Cụ thể hóa trách nhiệm của các tổ chức trung gian trong thương vụ phát hành trái phiếu

3 giờ trướcBài gốc

Ảnh minh họa.

Trái phiếu doanh nghiệp: Không chỉ là câu chuyện của tổ chức phát hành và nhà đầu tư

Trong một thời gian dài khoảng từ năm 2022 trở về trước, nghĩa vụ của các tổ chức trung gian trong hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp ít được đề cập hoặc thiếu quy định chi tiết tại các văn bản quy phạm pháp luật liên quan.

Nội dung Nghị định 90/2011 và Nghị định số 163/2018 có quy định một số điều về hoạt động của tổ chức đấu thầu, bảo lãnh và đại lý phát hành trái phiếu; tổ chức lưu ký; tuy nhiên các quy định còn chung chung và chưa đi vào cụ thể.

Sau này, Nghị định 153/2020 bên cạnh quy định trách nhiệm của tổ chức đấu thầu, bảo lãnh, đại lý phát hành cũng bao gồm thêm các quy định về hoạt động của một số tổ chức trung gian khác như tổ chức tư vấn hồ sơ chào bán; tổ chức đăng ký, lưu ký trái phiếu. Tuy vậy, nội dung trách nhiệm và nghĩa vụ được quy định trong Nghị định chưa được cụ thể hóa, dẫn đến nhiều trường hợp khó xác định vi phạm của tổ chức trung gian, ngoại trừ hoạt động tư vấn hồ sơ chào bán.

Trong khi trách nhiệm của tổ chức phát hành trái phiếu (trong quản lý, sử dụng vốn trái phiếu; thanh toán đầy đủ, đúng hạn lãi, gốc khi đến hạn...) cũng như trách nhiệm của nhà đầu tư (trong tự đánh giá, tự chịu trách nhiệm về quyết định đầu tư và các rủi ro phát sinh từ việc đầu tư và giao dịch trái phiếu...) đã được Nghị định 153 quy định cụ thể; không thể phủ nhận sự tham gia cũng như trách nhiệm của các tổ chức trung gian trong các thương vụ phát hành trái phiếu. Bởi mỗi tổ chức trung gian từ bảo lãnh phát hành, đại lý phát hành; tổ chức đăng ký, lưu ký cho đến đại diện chủ sở hữu trái phiếu; đại lý quản lý tài sản bảo đảm; tổ chức kiểm toán; xếp hạng tín nhiệm... đều là những "mắt xích" quan trọng để đảm bảo quá trình phát hành trái phiếu diễn ra thành công, tuân thủ quy định của pháp luật, đồng thời hạn chế rủi ro, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của trái chủ.

Đó là chưa kể, trong nhiều trường hợp, nhà đầu tư không trực tiếp mua trái phiếu từ tổ chức phát hành, mà thông qua các tổ chức trung gian. Uy tín của tổ chức trung gian - nhất là khi tổ chức trung gian là ngân hàng thương mại - là lý do quan trọng khiến nhà đầu tư tin tưởng mua trái phiếu.

Trong khi đó, hầu hết các Nghị định về thị trường trái phiếu, nhất là từ giai đoạn 2022 trở về trước, chưa có quy định thật sự cụ thể về nghĩa vụ pháp lý của các tổ chức trung gian này.

Thực tế, đã từng nảy sinh nhiều vụ việc tranh cãi giữa trái chủ với các tổ chức trung gian khi doanh nghiệp phát hành trái phiếu gặp biến cố, đối diện rủi ro thanh khoản. Nguyên nhân thường bắt nguồn từ sự bất cân xứng thông tin cũng như sự thiếu quy định rõ ràng về trách nhiệm của các bên.

Chẳng hạn như vụ việc liên quan đến 5 lô trái phiếu mã BCLCH2124001, GKCCH2124001, GKCCH2124002, HISCH2124001 và TCDH2227002 do BCG Land, Gia Khang, Helios, Tracodi - các công ty trong hệ sinh thái Tập đoàn Bamboo Capital - phát hành và công ty chứng khoán TPS là đơn vị tư vấn phát hành, đại lý chuyển nhượng, đại lý lưu ký và đại diện người sở hữu trái phiếu. Các lô trái phiếu với tổng dư nợ 8.990 tỷ đồng đã bị Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) yêu cầu tạm ngừng giao dịch hồi đầu năm nay.

Đến hạn thanh toán lãi trái phiếu nhưng không nhận được tiền lãi nhiều kỳ liên tục, trái chủ các lô trái phiếu trên đây đã nhiều lần yêu cầu làm việc với TPS cũng như ngân hàng TPBank - được cho là bên giới thiệu trái phiếu đến khách hàng.

Phản hồi yêu cầu của trái chủ, TPBank khẳng định ngân hàng không phải tổ chức chịu trách nhiệm giải quyết các vấn đề phát sinh từ các lô trái phiếu nói trên. Ngân hàng đề nghị trái chủ chủ động làm việc với TPS là đơn vị tư vấn, đại lý phát hành, đại lý lưu ký, thanh toán, quản lý chuyển nhượng và đại diện người sở hữu trái phiếu đối với 5 lô trái phiếu.

Về phía TPS, tại ĐHĐCĐ thường niên diễn ra hồi tháng 6, đại diện công ty chứng khoán thừa nhận biến động liên quan các lô trái phiếu đã ảnh hưởng đáng kể đến trái chủ là nhà đầu tư, khách hàng, đồng thời gián tiếp tác động đến hoạt động của TPS.

Về phương hướng xử lý, lãnh đạo TPS cho hay công ty đang tích cực phối hợp chặt chẽ với tổ chức phát hành, các bên liên quan và cơ quan chức năng để xử lý vụ việc, với mục tiêu bảo vệ quyền lợi và không gây tổn thất cho nhà đầu tư. "Một số gói trái phiếu có thể được xử lý sớm, tuy nhiên việc này phụ thuộc vào quyết định của cơ quan chức năng và quy định pháp luật", vị này nói thêm, đồng thời cam kết TPS sẽ khắc phục những tổn thất nếu có đối với các lô trái phiếu, không để xảy ra tổn thất cho nhà đầu tư.

Hay một vụ việc khác liên quan đến trái phiếu phát hành bởi CTCP Tập đoàn FLC.

Cuối tháng 12/2021, FLC phát hành 115.000 trái phiếu thuộc mã FLCH2123003, qua đó huy động 1.150 tỷ đồng để thực hiện Dự án Khu biệt thự nghỉ dưỡng FLC Hải Ninh 2, tỉnh Quảng Bình. Trái phiếu có kỳ hạn 2 năm, đáo hạn ngày 28/12/2023. Ngân hàng NCB đóng vai trò tổ chức quản lý tài sản đảm bảo gồm quyền và lợi ích phát sinh từ khai thác, phát triển dự án. Công ty chứng khoán Everest là đại lý đăng ký và lưu ký trái phiếu.

Phối cảnh dự án FLC Hải Ninh 2, tỉnh Quảng Bình. Ảnh: FLC

Sau khi trái phiếu phát hành thành công, cuối tháng 3/2022, Chủ tịch Tập đoàn FLC khi đó là ông Trịnh Văn Quyết bị khởi tố, bắt tạm giam để điều tra hành vi thao túng thị trường chứng khoán. Hệ sinh thái FLC từ đó bước vào giai đoạn biến động mạnh mẽ cả về hoạt động kinh doanh và tình hình tài chính.

Về phía trái chủ, quá thời gian đáo hạn nhưng chưa được tổ chức phát hành thanh toán gốc, lãi (996 tỷ đồng giá trị trái phiếu còn lưu hành tại thời điểm đáo hạn và tiền lãi phát sinh), đến nay, trái chủ đã nhiều lần gửi yêu cầu giải quyết tới FLC cũng như các tổ chức trung gian như ngân hàng NCB, công ty chứng khoán Everest...

Phản hồi các yêu cầu này, đại diện ngân hàng khẳng định NCB chỉ là đại lý quản lý tài sản bảo đảm; trong khi chứng khoán Everest khẳng định rằng họ chỉ đóng vai trò đại lý đăng ký và lưu ký trái phiếu, không phải đơn vị chào bán, tư vấn trái phiếu.

Trong cả hai vụ việc trái phiếu trên đây, nhiều trái chủ phản ánh rằng quyết định mua trái phiếu là vì tin tưởng uy tín của tổ chức trung gian. Theo một số trái chủ, quá trình làm việc, ký giấy tờ cũng như chuyển tiền đều qua tổ chức trung gian, không tiếp xúc trực tiếp với tổ chức phát hành.

Bộ Tài chính cho biết riêng trong năm 2023, Bộ tiếp nhận 32 đơn tố cáo, kiến nghị, phản ánh về 12 vụ việc liên quan đến trái phiếu, trong đó có một số vụ việc người dân đến ngân hàng gửi tiết kiệm, bị cán bộ ngân hàng tư vấn mập mờ chuyển thành mua trái phiếu doanh nghiệp. Bộ Tài chính sau đó đã gửi công văn đến NHNN đề nghị tăng cường quản lý giám sát các NHTM cung cấp dịch vụ có liên quan về TPDN; xử lý nghiêm việc ngân hàng phân phối TPDN; nghiêm cấm lừa đảo người gửi tiền là TPDN như sản phẩm tiết kiệm tại ngân hàng...

Ở một số trường hợp khác, tổ chức trung gian cũng bộc lộ sự thiếu cam kết rõ ràng, thiếu tính ràng buộc trách nhiệm khi từ nhiệm vai trò trong thời gian trái phiếu đang lưu hành. Hoặc một số vụ việc tổ chức trung gian vi phạm trong cung cấp dịch vụ phát hành trái phiếu. Chẳng hạn, gần đây, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã công bố quyết định xử phạt hành chính đối với Chứng khoán Everest vì một số hành vi vi phạm, trong đó có việc hồ sơ phát hành trái phiếu riêng lẻ mà công ty thực hiện tư vấn không đảm bảo đầy đủ nội dung theo quy định.

Mặc dù Nghị định 65/2022 sửa đổi, bổ sung Nghị định 153/2020 đã xây dựng các quy định chi tiết hơn về trách nhiệm của các tổ chức trung gian, bao gồm việc phải cung cấp đầy đủ, chính xác các thông tin cho nhà đầu tư; không cung cấp thông tin sai sự thật, không cung cấp thông tin dễ gây hiểu lầm về trái phiếu cho nhà đầu tư; không được chào mời, hỗ trợ nhà đầu tư không thuộc đối tượng nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ… Tuy nhiên, giới chuyên gia vẫn chỉ ra một số hạn chế liên quan đến sự thiếu quy định cụ thể về cơ chế kiểm tra, giám sát việc thực thi trách nhiệm của các tổ chức trung gian nói trên.

Tăng cường trách nhiệm của tổ chức trung gian

Giới phân tích nhận định 2025 là năm hoàn thiện pháp lý quan trọng với thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng.

Luật Chứng khoán sửa đổi (hiệu lực từ 1/1/2025) đã đặt ra khuôn khổ quản lý mới cho hoạt động phát hành và giao dịch trái phiếu. Luật Doanh nghiệp sửa đổi (hiệu lực từ 1/7/2025) cũng bổ sung các quy định liên quan đến phát hành trái phiếu của doanh nghiệp không phải công ty đại chúng. Nghị định 245/2025 tiếp tục thúc đẩy một sự thay đổi quan trọng trên thị trường chứng khoán nói chung theo hướng chuyển dần từ cơ chế bảo hộ sang cơ chế bảo vệ dựa trên minh bạch thông tin và kỷ luật thị trường; thông qua việc quy định rõ trách nhiệm công bố thông tin của doanh nghiệp và trách nhiệm tự đánh giá rủi ro, tự chịu trách nhiệm của nhà đầu tư.

Việc siết chặt khung khổ pháp lý đối với doanh nghiệp phát hành, nhà đầu tư - đối tượng mua/giao dịch trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ, cũng như các tổ chức trung gian đã góp phần củng cố niềm tin của nhà đầu tư, thúc đẩy sự phục hồi của thị trường. Các quy định mới chặt chẽ hơn về điều kiện phát hành, nghĩa vụ công bố thông tin cũng như việc xếp hạng tín nhiệm thúc đẩy minh bạch hóa dữ liệu, giúp nhà đầu tư có cơ sở vững chắc hơn để đánh giá sức khỏe tài chính và quản trị rủi ro trái phiếu.

Thị trường trái phiếu tiếp đà khởi sắc trong 2025: MBS Research ước tính lũy kế 11 tháng, tổng giá trị phát hành trái phiếu ước đạt 539,3 nghìn tỷ đồng, tăng 42,6% svck. Nhóm bất động sản phát hành 123,6 nghìn tỷ đồng trái phiếu, tương đương 22,9% tổng giá trị phát hành toàn thị trường và tăng gần 110% svck.

Giá trị phát hành TPDN các tháng năm 2025 thể hiện sự tăng trưởng mạnh mẽ so với cùng kỳ 2024. Ảnh: MBS Research.

Tuy vậy, tại báo cáo tổng kết 5 năm thi hành Nghị định 153/2020 vừa công bố, Bộ Tài chính nhận định rằng thực tiễn cho thấy còn nhiều vấn đề cần được điều chỉnh, trong đó có việc làm rõ trách nhiệm của các tổ chức trung gian như xếp hạng tín nhiệm, thẩm định giá, kiểm toán độc lập...

Trong nỗ lực xây dựng thị trường trái phiếu minh bạch với khuôn khổ kiểm soát tốt và trách nhiệm giải trình cao, Bộ Tài chính hiện đang tiếp tục lấy ý kiến góp ý với dự thảo Nghị định quy định về cháo bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước cũng như chào bán ra thị trường quốc tế. Bản tổng hợp ý kiến, tiếp thu và giải trình ý kiến góp ý mới nhất mà Bộ Tài chính cập nhật hôm 15/12/2025 cho thấy nhiều ý kiến góp ý của các Bộ, ban ngành, thành viên thị trường... cùng đề cập đến việc làm rõ trách nhiệm của các tổ chức trung gian.

Chẳng hạn, Sở Tài chính TP Hà Nội đề nghị rà soát trách nhiệm của tổ chức tư vấn trong xác nhận tư cách nhà đầu tư; quy định rõ trách nhiệm của đại lý phát hành, tổ chức tư vấn và đại lý lưu ký. HSC đề nghị làm rõ quyền và nghĩa vụ của đại lý quản lý tài sản bảo đảm. World Bank khuyến nghị bổ sung quy định đại diện trái chủ phải độc lập với tổ chức phát hành và các tổ chức khác cung cấp dịch vụ xung quanh đợt chào bán và phát hành, điều này nhằm tăng cường bảo vệ nhà đầu tư...

Với các tổ chức trung gian là ngân hàng, một số ý kiến góp ý theo hướng tăng cường kiểm soát vai trò của ngân hàng trong hoạt động trung gian phát hành trái phiếu. Chẳng hạn, Ngân hàng Nhà nước đề nghị bỏ quy định ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được phép cung cấp dịch vụ đại lý phát hành khi được NHNN cấp phép; bởi Luật Các Tổ chức tín dụng năm 2024 cho phép ngân hàng thương mại được làm đại lý trong hoạt động ngân hàng, không quy định được làm đại lý phát hành trái phiếu.

Trên cơ sở tiếp thu các góp ý, ý kiến; tại Dự thảo Nghị định mới nhất để gửi thẩm định hồi giữa tháng 12/2025; Bộ Tài chính tiếp tục quy định chặt chẽ về trách nhiệm của các bên liên quan trong phát hành trái phiếu.

Theo đó, doanh nghiệp phát hành trái phiếu ngoài việc phải tuân thủ theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng vốn và đảm bảo khả năng trả nợ... thì còn phải đảm bảo nguyên tắc chịu trách nhiệm đối với mọi tranh chấp, khiếu nại liên quan đến việc phát hành, sử dụng vốn, trả nợ gốc, lãi trái phiếu.

Nhà đầu tư cá nhân muốn giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ cần phải được xác định là nhà đầu tư chuyên nghiệp, với danh mục chứng khoán niêm yết hoặc đăng ký giao dịch tối thiểu 2 tỷ đồng. Trước khi mua trái phiếu trong cả đợt chào bán sơ cấp lẫn giao dịch thứ cấp, nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp cá nhân phải ký văn bản xác nhận đã xem xét đầy đủ các thông tin chào bán, hiểu rõ điều khoản trái phiếu cũng như nhận thức được rủi ro và chịu hoàn toàn trách nhiệm về quyết định đầu tư...

Về phía các tổ chức trung gian, Bộ Tài chính bổ sung nhiều quy định chi tiết hóa nghĩa vụ pháp lý của các tổ chức, cá nhân tham gia vào quá trình lập hồ sơ, tài liệu báo cáo; các tổ chức tư vấn hồ sơ chào bán trái phiếu; tổ chức đấu thầu, bảo lãnh, đại lý phát hành; tổ chức kiểm toán, kiểm toán viên; tổ chức xếp hạng tín nhiệm, doanh nghiệp thẩm định giá, đại diện người sở hữu trái phiếu; tổ chức nhận, quản lý tài sản bảo đảm...

Dự thảo Nghị định cũng làm rõ hình thức xử lý vi phạm của các tổ chức trung gian; đồng thời tăng cường khung giám sát cho các cơ quan quản lý Nhà nước để quản lý các tổ chức cung cấp dịch vụ trung gian.

Dự thảo Nghị định này sau khi được chính thức ban hành sẽ thay thế cho các Nghị định số 153/2020, được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 65/2022 và Nghị định số 08/2023. Với nhiều quy định chi tiết và toàn diện hơn về nghĩa vụ của các chủ thể tham gia thị trường, Nghị định mới được kỳ vọng sẽ gia cố thêm hàng rào pháp lý về hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ, giúp thị trường vận hành minh bạch và hiệu quả hơn, phù hợp hơn với thông lệ của các thị trường vốn trong khu vực và trên thế giới.

Trách nhiệm của các bên quyết định chất lượng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp:

Thời điểm Nghị định 65/2022 ra đời, Bộ trưởng Bộ Tài chính khi đó, ông Hồ Đức Phớc nhấn mạnh rằng ở bất kỳ thị trường nào, bên cạnh sự quản lý của Nhà nước thông qua khung khổ pháp lý, cơ chế giám sát, kiểm tra, xử lý sai phạm thì quan trọng hơn hết vẫn là nhận thức, trách nhiệm và tính tuân thủ của các chủ thể tham gia thị trường.

Để khuyến khích kênh phát hành trái phiếu riêng lẻ, các quy định của Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán liên quan đến phát hành trái phiếu riêng lẻ là tương đối thông thoáng, hướng tới thông lệ quốc tế cũng như tạo điều kiện cho doanh nghiệp huy động vốn theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm.

Chính vì vậy, chất lượng phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ phụ thuộc rất lớn vào hành vi của các chủ thể tham gia thị trường, từ tổ chức phát hành đến các tổ chức cung cấp dịch vụ trung gian (ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, công ty kiểm toán…) và nhà đầu tư.

Diên Vỹ

Nguồn Doanh Nhân VN : https://doanhnhanvn.vn/cu-the-hoa-trach-nhiem-cua-cac-to-chuc-trung-gian-trong-thuong-vu-phat-hanh-trai-phieu.html