Chuyên gia chỉ ra '3 tội đồ' khiến Hà Nội cứ mưa là ngập

10 giờ trướcBài gốc

Sau hai cơn bão liên tiếp vừa qua, Hà Nội lại chìm trong biển nước, nhiều khu vực trung tâm cũng ngập sâu chưa từng thấy. Hiện tượng “cứ mưa là ngập” dường như đã trở thành nỗi ám ảnh của người dân Thủ đô.

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống, PGS.TS Vũ Thanh Ca, giảng viên cao cấp Trường ĐH Tài nguyên và Môi trường đã phân tích rõ những nguyên nhân gốc rễ và đề xuất loạt giải pháp khắc phục tình trạng này.

PGS.TS Vũ Thanh Ca, giảng viên cao cấp Trường ĐH Tài nguyên và Môi trường.

3 yếu tố cộng hưởng khiến Hà Nội cứ mưa lại ngập

PV: Thưa ông, sau hai trận bão liên tiếp vừa qua, Hà Nội ngập nặng trên diện rộng, nhiều khu vực chưa từng ngập cũng chìm sâu trong nước. Theo ông, nguyên nhân gốc rễ của tình trạng này là gì?

PGS.TS Vũ Thanh Ca: Nguyên nhân đầu tiên và rõ ràng nhất là mưa với cường độ quá lớn, vượt xa năng lực thoát nước của thành phố.

Với lượng mưa như vừa qua, việc ngập là khó tránh khỏi, ngay cả ở những khu vực đã được đầu tư, cải tạo hệ thống thoát nước tốt như trong vành đai 2.

Tuy nhiên, đó không phải nguyên nhân duy nhất. Có thể thấy việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống thoát nước của Hà Nội triển khai quá chậm và thiếu đồng bộ. Nhiều công trình đã hoàn thành nhưng chưa kết nối hiệu quả, khiến năng lực thoát nước bị giảm đáng kể, đặc biệt là các trạm bơm cưỡng bức, vốn có vai trò then chốt trong việc đẩy nước ra ngoài hệ thống sông hồ.

Trẻ em ngồi thuyền đi học tại khu Đô thị Vinhomes Smart City Tây Mỗ.

Đặc biệt, là vấn đề cốt nền đô thị, yếu tố căn bản để hệ thống thoát nước hoạt động hiệu quả. Thoát nước đô thị chủ yếu dựa vào trọng lực tức là nước phải chảy từ cao xuống thấp theo độ dốc tự nhiên. Nếu quy hoạch sai cao độ, tạo ra các vùng trũng, nước sẽ bị ứ đọng.

Những khu vực nội thành cũ, được quy hoạch từ thời Pháp, thường có địa hình cao và hệ thống cống ngầm được thiết kế bài bản, nên khả năng thoát nước tốt hơn. Ngược lại, các khu đô thị mới lại là nơi ngập nặng nhất, do quản lý cốt nền thiếu chặt chẽ.

Theo quy định, khi phê duyệt dự án, thành phố đều xác định rõ cốt nền từng khu vực. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, nhiều chủ đầu tư không tuân thủ, thậm chí tự ý điều chỉnh cao độ mà thiếu giám sát, dẫn đến phá vỡ địa hình tự nhiên.

Về nguyên tắc, đô thị phải có độ dốc hợp lý hướng ra các cửa thoát nước lớn, nhưng tại nhiều khu đô thị mới, cốt nền bị san lấp và thay đổi tùy tiện, khiến khu mới xây thấp hơn mặt đường và khu cũ. Kết quả là nước mưa không thoát ra ngoài được mà ứ đọng bên trong, gây ngập nặng sau mỗi trận mưa lớn.

Thêm vào đó, việc sửa đường không đúng cách nhiều năm qua khiến mặt đường cao hơn cả nhà dân. Các khu làng cổ trong nội thành như Kim Liên, Phương Mai, hay một số phường ở Cầu Giấy, Nam Từ Liêm nay trở thành “vũng trũng” giữa lòng đô thị hiện đại.

Khi sửa đường, thay vì bóc bỏ lớp nhựa cũ trước khi thảm lớp mới, nhiều nơi chỉ đổ chồng lớp asphalt lên nhau, khiến mặt đường ngày càng cao hơn so với nền nhà và khu dân cư xung quanh. Sau nhiều lần nâng đường, đường thành “đê”, còn nhà dân và khu đô thị trở thành “vùng trũng”. Khi mưa lớn, nước không thể thoát, dồn hết vào khu dân cư, gây ngập nghiêm trọng.

Tất cả những yếu tố đó cộng hưởng lại: mưa cực đoan, cốt nền sai, hệ thống thoát nước thiếu đồng bộ và vận hành kém khiến ngập úng ở Hà Nội ngày càng nặng nề. Nói cách khác, thiên tai chỉ là một phần, còn nhân tai mới là nguyên nhân khiến Hà Nội “cứ mưa lại ngập”.

Không chỉ Hà Nội, ngay cả Paris cũng từng ngập, nhưng nước rút rất nhanh

PV: Thưa ông, ngoài các khu đô thị mới bị ngập như ông phân tích, nhiều tuyến phố trung tâm như Trần Hưng Đạo vốn hiếm khi ngập nay cũng chìm trong nước. Có phải do hệ thống thoát nước đã quá cũ, hay vì mưa quá lớn vượt khả năng thoát nước của thành phố?

Đường thành "sông" trên phố Trần Hưng Đạo sau cơn mưa lớn.

PGS.TS Vũ Thanh Ca: Đúng là biến đổi khí hậu đang khiến lượng mưa cực đoan tăng mạnh. Theo số liệu tôi theo dõi, ở miền Bắc từng có trận ngập lụt lịch sử năm 1971, gây thiệt hại rất lớn, hàng chục nghìn người thiệt mạng. Tuy nhiên, xét về cường độ mưa, trận mưa vừa qua ở Hà Nội thậm chí còn có cường độ lớn hơn cường độ mưa tại nhiều điểm vào năm 1971.

Trong tình huống mưa với cường độ quá lớn, dồn dập trong thời gian ngắn, thì bất kỳ hệ thống thoát nước nào dù hiện đại đến đâu cũng rất khó có thể thoát kịp. Khi lượng nước đổ xuống vượt quá năng lực thiết kế, ngập tạm thời là điều không thể tránh khỏi.

Thực tế, ở các đô thị phát triển như Tokyo, Paris hay London, mưa lớn vẫn có thể gây ngập. Tuy nhiên, tình trạng này chỉ trong một thời gian không dài và sau đó nước được bơm và thoát rất nhanh nhờ hệ thống thoát nước vận hành hiệu quả. Còn tại Hà Nội, nước thường ứ đọng lâu vì hệ thống thoát nước cũ kỹ, thiếu đồng bộ, lại chưa được nâng cấp đúng tiến độ.

Tất nhiên, ta chỉ nói tới trường hợp ngập do mưa cục bộ. Đối với ngập lụt do nước chảy từ nơi khác đến và tràn bờ thì cực kỳ khó thoát nước. Trận ngập lụt ở Đức vào tháng 6 năm 2024 là một thí dụ mà hệ thống thoát nước không thể cứu các thành phố khỏi ngập lụt.

Cùng với đó, chúng ta có thêm tác động của đô thị hóa nhanh, bê tông hóa mặt đất, nên khả năng thấm tự nhiên giảm mạnh. Nước mưa không có chỗ thấm xuống, chỉ còn cách dồn hết vào hệ thống cống, vượt quá năng lực thoát nước và gây ngập nghiêm trọng hơn.

Đẩy nhanh dự án thoát nước và xây dựng hệ thống cảnh báo ngập thông minh

PV: Vậy với tình trạng Hà Nội liên tục ngập nặng sau mỗi trận mưa lớn như vậy, theo ông, đâu là giải pháp để khắc phục, cả trước mắt lẫn lâu dài?

PGS.TS Vũ Thanh Ca: Theo tôi, trước hết, về giải pháp trước mắt, Hà Nội cần tập trung đẩy nhanh tiến độ các công trình thoát nước đang thi công. Thực tế, vấn đề này đã được nhắc tới từ sau trận ngập lớn năm ngoái, nhưng đến nay tiến độ vẫn rất chậm. Theo tôi, không phải do thiếu kinh phí hay nhân lực, mà do thiếu sự quan tâm, chỉ đạo quyết liệt từ lãnh đạo thành phố. Nguồn vốn đã được bố trí, lực lượng đã sẵn sàng, nhưng nhiều dự án vẫn “đứng bánh” vì thủ tục hành chính và sự chậm trễ trong điều hành. Thành phố cần rà soát, tháo gỡ ngay các vướng mắc này để hoàn thành những công trình thoát nước đang đầu tư dở dang.

Xe bus "rẽ sóng" trên "đường sông".

Về giải pháp lâu dài, việc cải tạo toàn bộ hệ thống thoát nước và chống ngập của Hà Nội, đặc biệt là ở các khu đô thị mới và làng xóm xen kẽ, sẽ cần rất nhiều thời gian và kinh phí. Do đó, bên cạnh việc đầu tư hạ tầng cứng, thành phố cần xây dựng một hệ thống cảnh báo ngập và hỗ trợ ra quyết định.

Hệ thống này hoàn toàn có thể do các cơ quan trong nước triển khai, vì chúng ta đã có đầy đủ cơ sở dữ liệu và công nghệ cần thiết: thông tin dự báo mưa ngắn hạn, dữ liệu radar thời tiết số hóa cho phép mô phỏng phân bố mây và lượng mưa với độ chính xác cao. Khi tích hợp với dữ liệu về cốt nền, hệ thống thoát nước, và bản đồ đô thị, hệ thống có thể dự báo được khu vực nào sẽ ngập, ngập trong bao lâu, và mức độ ngập cực đại là bao nhiêu.

Những thông tin này sẽ được cung cấp cho người dân và cơ quan quản lý, giúp thành phố chủ động ứng phó: ví dụ, chỉ đạo trường học cho học sinh nghỉ, điều chỉnh giờ làm việc, hoặc chuyển sang làm trực tuyến ở những khu vực có nguy cơ ngập cao.

Đây là giải pháp hiệu quả và tiết kiệm nhất, bởi chúng ta không thể mãi chạy theo việc nâng cấp hệ thống thoát nước, khi biến đổi khí hậu khiến mưa ngày càng cực đoan hơn, lượng mưa lớn hơn, thời gian mưa ngắn hơn, nhưng cường độ cao hơn nhiều. Đầu tư quá lớn mà vẫn không thể triệt để, trong khi xây dựng hệ thống cảnh báo thông minh lại ít tốn kém và mang lại hiệu quả rõ rệt.

Nếu Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội chưa đủ năng lực vận hành hệ thống này, có thể thuê các đơn vị sự nghiệp công cấp trung ương có đủ năng lực, hoặc Sở Nông nghiệp và Môi trường chủ trì và thuê các đơn vị sự nghiệp công, thậm chí tư nhân có năng lực để thực hiện. Việc này hoàn toàn khả thi và có thể triển khai ngay.

Trân trọng cảm ơn ông!

PGS.TS Vũ Thanh Ca cho hay, Đợt mưa ngày 30.9.2025 có cường độ đặc biệt lớn, vượt xa khả năng thoát nước của Hà Nội.

Tại Ô Chợ Dừa lượng mưa hơn 500 mm, Hai Bà Trưng gần 400 mm, Tây Mỗ trên 300 mm. Chỉ trong 9 giờ (7–16h), Ô Chợ Dừa mưa 421 mm, Hai Bà Trưng 323,9 mm, Yên Sở 260 mm.

Trong khi đó, hệ thống thoát nước Hà Nội được thiết kế chỉ chịu được 310 mm trong 2 ngày. Vì vậy, lượng mưa vượt xa năng lực thiết kế khiến ngập sâu, nước thoát không kịp là điều khó tránh.

Theo báo cáo mới nhất của Sở Xây dựng, nguyên nhân gây ngập úng trên diện rộng và kéo dài tại nhiều điểm trong ngày 30/9 và 1/10 là do mưa quá lớn, liên tục, kéo dài, vượt công suất thiết kế của hệ thống thoát nước đô thị.

Mai Loan

Nguồn Tri Thức & Cuộc Sống : https://kienthuc.net.vn/chuyen-gia-chi-ra-3-toi-do-khien-ha-noi-cu-mua-la-ngap-post1575921.html