Công nghệ nào cứu di tích nghìn tuổi bị ngâm lâu ngày trong nước?

4 giờ trướcBài gốc

Trong đợt mưa lũ lịch sử từ ngày 27/10 đến nay, tháp Chăm Phú Diên (xã Phú Vinh, TP Huế) đã bị ngâm lâu ngày trong nước. Có thời điểm, phần thân tháp bị ngập nước gần một nửa. Thực trạng này làm dấy lên những lo ngại trong người dân địa phương về một công trình cổ xưa rất có giá trị về lịch sử - văn hóa của Việt Nam đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi thiên tai, mưa lũ.

Trên bình diện thế giới, câu chuyện của tháp Phú Diên không phải là cá biệt. Rất nhiều di tích cổ ở các quốc gia đã phải chịu cảnh bị ngâm trong nước, có thể chỉ là tạm thời, nhưng cũng có khi vô thời hạn. Trong bối cảnh đó, nhiều công nghệ tiên tiến đang mở ra hy vọng mới cho công cuộc bảo tồn di tích bị ngâm lâu ngày trong nước.

Tháp Chăm Phú Diên đã bị ngâm lâu ngày trong nước. Ảnh: Hoàng Anh Tuấn / Báo Tiền Phong.

Công nghệ hiện đại – Hy vọng mới cho di tích bị ngâm trong nước

Trước hết, công nghệ chụp quét 3D và tái tạo kỹ thuật số đang trở thành công cụ không thể thiếu. Với các di tích dễ vỡ hoặc đang trong tình trạng ngập nước, việc trục vớt trực tiếp có thể gây ra tổn hại không thể khắc phục. Nhờ kỹ thuật quét laser hoặc quét ảnh đa góc, các chuyên gia có thể tái hiện chính xác hình dạng, kích thước và cấu trúc của hiện vật mà không cần di chuyển chúng khỏi vị trí ban đầu. Dữ liệu thu được cho phép mô phỏng hiện vật trong môi trường ảo, phục vụ cho nghiên cứu, trưng bày hoặc phục chế. Nhiều dự án khảo cổ dưới nước tại Địa Trung Hải, đặc biệt là tàu đắm Antikythera ở Hy Lạp, đã ứng dụng công nghệ này để lưu giữ dữ liệu chi tiết từng mảnh vỡ, giúp các nhà khoa học ghép lại “bức tranh quá khứ” mà không lo nguy cơ phá hủy vật gốc.

Song song với đó, công nghệ bảo tồn bằng dung dịch polyethylene glycol (PEG) – một hợp chất polymer thân thiện – đã chứng minh hiệu quả vượt trội trong việc ổn định cấu trúc vật liệu hữu cơ ngâm nước lâu năm, đặc biệt là gỗ. Khi gỗ bị ngâm quá lâu, các sợi cellulose phân hủy, khiến nó dễ biến dạng hoặc nứt toác khi khô. PEG có khả năng thấm sâu vào cấu trúc gỗ, thay thế nước bằng chất ổn định, giúp vật thể giữ nguyên hình dáng ban đầu. Con tàu chiến Vasa của Thụy Điển, bị chìm từ năm 1628 và được trục vớt vào năm 1961, là một ví dụ điển hình: hàng chục năm phun sương PEG đã giúp con tàu khổng lồ này giữ được cấu trúc nguyên vẹn cho đến hôm nay, trở thành một biểu tượng của bảo tồn di sản dưới nước.

Công nghệ chụp quét 3D và tái tạo kỹ thuật số đang trở thành công cụ không thể thiếu trong bảo tồn di tích. Ảnh: Lincoln Conservation

Ngoài ra, công nghệ đông lạnh chân không (freeze-drying) đang được áp dụng cho những hiện vật bằng da, giấy, vải hay gỗ có độ ẩm cao. Quá trình này loại bỏ nước khỏi vật liệu bằng cách thăng hoa trực tiếp từ băng sang hơi, tránh sự co rút hoặc biến dạng. Phương pháp này từng cứu được hàng trăm tài liệu cổ và tượng gỗ từ các địa điểm khảo cổ ở Ai Cập và Bắc Âu, nơi độ ẩm và vi sinh vật luôn là mối đe dọa tiềm tàng.

Trong vài năm gần đây, các nhà khoa học còn nghiên cứu việc sử dụng robot và trí tuệ nhân tạo trong khảo cổ học dưới nước. Robot lặn được trang bị cảm biến, camera quang phổ và hệ thống định vị sonar có thể khảo sát các khu vực sâu hàng trăm mét mà con người khó tiếp cận. AI sẽ phân tích dữ liệu hình ảnh, xác định các vật thể có giá trị khảo cổ, thậm chí dự đoán cấu trúc bị vùi lấp bên dưới lớp bùn. Cách tiếp cận này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn hạn chế tối đa việc làm xáo trộn môi trường tự nhiên quanh di tích.

Khi công nghệ trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại

Tuy nhiên, cứu một di tích không chỉ là câu chuyện của công nghệ mà còn là sự phối hợp giữa bảo tồn vật chất và lưu giữ tri thức văn hóa. Với những công trình cổ bị ngâm nước hàng nghìn năm, việc bảo tồn nguyên trạng đôi khi là bất khả thi. Do đó, các bảo tàng và viện nghiên cứu đang đẩy mạnh ứng dụng thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) để “hồi sinh” di tích trong không gian số. Người xem có thể bước vào phiên bản ảo của một ngôi đền chìm dưới biển hoặc chiêm ngưỡng những hiện vật không còn tồn tại ngoài đời thực. Công nghệ này không chỉ giúp công chúng tiếp cận di sản mà còn tạo ra “bản sao kỹ thuật số” có thể tồn tại vĩnh viễn, kể cả khi vật thật bị hủy hoại theo thời gian.

Trong tương lai, các chuyên gia kỳ vọng sự kết hợp giữa vật liệu nano, AI và công nghệ sinh học sẽ mở ra thế hệ phương pháp bảo tồn hoàn toàn mới. Một số viện nghiên cứu châu Âu đang thử nghiệm vi khuẩn “tốt” có khả năng tái tạo cấu trúc đá vôi và gỗ bị mục, thay thế phần bị hư hại mà không làm thay đổi màu sắc hay độ bền. Các hạt nano silica cũng được thử nghiệm để củng cố cấu trúc của gốm và đá bị ngâm nước lâu năm.

Nhìn tổng thể, công nghệ đang đóng vai trò then chốt trong cuộc chiến giành lại quá khứ khỏi bàn tay của thời gian và nước. Dù mỗi di tích là một trường hợp riêng biệt, đòi hỏi giải pháp riêng, nhưng điểm chung là: nhân loại ngày càng có nhiều công cụ mạnh mẽ hơn để lắng nghe, phục hồi và kể lại những câu chuyện bị chôn vùi suốt hàng thiên niên kỷ. Và trong hành trình ấy, công nghệ không chỉ là phương tiện cứu di sản, mà còn là cây cầu nối quá khứ với hiện tại – giúp những dấu tích nghìn năm vẫn có thể sống tiếp trong trí nhớ của con người hôm nay.

Thanh Bình

Nguồn Tri Thức & Cuộc Sống : https://kienthuc.net.vn/cong-nghe-nao-cuu-di-tich-nghin-tuoi-bi-ngam-lau-ngay-trong-nuoc-post1583279.html