mục tiêu chung là thay đổi hệ thống nhà tù Brazil. Từ trước đến nay chúng sử dụng tiền hối lộ để có thể ở trong tù mà vẫn điều hành được băng đảng. Vậy nhưng chính phủ lại đang rất cần tỏ ra cho dư luận thấy rằng mình đang thiết lập lại được trật tự trong nhà. Nếu PCC và CV có thể hợp tác được với nhau thì hoàn toàn có thể buộc chính phủ phải ngồi xuống bàn đàm phán”.

Ông Cypriano cho biết thêm là với việc các nhà tù Brazil tăng cường sử dụng camera và máy bay drone theo dõi, số vụ vượt ngục thành công đã giảm hành. Điều này càng buộc các ông trùm phải sớm điều đình với chính phủ nhằm nới lỏng phần nào các quy định trong tù.

Từ khi Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva tái đắc cử vào năm 2023, Brazil đã có một cái nhìn mới về vấn đề tội phạm có tổ chức. Chính phủ mới cho rằng việc chỉ dựa vào các lực lượng vũ trang không thể dẹp bỏ hết được các nhóm cartel. Trái lại việc xóa xổ tội phạm luôn phải đi kèm với các hoạt động phát triển kinh tế, chống tham nhũng và tăng tính dân chủ tại địa phương.

Mới đây chính phủ Brazil đã từ chối yêu cầu của Bộ Ngoại giao Mỹ về việc đưa PCC và CV vào danh sách khủng bố. Trước đó Washington đã đưa nhiều cartel Trung và Nam Mỹ vào danh sách này như Tren de Aragua (Venezuela) và MS-13 (El Salvador). Theo tờ Politico thì FBI đã xác định được ổ nhóm của PCC và VC tại 12 bang khác nhau chủ yếu tập trung tại Connecticut, Massachusetts, Tennessee, New Jersey, Florida và New York. Về phần mình thì Brasília tuyên bố: “Chúng tôi không coi tội phạm băng đảng là khủng bố và cũng sẽ không lặp lại những sai lầm đã xảy ra trong cuộc chiến tranh chống khủng bố”.

Lê Công Vũ

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/ho-so-interpol/chien-su-tro-lai-duong-pho-brazil-i768354/