Cô gái Nùng An 'bỏ phố về quê' phát triển và quảng bá nghề dệt vải, nhuộm chàm

5 giờ trướcBài gốc

Giữa sắc xanh thăm thẳm của núi rừng Đông Bắc, nơi những bản làng của người Nùng An nép mình bên triền đồi, nghề dệt vải nhuộm chàm đã tồn tại hàng trăm năm như một phần linh hồn không thể tách rời của cộng đồng. Không chỉ đơn thuần là hoạt động sản xuất ra những tấm vải phục vụ đời sống, nghề dệt – nhuộm chàm còn là nơi gửi gắm tâm hồn, tri thức bản địa, thẩm mỹ, tín ngưỡng và vai trò lao động của người phụ nữ Nùng An. Trong từng sợi vải, từng đường thoi đưa, có nhịp sống của bao thế hệ, có màu chàm trầm lắng tượng trưng cho tính cách mộc mạc, kiên trì của đồng bào.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nhịp sống hiện đại, nghề này đang dần mai một, nhiều bạn trẻ rời quê hương lập nghiệp nên nghề dệt vải, nhuộm chàm không còn nhiều người biết đến. Từ những trăn trở ấy, Vương Thị Trang (27 tuổi, Cao Bằng) đang làm việc tại Hà Nội đã quyết định trở về quê hương phát triển và quảng bá nghề truyền thống của dân tộc mình.

Nghề dệt vải nhuộm chàm truyền thống của người Nùng An là một phần quý giá trong kho tàng văn hóa truyền thống của bà con Cao Bằng.

Tốt nghiệp ngành Quản trị dịch vụ du lịch và lữ hành, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, Trang đã có một công việc với mức thu nhập ổn định ở thành phố.

Trang cho biết, bản thân rất đam mê xê dịch và có cơ hội tiếp xúc với nền văn hóa nhiều vùng miền khác nhau. Khi ấy, cô gái trẻ nhận ra ở chính nơi mình sinh ra (xóm Khào, Phúc Sen, Cao Bằng) cũng có nét đẹp văn hóa độc đáo riêng và đó là nghề dệt vải, nhuộm chàm. Tuy nhiên nghề này đang ngày càng mai một và thế hệ trẻ bằng tuổi Trang đã lãng quên. Hành trình trở về quê hương của Trang bắt đầu từ giấc mơ rất giản dị: gìn giữ màu của đất, của trời, của kí ức người Nùng An.

"Tôi học ngành du lịch, từng có cơ hội đặt chân đến nhiều vùng đất, gặp gỡ nhiều nền văn hóa. Và cũng chính từ những chuyến đi đó, tôi dần nhận ra rằng quê hương mình có những giá trị riêng biệt, không hề thua kém bất kỳ nơi đâu, chỉ là ít người còn giữ, ít người kể lại. Từ đó, tôi quyết định trở về, góp một phần nhỏ bé để giữ gìn và phát huy nghề truyền thống của dân tộc. Với tôi, dệt vải, nhuộm chàm không chỉ là một công việc mưu sinh, mà là hồn cốt của cả một cộng đồng.

Khi về quê bắt tay vào việc học nghề từ các mẹ, các bá trong xóm, ban đầu tưởng chừng đơn giản, nhưng khi tận tay làm, tôi mới thấy nghề này gian nan đến nhường nào. Từ se sợi, dệt vải, ngâm ủ chàm đến phơi từng mẻ vải dưới nắng, mỗi bước đều đòi hỏi sự kiên trì và chính xác. Càng học, tôi càng bị cuốn vào sự tỉ mẩn ấy. Có lúc tôi như quên cả thời gian khi ngồi bên chum chàm đang lên men, ngửi thứ mùi ngai ngái ấy mà thấy thân thuộc lạ thường".

Vương Thị Trang (27 tuổi, Cao Bằng) quyết định "bỏ phố về quê" phát triển nghề dệt vải nhuộm chàm của người Nùng An - nơi cô gái trẻ sinh ra và lớn lên.

Một bộ trang phục truyền thống của người Nùng An cần khoảng 10 mét vải. Vải chàm được bán từ 100.000 đến 150.000 đồng một mét, nhưng giá trị lớn hơn nhiều nằm ở công sức bỏ ra và cả câu chuyện được dệt trong đó.

Tuy nhiên, Trang nhận ra, họa tiết thêu hiện tại khá đơn giản, nếu chỉ làm trang phục truyền thống thì tính ứng dụng không cao. Chính vì thế, cô gái trẻ đã quyết định "thổi hồn" vào các sản phẩm của quê hương.

"Màu chàm truyền thống của người Nùng An là màu đen và có họa tiết thêu khá đơn giản, ít ứng dụng. Chính vì vậy tôi học nhuộm nhiều tầng màu sắc khác nhau, nhiều cách tạo họa tiết khác nhau như: nhuộm chàm xanh, màu vàng củ nâu, buộc sibori, vẽ sáp ong, khâu rút chỉ… từ đó làm những sản phẩm ứng dụng đa dạng hơn như váy áo cách điệu, túi, khăn, tranh, sổ,… móc chìa khóa, lót cốc…

Tôi bắt đầu thử nghiệm những sản phẩm mới từ vải chàm: túi xách, khăn quàng, váy, áo - những món đồ gần gũi với người trẻ. Khi hoàn thiện, những món đồ này nhận được phản hồi rất tốt, các bạn trẻ đều hào hứng trước những họa tiết độc đáo, bắt mắt", cô gái người Nùng An chia sẻ.

Trang thử nghiệm thêu các họa tiết hiện đại, làm sản phẩm có tính ứng dụng cao hơn và bước đầu nhận được nhiều phản hồi tốt từ khách hàng.

Bên cạnh việc làm mới các sản phẩm từ vải chàm, Trang còn kết hợp mở các workshop trải nghiệm tham quan. Cô gái trẻ chụp ảnh các công đoạn làm sản phẩm, quay video chia sẻ lên các nền tảng mạng xã hội và được nhiều người biết đến hơn. Không ít hướng dẫn viên du lịch, những người làm tour du lịch đã liên hệ với Trang để dẫn khách du lịch tới tham quan, trải nghiệm. Trong đó có cả những du khách nước ngoài.

"Họ rất thích trải nghiệm tôi đang làm có mặt trong tour du lịch của họ để tour thêm phần thú vị hơn. Khi tôi đăng và chia sẻ những hình ảnh, video này lên các trang mạng xã hội, nhiều đơn vị thiết kế tour du lịch đã liên hệ hỏi cụ thể và muốn đưa khách tới tham quan. Tôi nhận thấy việc ứng dụng chuyển đổi số cũng như phát triển sản phẩm trên các nền tảng mạng xã hội, inernet sẽ thu hút nhiều người biết đến hơn, từ đó nâng tầm thương hiệu, tạo ra giá trị cho sản phẩm.

May mắn là khi tôi bắt đầu triển khai cũng nhận được sự ủng hộ, hỗ trợ rất nhiều từ người thân, bạn bè và cả các bạn làm tour du lịch Cao Bằng hay những người bạn trong lớp đại học. Thầy cô ở trường, ở khoa trước kia khi tôi học đại học cũng tạo điều kiện hỗ trợ và kết nối giúp", Trang tâm sự.

Khách du lịch thích thú với trải nghiệm tự tay dệt vải, nhuộm chàm và làm ra các sản phẩm thủ công độc đáo.

Khi mới bắt đầu thực hiện mô hình này, Trang cho biết bà con trong xóm còn đôi chút nghi ngờ vì trước đây họ chưa từng làm như vậy. Nhiều người cũng tỏ ra khó hiểu rằng tại sao Trang lại chọn học nghề vất vả này, trong khi cô hoàn toàn có thể tìm kiếm những công việc nhàn hạ với mức lương cao hơn.

"Lúc đầu bà con trong nhóm còn nghi ngờ, họ cũng hơi khó hiểu vì không biết tại sao tôi lại chọn học nghề này, có người nói ngồi điều hòa văn phòng không thích lại đi học nghề này con ơi, vất vả lắm, nhưng cũng có người bảo phải cố gắng học giữ gìn đi không là sau này không ai làm thật đấy. Sau đó khi thấy tôi phơi vải và làm các họa tiết đẹp thì mọi người cũng khá thích thú, khen đẹp và nói sao làm được hay thế.

Đến khi có khách du lịch vào tham quan thì mọi người trong xóm cũng khá trầm trồ, các bà đều động viên tôi cố gắng. Họ cũng ngỏ lời nếu sau này cần thêm người thêu vẽ hay thực hiện cho khách xem các công đoạn thì bảo cô, bảo bá với nhé", Trang hào hứng kể lại.

Hiện Trang đã sắp xếp khu vực cho khách tới trải nghiệm se sợi và nhuộm chàm tại nhà kết hợp với vẽ sáp ong. Một buổi trải nghiệm như vậy sẽ kéo dài khoảng 2-4 tiếng đồng hồ với chi phí khoảng 200.000 đồng/người.

Khoác lên mình trang phục truyền thống, học từng đường kim mũi chỉ, đi giữa ruộng bậc thang xanh ngát… Không chỉ là trải nghiệm, mà còn là hành trình cảm nhận và chạm vào ký ức văn hóa.

"Tôi cũng dựng một không gian nhỏ sau vườn để du khách có thể đến tận nơi, tự tay chạm vào vải, thử nhuộm một lần, nghe mùi chàm thật sự để hiểu nghề không phải bằng mắt, mà bằng trải nghiệm. Tôi tin, nếu giữ nghề đúng cách và không ngừng sáng tạo, sản phẩm thủ công sẽ không lỗi thời. Ngược lại, nó mang theo câu chuyện, và ai cầm sản phẩm đó cũng cầm theo một phần ký ức của Phúc Sen", cô gái trẻ bộc bạch.

Trang cho biết, khi phát triển mô hình du lịch trải nghiệm này, du khách rất hào hứng bởi họ có thể vừa hiểu thêm và trân trọng nét đẹp văn hóa truyền thống của người Nùng An, vừa khích lệ và động viên tôi cố gắng giữ gìn nét đẹp văn hóa này cũng như giới thiệu để nhiều người biết tới hơn.

Cô gái Nùng An cho hay, trong tương lai, bản thân có nhiều dự định để phát triển nghề dệt vải, nhuộm chàm truyền thống nhưng có lẽ cô sẽ thực hiện từng bước một, chậm mà chắc.

"Vì nói đến bảo tồn văn hóa truyền thống không hề đơn giản, trước tiên cần giữ được nghề, sau đó mới có thể phát huy và quảng bá nó. Tôi muốn mọi người có một điểm trải nghiệm tham quan nghề truyền thống kết hợp với workshop, hoặc tour tham quan làng nghề ngắn ngày.

Về nghề nhuộm vải, nếu làm tốt, tôi muốn hướng dẫn các cô các bá, bà con cùng làm tạo nên làng nghề, vừa có thêm thu nhập, vừa giúp mọi người tin yêu về bản sắc dân tộc của quê hương mình. Đặc biệt điều này cũng lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống đến bạn bè du khách trong và ngoài tỉnh cũng như khách du lịch nước ngoài.

Giữa nắng gió bản làng, những tấm vải chàm hong khô không chỉ mang sắc màu tự nhiên, mà còn thấm đẫm bàn tay, thời gian và ký ức của bao thế hệ phụ nữ người Nùng An.

Từng họa tiết được thêu vẽ, từng lớp nhuộm được nhúng thủ công – là cách họ gìn giữ nghề tổ, gìn giữ văn hóa", cô gái Nùng An xúc động nói.

Với Trang, hành trình trở về quê hương bắt đầu từ giấc mơ rất giản dị: gìn giữ màu của đất, của trời, của kí ức người Nùng An.

Nghề nhuộm chàm của người Nùng An không chỉ là một kỹ thuật thủ công – đó là một phần linh hồn văn hóa sống giữa núi rừng. Từ việc hái lá chàm, ủ lên men, khuấy chàm, cho đến từng bước thêu tay, nhuộm vải… tất cả đều chất chứa trong đó tình yêu quê hương, sự kiên nhẫn và cả những ký ức không lời được truyền lại qua nhiều thế hệ.

Trang tin rằng, để giữ gìn văn hóa không nhất thiết phải làm điều gì lớn lao mà chỉ cần bắt đầu từ việc lắng nghe, học lại, làm cùng. Khi bàn tay người già hướng dẫn bàn tay người trẻ, thì một sợi chỉ nhỏ cũng có thể nối liền những điều tưởng chừng đang mất đi.

Nhật Lệ

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/co-gai-nung-an-bo-pho-ve-que-phat-trien-va-quang-ba-nghe-det-vai-nhuom-cham-post256584.gd