Cú lột xác ngoạn mục của Santiago sau ba thập kỷ

3 giờ trướcBài gốc

Không khí tại Santiago - Thủ đô Chile đã trở nên trong lành hơn nhờ những nỗ lực suốt ba thập kỷ. Ảnh: Reuters.

Những năm 1990, thủ đô Santiago của Chile từng được ví như “chiếc nồi áp suất khói bụi”. Thành phố hơn 7 triệu dân nằm lọt thỏm trong thung lũng khô hạn, được bao bọc bởi dãy Andes hùng vĩ.

Khung cảnh thiên nhiên ngoạn mục ấy lại trở thành “bức tường vô hình” giữ chặt khói bụi công nghiệp, khí thải xe cộ và bụi than trong bầu khí quyển. Nhiều ngày trong năm, bầu trời Santiago phủ kín bởi một màn sương mù xám đặc, khiến cư dân khó thở, bệnh viện quá tải bệnh nhân viêm phổi, hen suyễn.

Cơ quan môi trường Chile từng mô tả thủ đô là nơi có mức ô nhiễm không khí tồi tệ nhất Nam Mỹ, thậm chí ngang ngửa với những đô thị công nghiệp nặng ở châu Á.

“Bầu trời Santiago không còn màu xanh, mà chỉ là một màn khói xám nặng nề bao trùm cả thành phố”, một nhà báo địa phương đã viết như vậy vào cuối thập niên 1990.

Thế nhưng, mùa đông năm nay, Santiago khác hẳn. Những dãy núi thường ngày “giam” khói bụi như trong một chiếc nồi áp suất, nay lại hiện rõ hơn thường lệ.

Những quyết sách chủ chốt

Gần ba thập kỷ qua, thủ đô của Chile đã thử nghiệm nhiều biện pháp để giảm ô nhiễm không khí. Thành quả bắt đầu thấy rõ trong vài năm gần đây: năm 2025 ghi nhận số giờ ô nhiễm nghiêm trọng thấp thứ ba kể từ khi kế hoạch phòng ngừa và khử nhiễm không khí được khởi động năm 1997.

Trong 10 năm qua, số giờ tiếp xúc với mức ô nhiễm cao đã giảm 66%. Bộ trưởng Môi trường Maisa Rojas khẳng định: “7,5 triệu người dân vùng đô thị đang được hít thở bầu không khí sạch hơn”.

Thành công này không chỉ mang tính tạm thời, mà là kết quả của hàng loạt chính sách dài hạn như hiện đại hóa giao thông công cộng, hạn chế phương tiện cá nhân và cấm sử dụng bếp củi vào mùa đông.

“Chúng tôi đã thực hiện các biện pháp giảm thiểu gần 30 năm, và thật tốt khi thấy kết quả. Các sự cố nghiêm trọng ít dần. Nhưng chúng tôi mong một ngày nào đó chúng biến mất hoàn toàn. Là nhà nghiên cứu, là công dân, là cha mẹ, chúng tôi muốn được hít thở không khí trong lành”, nhà khoa học khí hậu Nicolás Huneeus thuộc Đại học Chile nói.

Santiago thường được ví như chiếc nồi áp suất, một phần bởi địa hình: dãy Andes tạo thành bức tường chắn, ngăn gió cuốn trôi khí thải. Hiện tượng nghịch nhiệt càng khiến tình hình tệ hơn khi bầu khí quyển phía trên ấm hơn dưới mặt đất, giữ cho không khí ô nhiễm “mắc kẹt” trong thành phố.

Dãy Andes tạo thành một bức tường tự nhiên khiến việc khuếch tán ngang các chất ô nhiễm tại Santiago trở nên khó khăn. Ảnh: Alamy.

Vào mùa đông, nghịch nhiệt nghiêm trọng hơn, khiến ô nhiễm dâng cao. “Nói ngắn gọn, Santiago thông gió kém, và đó là vấn đề lớn”, nhà khí hậu học Rául Cordero nhận định.

Một yếu tố khác là lớp ranh giới khí quyển - nơi ô nhiễm được khuếch tán. Ở Santiago, lớp này chỉ cao 400-600 m vào mùa đông, thấp hơn nhiều so với 1.200 m mùa hè, làm nồng độ bụi mịn tăng vọt.

Thêm vào đó là khí thải giao thông, sinh hoạt và việc sử dụng củi sưởi ấm vốn phổ biến, Santiago từng nhiều lần lọt vào nhóm thành phố ô nhiễm nhất thế giới.

Vào những năm tồi tệ nhất, hàng trăm cảnh báo môi trường được ban bố, bệnh viện quá tải. Người dân vẫn gọi đó là “ám mây đen bao trùm thành phố, chỉ tan đi đôi chút sau mưa.”

Trước thực trạng đó, chính quyền đã áp dụng nhiều biện pháp: cấm sử dụng bếp củi (trừ bếp viên nén đạt chuẩn), đình chỉ đốt nông nghiệp trong giai đoạn cảnh báo, đồng thời khuyến khích người dân dùng phương tiện công cộng.

Các lệnh hạn chế phương tiện cũng được siết chặt: xe có biển số kết thúc bằng những số nhất định bị cấm lưu thông trong thời gian báo động; trường hợp khẩn cấp mở rộng phạm vi, kể cả với xe “tiêu chuẩn xanh” (xe điện, hybrid hoặc đạt chuẩn Euro 5, Euro 6).

Người dân cũng dần chấp hành nghiêm túc hơn. Năm nay, hơn 312.000 ô tô đã tạm dừng lưu thông trong mùa đông; số vi phạm giảm gần 23%.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Cordero, động lực chính đến từ việc hiện đại hóa và điện khí hóa hệ thống giao thông công cộng: khoảng 30% trong tổng số 9.000 xe buýt nay đã chạy điện, góp phần giảm mạnh các đỉnh ô nhiễm.

Mùa đông năm nay tại Chile, tính từ tháng 5 đến 8 chỉ ghi nhận 23 đợt ô nhiễm nghiêm trọng PM2.5, 20 cảnh báo môi trường và 3 tiền khẩn cấp. So sánh với năm 2015, con số này tương đương 915 giờ ô nhiễm nặng, cho thấy bước tiến vượt bậc.

Những thách thức

Tuy vậy, giới chuyên gia cảnh báo thách thức vẫn còn khi hạt bụi mịn (PM2.5) giảm mạnh vào mùa lạnh, thì ozone tầng đối lưu lại gia tăng trong mùa hè, đặc biệt trầm trọng hơn bởi khủng hoảng khí hậu.

Khuyến khích sử dụng xe điện và các phương tiện công cộng cũng là một chính sách quan trọng giúp Chile giảm tình trạng ô nhiễm không khí. Ảnh: Reuters.

Thêm vào đó, việc điện khí hóa hệ thống sưởi và nấu ăn trong gia đình còn chậm do thiếu hỗ trợ tài chính. Nhiều hộ chuyển sang bếp viên nén rồi lại quay lại dùng củi vì chi phí hoặc hiệu suất.

Đây là biểu hiện của “nghèo năng lượng”, hạn chế hiệu quả các chính sách giảm ô nhiễm. Dù vậy, số vi phạm lệnh cấm dùng củi đã giảm mạnh, thấp hơn 88% so với năm 2024. Đốt nông nghiệp cũng giảm 23,8% về số vụ và 77% về diện tích bị thiêu rụi.

Đặc biệt, theo nhiều chuyên gia chính sự “bình thường hóa” của tình trạng ô nhiễm lại trở thành rào cản.

“Hai mươi năm trước, ô nhiễm nặng đến mức bệnh viện quá tải mỗi mùa đông. Giờ các đợt nghiêm trọng đã giảm đáng kể, nên ô nhiễm không còn là vấn đề nóng trong thảo luận công cộng. Điều này khiến việc thúc đẩy các chính sách mới khó khăn hơn, bởi nhiều người thấy ‘chấp nhận được’”, Cordero lưu ý.

Dù vậy, người dân Santiago vẫn cảm nhận được sự thay đổi tích cực. María Florencia Salazar cho biết sức khỏe con gái ba tuổi của chị cải thiện rõ rệt, ít mắc bệnh hô hấp hơn so với các mùa đông trước.

Huấn luyện viên yoga Valentina Expósito cũng khẳng định chất lượng không khí năm nay tốt hơn, số ngày cảnh báo giảm hẳn, dù khói bụi vẫn hiện hữu.

“Với công việc của tôi, những ngày báo động ảnh hưởng trực tiếp đến việc sắp xếp các buổi tập, vì không thể để học viên vận động mạnh trong không khí ô nhiễm”, cô nói.

Ba thập kỷ chính sách và nỗ lực cộng đồng đã giúp Santiago có một mùa đông sạch hơn. Nhưng để “làn gió mới” này trở thành thay đổi bền vững, thành phố vẫn còn nhiều việc phải làm.

Phương Linh

Nguồn Znews : https://znews.vn/cu-lot-xac-ngoan-muc-cua-santiago-sau-ba-thap-ky-post1590448.html