Tọa lạc trên đỉnh đồi, nằm trong khuôn viên của 3 nhà dân tại xóm Kim Sơn, xã Kim Hoa, tỉnh Hà Tĩnh, cây thị có tuổi đời trên 700 năm vẫn đầy sức sống, tỏa bóng xanh mát.
Với chiều cao hơn 30m, cây thị cổ thụ sừng sững với bộ rễ vững chãi và tán lá sum suê. Đặc biệt là lớp vỏ cây sần sùi với nhiều khối u và đường gân, trong khi gốc cây rỗng ruột đủ rộng để 3-5 người ẩn nấp. Vào mỗi mùa, cây lại cho quả, mang đến hương thơm ngọt lành cho cả vùng.
Bà Trần Thị Nhuận, 86 tuổi, cho biết: “Từ khi tôi sinh ra đã thấy cây thị này rồi. Cây tự mọc, có trước khi làng về nơi đây. Năm nào cây vẫn cho quả, khi chín thì rất thơm và ngọt”.
Gắn liền với cây thị cổ thụ là một giai thoại hào hùng về những ngày đầu của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Tương truyền, vào năm 1424, khi bị quân Minh truy đuổi gắt gao, vua Lê Lợi đã phải ẩn nấp trong hốc cây thị rỗng ruột này để thoát nạn. Khi truy tìm thủ lĩnh nghĩa quân Lam Sơn, đàn chó săn liên tục sủa vang xung quanh gốc thị. Bất ngờ, một con cáo trắng nhảy ra từ hốc cây thị, đánh lạc hướng đàn chó săn và quân giặc, giúp ông thoát hiểm trong gang tấc.
Cũng theo tương truyền, vào một năm sau đó, biết tin thủ lĩnh nghĩa quân Cốc Sơn Nguyễn Tuấn Thiện đang khởi nghĩa ở vùng núi Hương Sơn (cũ), Lê Lợi tìm đến chiêu quân và kết nghĩa anh em. Họ cùng nhau giết ngựa trắng, cắt tóc ăn thề, thể hiện quyết tâm đồng lòng đánh đuổi giặc ngoại xâm. Từ đó, giai thoại này được lưu truyền qua nhiều thế hệ bằng câu thơ: “Cắt tóc, giết ngựa trắng/ Dưới gốc thị thề nguyền/ Nguyện đồng tâm đồng chí/ Phá giặc xây cơ đồ”.
Sau khi đánh đuổi thành công quân Minh và lên ngôi vua, Lê Lợi đã phong Nguyễn Tuấn Thiện là khai quốc công thần. Kể từ đó, người dân địa phương trân trọng gọi cây thị này là “Gốc thị sử tích” hay “Cây thị ăn thề”.
Ngày nay, cây thị được dân làng Kim Sơn gìn giữ, chăm sóc cẩn thận. Từ người già đến trẻ con không ai dám chặt cây, bẻ cành,… bởi với họ cây thị như một vị thần che chở, phù hộ cho cả làng. Vì thế, vào những ngày lễ, rằm, bà con vẫn thường qua thắp hương rất đông. Ai nấy cũng có ý thức bảo vệ cây thị linh thiêng.
Đặc biệt, ngày 30/5/2023, cây thị đã chính thức được công nhận là Cây di sản Việt Nam. Cây thị 700 năm tuổi, sừng sững giữa đất trời, giờ đây không chỉ là một cây cổ thụ mà còn là một di sản sống, minh chứng về một thời kỳ hào hùng của dân tộc và tinh thần kiên cường, bất khuất của cha ông.
Trao đổi với phóng viên Người Đưa Tin, ông Trần Anh Nam, Phó Chủ tịch UBND xã Kim Hoa cho biết, hiện địa phương đang quy hoạch bãi đậu xe phía trước khu vực cây thị; đồng thời kêu gọi nguồn lực xã hội hóa để tu bổ tôn tạo khuôn viên, lối lên cây. “Vừa rồi, trong nghị quyết đại hội Đảng bộ xã Kim hoa nhiệm kỳ 2025-2030 có đưa vào nhiệm vụ giải pháp về phát trển du lịch sinh thái, trải nghiệm. Trong đó cây thị xóm Kim Sơn là địa điểm được xác định đưa vào chương trình để khai thác và phát huy giá trị của Cây di sản”, ông Nam nói.
Ngọc Ánh