Chiến tranh trên không, cuộc thử lửa chưa có tiền lệ giữa Israel-Iran

7 giờ trướcBài gốc

Hai tuần trước, không quân Israel đã liên tục mở các đợt không kích quy mô lớn vào nhiều mục tiêu trên lãnh thổ Iran, đặt ra một câu hỏi căn bản nhưng cấp bách: Liệu chỉ với ưu thế không lực, một quốc gia có thể giành chiến thắng trong chiến tranh?

Trong giới quân sự, một quan điểm lâu đời cho rằng tên lửa và bom đạn - dù đóng vai trò thiết yếu - vẫn hiếm khi đủ để giành chiến thắng chung cuộc nếu thiếu sức mạnh trên bộ, đặc biệt là khi mục tiêu chiến lược của các quốc gia tham chiến quá rộng lớn.

Các nhà hoạch định chiến lược của Israel dường như đặt cược vào sức mạnh không quân, với kỳ vọng giành thắng lợi mà không cần triển khai lực lượng mặt đất, ngoại trừ một số đơn vị đặc nhiệm và tình báo hỗ trợ oanh kích.

Đối với Israel, đây gần như là lựa chọn duy nhất. Quốc gia này không đủ năng lực để phát động chiến dịch mặt đất quy mô lớn, nhất là sâu trong lãnh thổ một đối thủ có quy mô vượt trội như Iran, theo WSJ.

Diễn biến những ngày qua cho thấy đến khi Mỹ bắt đầu kế hoạch "nghi binh" từ một bên tham chiến sang vị trí "trung gian hòa giải", việc đưa ra một quyết định ngừng bắn mới bắt đầu hình thành. Dù lệnh ngừng bắn đã được tuyên bố, cục diện trên thực tế vẫn chưa rõ ràng khi cả hai bên chưa chứng tỏ đã đạt được ưu thế chiến lược hay cam kết dừng hẳn tấn công.

Ưu thế hay hiểm họa?

Chiến dịch không kích có tên gọi "Sư Tử Trỗi Dậy" được Israel khởi động hôm 13/6, sau khi Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) kết luận rằng Iran đã tiến sát ngưỡng sản xuất vũ khí hạt nhân.

Kể từ đó, Israel đã tiến hành một trong những chiến dịch không quân dữ dội và rộng khắp nhất trong lịch sử, nhắm vào các cơ sở hạt nhân, bệ phóng tên lửa, sân bay và các chỉ huy cấp cao của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran.

“Kiểm soát bầu trời giúp Israel theo dõi và tấn công các mục tiêu trọng yếu, từ cơ sở hạt nhân đến nơi ẩn náu của lãnh đạo Iran. Họ có thể không kích suốt ngày đêm mà không lo bị bắn hạ”, chuyên gia Michael Knights từ Viện Washington nhận xét.

Chiến trường trong cuộc xung đột Israel - Iran, sau đó là sự tham gia của Mỹ, hầu hết diễn ra trên bầu trời. Ảnh: Reuters.

Dẫu vậy, ưu thế không lực cũng kéo theo những rủi ro không nhỏ. Khi bị dồn vào thế đường cùng, giới lãnh đạo Iran có thể coi cuộc chiến là vấn đề sinh tồn và lựa chọn phản ứng mãnh liệt hơn.

Tehran tuy mất nhiều năng lực truyền thống nhưng vẫn sở hữu mạng lưới ngầm “tế bào ngủ” (sleeper cells) trên toàn cầu và có thể tìm cách đẩy nhanh chương trình vũ khí hạt nhân tại các cơ sở ngầm còn lại hoặc chuyển hướng sang vũ khí hóa học, sinh học hay thiết bị nổ phóng xạ, tạp chí Time phân tích.

Bên cạnh đó, dù đạt được ưu thế quân sự, các chiến dịch không kích của Israel và mới đây nhất của Mỹ cũng khiến cánh cửa ngoại giao về vấn đề hạt nhân ngày càng khép lại. Ngày 20/6 tại Geneva, ngoại trưởng của 3 cường quốc châu Âu Anh, Pháp, Đức đã khẩn trương gặp người đồng cấp Iran với hy vọng hồi sinh đối thoại.

"Không còn gì để nói về ngoại giao", Ngoại trưởng Iran Abbas Araqchi giận dữ tuyên bố tại Istanbul hôm 22/6 sau khi Mỹ ném bom các cơ sở hạt nhân của nước này. "Chúng tôi sẽ có phản ứng".

Đại sứ kiêm Đại diện Thường trực của Iran tại Liên Hợp Quốc, ông Amir Saeid Iravani, phát biểu tại một phiên họp của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc về xung đột giữa Israel và Iran ngày 20/6. Ảnh: Reuters.

Thêm vào đó, một trong những bí ẩn lớn nhất hiện nay chính là số phận kho uranium làm giàu 60% - vốn đủ để chế tạo nhiều đầu đạn hạt nhân - được cho là đã được chuyển khỏi Fordow trước khi bom Mỹ rơi xuống.

Reuters dẫn lời giới chuyên gia cảnh báo rằng nếu Iran thực sự giấu được số uranium này và tiếp tục chương trình làm giàu trong bóng tối, thì cuộc chơi đã chuyển sang một giai đoạn nguy hiểm hơn, khi không ai có thể kiểm soát được khả năng hạt nhân thực tế của Tehran.

Dù hạ tầng hạt nhân bị phá hủy nặng nề, song James Acton, chuyên gia thuộc Viện Carnegie, cảnh báo rằng hàng nghìn nhà khoa học và kỹ thuật viên Iran vẫn còn nguyên. "Anh có thể ném bom nhà máy nhưng không thể ném bom vào tri thức", ông nói.

“Hệ quả lớn nhất mà Israel có thể gây ra trong cuộc chiến này là Iran sẽ phải đối mặt với bài toán không thể phục hồi kho tên lửa của mình”, chuyên gia Jim Lamson, cựu phân tích viên tình báo Mỹ, hiện làm việc tại Trung tâm Nghiên cứu James Martin (Viện Middlebury) chia sẻ trên Washington Post.

Và khi chiến trường không còn chỉ là bầu trời, cục diện cuộc xung đột vẫn là một kịch bản chưa thể dự đoán.

Mặt trái khi phụ thuộc vào “bầu trời”

Tuy đã làm suy yếu năng lực tấn công của Iran, cái giá mà Israel phải trả không hề nhỏ. Tờ Marker - nhật báo kinh tế uy tín tại Israel - cho biết chi phí phòng không có thể lên tới 1 tỷ shekel (khoảng 285 triệu USD) mỗi đêm.

Một quan chức được tiếp cận đánh giá tình báo chung giữa Mỹ và Israel cho rằng nếu không có viện trợ khẩn cấp từ Washington, khả năng phòng không của Israel sẽ chỉ duy trì được tối đa 10-12 ngày nữa nếu Iran tiếp tục giữ cường độ tấn công như hiện nay.

“Các hệ thống phòng không đang bị quá tải. Israel sẽ buộc phải chọn lọc mục tiêu đánh chặn, không thể đánh chặn toàn bộ như hiện tại”, chuyên gia tên lửa Tal Inbar nhận định.

Ngược về năm 2014 khi Israel buộc phải chấp nhận ngừng bắn với Hamas vì sắp cạn tên lửa đánh chặn, kho dự trữ hiện nay, nhất là với hệ thống đánh chặn đắt đỏ như Arrow, có thể là yếu tố quyết định thời điểm ngừng bắn lần này.

Iron Dome - Vòm Sắt - hệ thống đánh chặn tầm thấp hiệu quả với rocket thô sơ của Hamas - đang phải đối mặt với thách thức lớn trước các tên lửa đạn đạo hạng nặng siêu thanh của Iran.

Theo một quan chức tình báo cấp cao của Israel tiết lộ với NBC News, sau một tuần, chỉ khoảng 65% tên lửa Iran bị đánh chặn, giảm đáng kể so với tỷ lệ gần 90% vào ngày trước đó.

Điều này khiến Israel buộc phải phụ thuộc vào các hệ thống như Arrow, David’s Sling, Patriot và THAAD - vốn tiêu tốn số tiền cực lớn. Cả 2 hệ thống Arrow đều không rẻ - chi phí cho một tên lửa đánh chặn Arrow 3 được định giá là 3,5 triệu USD, mặc dù các ước tính khác cho rằng con số này là 2 triệu USD và 1,5 triệu USD cho Arrow 2.

Tờ báo kinh doanh Globes của Israel cho rằng tổng chi phí cho các tên lửa đánh chặn Arrow của Israel là từ 1-1,5 tỷ USD kể từ tháng 10/2023.

Không chỉ giới hạn về tài chính, ưu thế của Israel cũng bị thách thức bởi chính cấu trúc địa lý - quân sự của Iran. Ngay cả sau khi Mỹ can thiệp thả 14 quả bom xuyên phá boong-ke GBU-57/B MOP nặng tới 13.600 kg - loại bom phi hạt nhân lớn nhất của Mỹ, có khả năng xuyên sâu hơn 60 mét - vào cơ sở Fordow hôm 22/6, các quan chức quốc phòng Mỹ và Israel đều chưa thể khẳng định chắc chắn cơ sở này đã bị phá hủy hoàn toàn.

Thêm vào đó, Iran cũng đang xây dựng một cơ sở thay thế Natanz ở miền Nam, được cho là sâu hơn và kiên cố hơn. Việc IAEA không thể tiếp cận các địa điểm then chốt như Fordow và Natanz hiện là lỗ hổng lớn nhất trong cơ chế giám sát quốc tế.

Khói bốc lên gần cơ sở hạt nhân Fordow sau không kích của Mỹ Video do truyền thông Iran ghi lại cho thấy khói đen bốc lên gần cơ sở Fordow, sau cuộc không kích đêm 21/6 do Mỹ tiến hành nhằm vào ba địa điểm hạt nhân của Iran. Theo CNN, vị trí quay cách Fordow khoảng 13 km.

Không lực là chưa đủ

Thực tế, suy nghĩ chủ đạo trong học thuyết quân sự Mỹ từ lâu là: ưu thế trên không là điều kiện tiên quyết, nhưng không phải điều kiện đủ để giành chiến thắng.

Thực tế là, chưa từng có quốc gia nào khuất phục chỉ vì bị mất quyền kiểm soát bầu trời. Do đó, ưu thế không quân là điều kiện cần, nhưng chưa đủ để chiến thắng. Đó là bước đi đầu tiên bắt buộc.

Trích tài liệu "10 luận điểm về không lực" của Đại tá Phillip S. Meilinger

Và lịch sử cũng chưa từng chứng kiến một cuộc chiến giữa hai quốc gia độc lập được quyết định hoàn toàn trên bầu trời.

Ngay cả chiến dịch không kích của NATO ở Kosovo năm 1999, được xem là một trong số ít ví dụ không cần bộ binh, cũng mất nhiều thời gian và cần đến vai trò hậu thuẫn của lực lượng nổi dậy địa phương.

Chiến dịch của Israel tại Lebanon năm 2023-2024 tuy có ưu thế không quân, nhưng vẫn cần tới 4 sư đoàn bộ binh vượt biên và mạng lưới tình báo Mossad hỗ trợ triệt hạ mục tiêu.

Cuộc chiến với phiến quân Houthi tại Yemen từ 2023 - với các đợt không kích và tên lửa tầm xa là chiến tuyến ít rõ ràng nhất của Israel sau sự kiện 7/10. Mỹ cũng không đạt kết quả rõ rệt khi chỉ dùng không lực chống lại Houthi. Cuối cùng, ông Trump chấp nhận một lệnh ngừng bắn đơn phương trong khi Houthi vẫn tiếp tục bắn phá vào Israel.

Và dường như một kịch bản ngừng bắn nữa do Mỹ thúc đẩy lại được tái diễn với Israel và Iran sau tuyên bố trên mạng xã hội Truth Social của ông vào ngày 23/6 (giờ địa phương).

Dù hoài nghi vẫn còn rất lớn, cuộc xung đột giữa Israel và Iran đang trở thành bản thử nghiệm thực chiến cho học thuyết không lực hiện đại, đặc biệt trong kỷ nguyên của tên lửa, UAV, AI và không gian mạng hiện nay.

Phương Linh

Nguồn Znews : https://znews.vn/khong-chien-tam-lang-xung-dot-da-khep-lai-post1562679.html