Chơi chợ Cán Cấu

7 giờ trướcBài gốc

Nhớ lời anh bạn nhà văn nên xe bắt đầu đi vào địa phận xã Cán Cấu cũ (nay là xã Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai) là tôi hóng mắt nhìn qua cửa xe. Chợ Cán Cấu đây rồi. Một khu chợ ngay bên đường tỉnh 153 và đặc biệt là một khu chợ mới được xây dựng lại.

Tôi tròn mắt ngạc nhiên, phải công nhận rằng chợ mới Cán Cấu có lối kiến trúc rất độc đáo. Những dãy nhà mới dựng nhà nối nhà, ôm quanh khu đất rộng, chính giữa chợ có một sân khấu tròn. Đó là những dãy nhà cột gỗ, theo phong cách nhà của đồng bào, khung mái bằng sắt, lợp ngói tôn âm dương màu đen. Những dãy nhà thông thoáng bởi không có tường, trong nhà là các kệ hàng hóa được bố trí ngăn nắp.

Bà con các dân tộc “khoe sắc” trong phiên chợ Cán Cấu.

Tôi chợt thốt lên: “Nhà mới tỉnh tình tinh như thế này mà lại bảo là chợ cổ xưa nhất Lào Cai là sao?”. Câu thốt lên của tôi được tài xế Quốc Khánh, người nhiều lần lên Si Ma Cai, cười tủm tỉm: “Chợ mới được phục dựng ngay trên nền chợ cũ. Ngày thường anh thấy trống trơ thế thôi chứ vào ngày họp chợ phiên thì thôi rồi. Cứ gọi là sặc sỡ và đông đúc vô cùng. Cứ thứ bảy hàng tuần là khắp huyện Si Ma Cai cũ và cả bên huyện Bắc Hà cũ nữa bà con đều về đây họp chợ”. Nghe vậy tôi hỏi lại: “Vậy là phải đợi tới thứ bảy chợ mới họp?”.

Tài xế Khánh gật đầu: “Chợ Cán Cấu là một trong những phiên chợ hiếm hoi còn giữ được nét đặc trưng hoang sơ vốn có của người dân tộc vùng cao đấy”. Tài xế Khánh còn nói thêm: “Đây còn là chợ trâu lớn nhất Tây Bắc với hàng trăm con trâu được giao dịch trong mỗi phiên chợ. Bác mua trâu hay tậu nghé thì cứ tới chợ Cán Cấu là có hết. Mua cả chục cả trăm con rồi lùa về đồng bằng để bán cũng có. Ví như lùa về bán ở Chợ Đường Trâu ở làng Bần Hưng Yên quê bác hồi xưa ấy”.

Tôi hỏi tài xế Khánh: “Nói chợ Cán Cấu là chợ trâu lớn nhất Tây Bắc nghĩa là thế nào?”. Ông Khánh cười: “Là chợ bán trâu nhiều nhất chứ sao. Trâu rừng Tây Bắc nói chung. Trâu rừng Bắc Hà là giống trâu mộng to khỏe, thân hình lực lưỡng, đen bóng. Bà con dắt xuống chợ bán nom trâu đứng im lìm, nhìn rất hiền lành trước những con mắt săm soi và những lời bình phẩm của người xem, người mua người bán thế thôi chứ cày ruộng thì khỏe và dai sức lắm đấy”.

Tại chợ Cán Cấu, trâu được người ta mua về để phục vụ việc cày bừa, làm giống, xẻ thịt bán hoặc được các lái trâu mua về vỗ béo rồi bán lại vào dịp chợ phiên khác. Chính từ những phiên chợ mua bán gia súc thế này đã hình thành nên nghề lái trâu, vỗ béo gia súc mang lại lợi nhuận cao cho một số người dân địa phương. Không khó để nhận ra cánh lái trâu qua vẻ bề ngoài khi người nào cũng khoác túi thổ cẩm chéo vai trước bụng. Họ đến chợ, tìm mua những con trâu, bò bị suy dinh dưỡng, gầy yếu, thậm chí chỉ còn da bọc xương với giá rẻ chỉ từ 26 đến 28 triệu đồng/con mang về nhà chăm sóc, vỗ béo sau 4 đến 12 tháng bán lại với giá từ 40 triệu đồng trở lên. Nhờ cách làm hay này mà nhiều người đã thoát nghèo, thậm chí làm giàu.

Dù con trâu là “đầu cơ nghiệp”, một khối tài sản lớn với những người dân tộc trên những bản làng mờ sương, nhưng việc mua bán trâu lại diễn ra khá nhanh qua hình thức giao dịch miệng. Cuộc mua bán không cầu kỳ giữa nói thách và trả giá, chuyện mặc cả chỉ để lấy may. Khi đã ưng cái bụng thì bán, không ưng thì có trả cao cũng không bán. Giá trâu dao động từ trên 20 triệu đồng đến 50 triệu đồng tùy con. Giá nghé thường ở mức trên dưới 5 triệu một con.

Một góc chợ bán trâu Cán Cấu.

Chợ Cán Cấu những năm gần đây không đơn thuần chỉ là chợ bán trâu thuần túy nữa. Chợ Cán Cấu đã chuyển dần sang một chợ bán trâu đi liền với một chợ dân sinh. Nhu cầu mua bán trao đổi hàng hóa cũng không còn bó hẹp trong phạm vi mấy xã vùng cao nữa. Đã hình thành một khu chợ hàng hóa lớn trong vùng. Thêm nữa, người vùng cao vốn có nhu cầu “chơi chợ” nên chợ Cán Cấu đã chuyển mạnh sang một chợ văn hóa nhằm quảng bá và phát huy nét văn hóa vốn có của bà con.

Sự phát triển của chợ Cán Cấu đã gợi ý cho huyện Si Ma Cai cũ và xã Cán Cấu cũ một hướng phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa ở địa phương. Tài xế Khánh cho hay: “Đó cũng là lý do để địa phương đầu tư xây dựng khu chợ mới trên nền khu chợ cũ. Mà đã gọi là đầu tư thì cũng phải đầu tư vừa cơ bản lại vừa đảm bảo tính lâu dài chứ”.

Thì ra huyện Si Ma Cai cũ đã quyết định “nâng cấp” chợ Cán Cấu thành một chợ văn hóa là có thật. Với mức đầu tư từ nguồn vốn ngân sách tập trung và ngân sách của huyện. Công trình chợ văn hóa Cán Cấu được khởi công từ năm 2018, sau bảy năm vừa gọi vốn, vừa xây dựng và vừa hoạt động chợ bình thường, cho tới nay một khu chợ mới đã dần hoàn thiện.

Như đã nói ở trên, chợ Cán Cấu có lối kiến trúc độc đáo và đảm bảo cho sự phát triển. Nét văn hóa miền núi hay nói cách khác là nét văn hóa của dân tộc Mông, dân tộc Hoa, dân tộc Giáy là những nét văn hóa chính trong kiến trúc chợ Cán Cấu. Đó cũng là ý tưởng và mục tiêu mà huyện Si Ma Cai cũ hướng tới nhằm “biến” một chợ bán trâu thuở nào thành một chợ dân sinh đậm nét văn hóa Si Ma Cai.

Huyện Si Ma Cai cũ nằm trên thượng nguồn sông Chảy, nơi đây có nhiều phong cảnh đẹp, khí hậu lại mát mẻ, trong lành. Vùng đất này còn được bao bọc bởi nhiều dãy núi đá vôi, đá tai mèo trùng điệp, hùng vĩ. Danh xưng “Rừng đá xám” cũng từ chính đặc điểm của huyện mà ra. Cùng với thiên nhiên, điều làm nên sự hấp dẫn của Si Ma Cai chính là bản sắc văn hóa dân tộc.

Trên địa bàn huyện Si Ma Cai cũ có các làng văn hóa độc đáo như: Làng Cán Chư Sử, bản Giáng, bản Say Sán Phìn. Huyện Si Ma Cai cũng là địa phương có nhiều dân tộc cùng chung sống. Như các dân tộc: Thu Lao, Nùng, Mông, Tày… Chính vì thế Si Ma Cai cũng là địa phương có trang phục, phong tục, tập quán, kiến trúc nhà ở mang bản sắc riêng. Đặc biệt người Mông Hoa ở Si Ma Cai còn lưu giữ được những ngôi nhà trình tường theo kiến trúc kết cấu hai tầng bề thế, hoa văn vô cùng độc đáo.

Từ thực tế tiềm tàng đó, chợ phiên Cán Cấu được chọn để hình thành một chợ văn hóa tụ hội những nét văn hóa có trên địa bàn nhằm hướng tới một địa phương phát triển theo mô hình: Văn hóa kết hợp du lịch. Văn hóa đi liền với phát triển kinh tế, xã hội. Dần đưa một huyện vùng cao nơi biên viễn Tây Bắc thành một địa phương phát triển với kinh tế rừng gắn với kinh tế hội nhập. Đưa du lịch phát triển với tiềm năng sẵn có. Sân khấu tròn giữa chợ sẽ là một sân khấu ngoài trời trình diễn những bài ca điệu múa của bà con trong phiên chợ hàng tuần.

Mô hình hay nói cách khác là kiến trúc chợ phiên Cán Cấu như hiện tại là một cách tiếp cận theo kiểu: Độc, lạ và nói lên được nét văn hóa địa phương. Chợt nhớ anh bạn nhà văn Lào Cai đã nói: “Nét đặc trưng đầu tiên của Si Ma Cai đó là chợ phiên, chợ không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa, mà còn có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây”. Nói rồi ông nhà văn khá thông hiểu địa bàn còn “miêu tả” thêm: “Tới chơi chợ, các anh sẽ gặp những thiếu nữ Mông xuống chợ với xúng xính váy áo, cùng chiếc ô xòe rộng trên tay. Chợ phiên còn là dịp để phụ nữ Si Ma Cai có dịp khoe tài may vá, thêu thùa qua những sản phẩm thổ cẩm của mình”.

Nguyễn Trọng Văn

Nguồn VNCA : https://vnca.cand.com.vn/ly-luan/choi-cho-can-cau-i781817/