'Cú huých' trong cải cách thể chế đầu tư công

2 giờ trướcBài gốc

Phân quyền sâu, rõ trách nhiệm

Nghị định 254/2025/NĐ-CP được kỳ vọng là “cú huých” trong cải cách thể chế đầu tư công khi tập trung vào hai khâu quan trọng nhất: thanh toán và quyết toán vốn. Tinh thần xuyên suốt của Nghị định là giảm thủ tục, tăng minh bạch, rõ trách nhiệm.

So với quy định trước đây, thành phần hồ sơ thanh toán vốn đã được rút gọn đáng kể, cắt bỏ nhiều loại giấy tờ từng gây ách tắc và chồng chéo như hợp đồng, phụ lục hợp đồng, văn bản phê duyệt dự toán, phương án bồi thường… Theo đó, chủ đầu tư chỉ cần lập bảng tổng hợp thông tin và chịu trách nhiệm hoàn toàn về nội dung kê khai. Thay đổi này giúp giảm tối đa thời gian chuẩn bị hồ sơ, đồng thời tạo điều kiện để số hóa quy trình giải ngân. Theo Bộ Tài chính, khối lượng hồ sơ có thể giảm tới 70%, tiết kiệm hàng trăm giờ làm việc mỗi năm cho các chủ đầu tư và cơ quan thanh toán.

Thủ tục thanh toán, quyết toán vốn đầu tư công nhanh, gọn... góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước. Ảnh: Đức Thanh

Thời gian xử lý thanh toán cũng được rút ngắn từ 3 ngày xuống 2 ngày làm việc. Nhiều thủ tục vốn được coi là bắt buộc, như quyết định phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu hoặc bảo lãnh đặt cọc với dự án đầu tư ra nước ngoài đã chính thức bị bãi bỏ.

Đặc biệt, quy trình thanh toán được chuyển từ “tạm ứng trước, kiểm soát sau” sang kiểm soát chặt ngay từ đầu, vừa bảo đảm chặt chẽ nhưng vẫn linh hoạt và phù hợp với thực tiễn.

Quy định rõ trách nhiệm của cơ quan thanh toán

Để công tác thanh toán vốn đầu tư công được thuận lợi hơn nữa, Nghị định 254/2025/NĐ-CP đã quy định rõ trách nhiệm cho cơ quan thanh toán vốn đầu tư công. Theo đó, cơ quan này chịu trách nhiệm thanh toán vốn kịp thời, đầy đủ cho nhiệm vụ, dự án theo đề nghị của chủ đầu tư trên cơ sở hồ sơ pháp lý, tạm ứng, thanh toán đảm bảo đầy đủ theo quy định tại Nghị định này. Đồng thời, có ý kiến bằng văn bản cho chủ đầu tư đối với những khoản giảm thanh toán hoặc từ chối thanh toán, trả lời các vướng mắc của chủ đầu tư trong việc thanh toán vốn.

Trường hợp phát hiện tài liệu tại hồ sơ do chủ đầu tư cung cấp trái với quy định hiện hành, cơ quan thanh toán có văn bản đề nghị xem xét lại và nêu rõ ý kiến đề xuất; quá thời hạn quy định mà không được trả lời hoặc được trả lời mà thấy chưa phù hợp với quy định hiện hành, cơ quan thanh toán báo cáo lên cơ quan có thẩm quyền cao hơn và báo cáo cơ quan tài chính để xem xét, xử lý.

Một điểm nhấn đáng chú ý trong nghị định là việc trao quyền mạnh cho chủ đầu tư, đồng thời nâng cao trách nhiệm của từng cấp, từng cơ quan trong quá trình thực hiện dự án. Theo đó, chủ đầu tư được toàn quyền đề nghị thanh toán, lập bảng kê, theo dõi tạm ứng và chịu trách nhiệm thu hồi vốn đúng hạn. Cơ quan thanh toán chỉ thực hiện chức năng kiểm tra tính hợp lệ hồ sơ và chuyển vốn nếu hồ sơ đạt yêu cầu, không còn can thiệp vào nội dung chuyên môn.

Đối với chi phí tạm ứng, nghị định quy định rõ: mức tạm ứng không áp cứng mà căn cứ theo hợp đồng và phê duyệt của cấp có thẩm quyền. Chủ đầu tư phải quản lý, theo dõi và thu hồi tạm ứng theo tiến độ thực hiện khối lượng. Cơ quan chủ quản có trách nhiệm chủ động chỉ đạo thu hồi vốn tạm ứng chậm, thay vì phải chờ hướng dẫn từ Bộ Tài chính như trước.

Ở các dự án đặc thù như đầu tư công ra nước ngoài, hoặc dự án mang tính bí mật nhà nước thuộc Bộ Quốc phòng và Bộ Công an, Nghị định cho phép phân cấp toàn bộ công tác kiểm soát và thanh toán, thể hiện sự linh hoạt và tin tưởng giao quyền đến tận gốc.

Siết chặt khâu quyết toán, chống thất thoát sau đầu tư

Quyết toán dự án hoàn thành là khâu cuối cùng trong thực hiện dự án nhưng lại có ý nghĩa quan trọng bởi giá trị quyết toán là kết quả đầu ra của dự án. Việc thẩm tra, phê duyệt quyết toán giúp xác định toàn bộ chi phí hợp pháp đã thực hiện trong quá trình đầu tư; xác định giá trị công trình bàn giao cho cơ quan, đơn vị sử dụng; theo dõi sổ sách, hạch toán, quyết toán giá trị tài sản… theo quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, theo ông Dương Bá Đức - Vụ trưởng Vụ Phát triển hạ tầng, Bộ Tài chính, quá trình tổ chức thực hiện các dự án thường trải qua nhiều năm với chế độ, chính sách có sự thay đổi. Mặt khác, nhiều địa phương cũng “lơ là” việc này, chưa có sự đôn đốc sâu sát, chấn chỉnh kịp thời nên tình trạng công trình, dự án sau khi đã được nghiệm thu, bàn giao đưa vào sử dụng nhưng chưa thực hiện việc lập hồ sơ quyết toán để trình thẩm tra, phê duyệt còn nhiều.

Tình trạng này đã gây ra những hệ quả không tốt như: Việc không thanh toán dứt điểm công nợ cho các nhà thầu dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản; chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công; kéo dài việc thanh toán qua nhiều năm với biến động trượt giá làm khó khăn về tài chính đối với các đơn vị thi công. Việc chậm phê duyệt quyết toán cũng dẫn đến chậm trễ trong công tác hạch toán, theo dõi, quản lý, khai thác sử dụng tài sản hình thành sau đầu tư…

Theo đó, tại Nghị định số 254/2025/NĐ-CP, đi đôi với cải cách thủ tục là những quy định chặt chẽ hơn trong quyết toán vốn đầu tư công dự án hoàn thành, đảm bảo tính pháp lý và ngăn ngừa lãng phí ngân sách.

Theo nghị định, vốn đầu tư được quyết toán là toàn bộ các khoản chi phí hợp pháp trong phạm vi dự án được phê duyệt, bao gồm cả chi phí bảo hiểm, lệ phí thẩm định và chi phí phê duyệt quyết toán. Chi phí hợp pháp phải nằm trong tổng mức đầu tư được duyệt hoặc được điều chỉnh hợp pháp theo quy định.

Đối với các dự án thành phần, tiểu dự án, công trình độc lập, nếu có quyết định đầu tư riêng thì phải quyết toán riêng, được phê duyệt độc lập mà không phải kiểm toán lại nếu đã thực hiện đúng quy trình.

Với các nhiệm vụ chuẩn bị đầu tư, nếu được cấp vốn riêng thì phải quyết toán như một tiểu dự án độc lập. Trường hợp không có quyết định đầu tư, các khoản chi vẫn được quyết toán như dự án dừng thực hiện.

Về chi phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, nếu được tách thành dự án độc lập thì sẽ thực hiện quyết toán riêng. Trường hợp không tách, đơn vị thực hiện phải lập quyết toán và trình Chủ tịch UBND cùng cấp phê duyệt, gửi về chủ đầu tư để tổng hợp chung vào báo cáo quyết toán toàn dự án.

Đáng chú ý, cơ quan thẩm tra quyết toán toàn bộ dự án không bắt buộc thẩm tra lại chi phí bồi thường đã được phê duyệt riêng, trừ trường hợp có yêu cầu đặc biệt của cấp phê duyệt quyết toán.

Với việc đồng thời cải cách thủ tục, đẩy mạnh phân quyền và siết chặt công tác quyết toán, Nghị định 254/2025/NĐ-CP thể hiện rõ quyết tâm của Chính phủ trong việc tái thiết lại cơ chế quản lý đầu tư công, hướng tới sự công khai, minh bạch, chuyên nghiệp và trách nhiệm.

Không chỉ tạo điều kiện đẩy nhanh giải ngân vốn - yếu tố quan trọng để kích thích tăng trưởng kinh tế, Nghị định 254/2025/NĐ-CP còn giúp nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, hạn chế tình trạng thất thoát, lãng phí sau đầu tư.

Có thể thấy, những đổi mới mạnh mẽ tại Nghị định 254/2025/NĐ-CP đã khẳng định quyết tâm của Chính phủ cũng như của Bộ Tài chính trong việc kiến tạo một môi trường đầu tư công minh bạch, hiệu quả, chuyên nghiệp hơn. Khi thủ tục được tinh giản, trách nhiệm được phân rõ, dòng vốn đầu tư công sẽ được chi tiêu hiệu quả giúp phát triển hạ tầng, thúc đẩy tăng trưởng.

Quy định mới kỳ vọng tạo đột phá trong giải ngân vốn đầu tư công cuối năm 2025

Ông Dương Bá Đức - Vụ trưởng Vụ Phát triển hạ tầng, Bộ Tài chính cho biết, việc Chính phủ ban hành Nghị định số 254/2025/NĐ-CP vào cuối tháng 9/2025 - thời điểm bản lề của “mùa” giải ngân được kỳ vọng sẽ tạo ra tác động trực tiếp, nhanh chóng và rõ nét đến tiến độ giải ngân trong những tháng cuối năm.

Theo ông Đức, Chính phủ đã đặt mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn đầu tư công năm 2025, xem đây là nhiệm vụ trọng tâm nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giải quyết việc làm và tạo động lực phát triển trong bối cảnh kinh tế còn nhiều thách thức. Do đó, các quy định mới tại Nghị định mang tính cải cách mạnh mẽ như đơn giản hóa hồ sơ thanh toán, lược bỏ các tài liệu không cần thiết, giảm số lượng chứng từ, đồng thời cho phép gửi hồ sơ điện tử qua Cổng dịch vụ công hoặc bưu chính… không chỉ giảm áp lực hành chính cho các bên liên quan mà còn khắc phục tình trạng ùn tắc hồ sơ, rút ngắn thời gian xử lý.

Đặc biệt, việc rút gọn các chỉ tiêu trong bảng kê, phân cấp trách nhiệm cho chủ đầu tư trong quản lý hồ sơ thanh toán được kỳ vọng sẽ đẩy nhanh dòng chảy vốn đến các dự án, công trình trên cả nước.

Vân Hà

Nguồn Thời báo Tài chính : https://thoibaotaichinhvietnam.vn/cu-huych-trong-cai-cach-the-che-dau-tu-cong-184437.html