Cuộc chiến AI: từ phòng lab đến địa chính trị của chip, dữ liệu

một giờ trướcBài gốc

Cuộc chiến AI giữa các hãng không có tiếng súng nhưng vô cùng khốc liệt

Đây là nơi dữ liệu, chip, phần mềm và quyền kiểm soát hạ tầng số quyết định vị thế của những cường quốc. Đây cũng là nơi các “ông lớn” công nghệ Mỹ chịu áp lực cạnh tranh chưa từng có từ những startup nội sinh nhưng đầy tham vọng, đồng thời phải đối mặt với một đối thủ toàn cầu, một cái tên quen thuộc trong quyền lực, nhưng mới trỗi dậy mạnh mẽ: Trung Quốc.

Cuộc đua AI giờ đây là sự đan xen giữa đổi mới công nghệ, chiến lược kinh doanh và tham vọng địa chính trị; người chiến thắng sẽ nắm quyền kiểm soát nhiều hơn đối với tương lai số của toàn nhân loại.

Các gã khổng lồ Mỹ và cuộc đua công nghệ AI đang nóng lên

Trong thập kỷ vừa qua, vị thế dẫn đầu của Mỹ trong AI được xây dựng dựa trên một hệ sinh thái chặt chẽ: từ nghiên cứu, phát triển mô hình, cho đến cung ứng chip và hạ tầng đám mây. Những tên tuổi như OpenAI, Google (với các chi nhánh AI/ML), Anthropic cùng nhiều cổ động viên lớn, từ các công ty đa quốc gia tới các quỹ đầu tư, đã biến AI trở thành trọng tâm chiến lược.

OpenAI từng xây dựng ưu thế mạnh mẽ với các mô hình như ChatGPT, khi họ kết hợp tài năng phát triển, dữ liệu phong phú và quyền truy cập vào nguồn lực tính toán khổng lồ (GPUs, data center, cloud). Nhưng đến năm 2025, áp lực cạnh tranh từ Google và Anthropic không còn là chuyện “tương lai”, mà đã trở thành hiện tại. Anthropic, một startup được nhiều người coi là đối thủ trực tiếp của OpenAI, được Google rót vốn rất mạnh.

Google thậm chí đang muốn khai thác chip riêng cho AI, nhằm không phụ thuộc hoàn toàn vào GPU truyền thống, và đẩy mạnh mảng chip và hạ tầng cloud như một phần của chiến lược dài hạn.

Chiến lược “dồn lực toàn diện”, từ chip, điện toán cho đến dữ liệu, khiến cuộc đua không chỉ là về mô hình AI tốt hơn, mà còn là về hệ sinh thái toàn diện. Các công ty Mỹ đang chuyển mình để bảo đảm rằng nếu AI sẽ thống trị thế kỷ 21, họ sẽ nắm hạ tầng, dữ liệu, và quyền kiểm soát. Điều này làm gia tăng áp lực nội bộ: từ cạnh tranh gay gắt giữa các công ty, đến nhu cầu liên tục đổi mới, tối ưu chi phí, và bảo đảm an ninh dữ liệu.

Tuy nhiên, mô hình mà các công ty Mỹ theo đuổi, đôi khi đóng, tập trung quyền kiểm soát, đang dần bị thách thức bởi những tiếng nói mới, đặc biệt từ bên ngoài hệ sinh thái truyền thống. Họ phải cân nhắc giữa việc bảo mật lợi thế, và việc mở rộng khả năng tiếp cận, cộng tác, nếu không muốn bị tụt lại phía sau.

Mỹ và Trung Quốc trong cuộc đua AI mang tầm địa chính trị

Cuộc đua AI giờ đã vượt ra ngoài phạm vi các công ty tư nhân. Nó trở thành một phần của tranh chấp quyền lực giữa các quốc gia, nơi hạ tầng, dữ liệu, chính sách, và chiến lược quốc gia đóng vai trò quan trọng không kém thuật toán. Trong bối cảnh này, Trung Quốc nổi lên như một đối thủ thực thụ, với cách tiếp cận khác biệt, và đôi khi, hiệu quả bất ngờ.

Trong khi Mỹ vẫn duy trì lợi thế về “compute” (chip, CPU/GPU, data centers) và nền tảng nghiên cứu AI phức hợp, Trung Quốc lại vươn lên mạnh mẽ thông qua một chiến lược khác: tập trung phát triển mô hình mở (open-source models), ưu tiên dễ tiếp cận, dễ lan tỏa, và tiết kiệm chi phí.

Các công ty như DeepSeek, Z.ai (trước đây là Zhipu AI), Baichuan AI, Moonshot AI, đang xuất hiện như những “ông lớn” mới của làn sóng AI toàn cầu, với mô hình linh hoạt, phù hợp với bối cảnh thiếu chip đắt tiền hoặc hạn chế tiếp cận “siêu compute”.

Bên cạnh đó, báo cáo gần đây cho thấy Trung Quốc đang tăng nhanh số lượng các mô hình AI: xét về tổng số lượng LLM (large-language models) trên phạm vi toàn cầu, một phần đáng kể hiện đến từ các công ty Trung Quốc.

Mặc dù Mỹ vẫn giữ lợi thế về chất lượng nghiên cứu và ảnh hưởng, ví dụ các giấy tờ AI hàng đầu, top-cited, nhiều thuộc về trường đại học hay tổ chức Mỹ, nhưng khoảng cách đang bị thu hẹp rõ rệt.

Tầm vóc cuộc đua không chỉ là về công nghệ: nó là vấn đề “ai định hình tiêu chuẩn”, “ai kiểm soát dữ liệu”, “ai quyết định ai có quyền truy cập vào công nghệ tiên tiến”. Nếu các quốc gia hoặc khối công ty có quyền kiểm soát lớn đối với dữ liệu và hạ tầng số, họ có thể định hình tương lai số toàn cầu theo lợi ích riêng, từ chính sách, kinh tế, đến an ninh mạng và quyền riêng tư.

Việc Nvidia, vốn chiếm ưu thế lớn trong mảng GPU, đầu tư mở rộng, xây dựng lại chuỗi cung ứng chip, và sự xuất hiện của các công ty phát triển chip AI chuyên biệt, đã khiến phần cứng AI trở thành địa chiến lược.

Mặt khác, khi Trung Quốc và các công ty của họ phát triển mô hình AI có thể chạy hiệu quả trên phần cứng kém mạnh hơn, cuộc đua chuyển từ “ai có siêu máy” sang “ai có mô hình linh hoạt, dễ lan truyền và dễ ứng dụng”.

Điều này gợi mở một viễn cảnh đa cực hơn: không chỉ Mỹ một mình quyết định tiến trình AI, mà có thể có nhiều trung tâm phát triển AI trên toàn cầu, và từng trung tâm có thể mang màu sắc chính trị, chiến lược khác nhau. Với cách làm của Trung Quốc, yếu tố quốc gia, chính sách, kiểm soát dữ liệu, hỗ trợ phát triển, được đưa vào như một phần thiết yếu của chiến lược AI.

Nhưng dù vậy, thực lực công nghệ, nguồn lực phần cứng, và hệ sinh thái toàn diện mà Mỹ xây dựng vẫn chưa biến mất. Họ vẫn nắm phần lớn “compute power”, cơ sở hạ tầng đám mây và nhiều trong số các nhà nghiên cứu hàng đầu thế giới.

Một nghiên cứu học thuật mới công bố tháng 10/2025 so sánh năng lực AI giữa Mỹ và Trung Quốc cho thấy rằng, dù Trung Quốc đang tiến rất nhanh, Mỹ vẫn giữ điểm số tổng thể cao hơn khi kết hợp các yếu tố: công nghệ, tài năng, hạ tầng, và chính sách.

Điều này cho thấy: tuy có lý do để lo ngại “ảo giác chiến thắng” nếu chỉ nhìn vào số lượng mô hình hoặc tốc độ phát hành; nhưng vị thế của Mỹ chưa dễ bị lật ngược, ít nhất trong thời điểm hiện tại, nếu họ biết cách duy trì đầu tư, sáng tạo và giữ vững lợi thế hạ tầng.

Không có “ông vua” muôn đời, mà là cuộc đua liên tục

Cuộc chiến AI, từ phòng lab đến bàn đàm phán chính sách, từ data center đến bàn cờ địa chính trị, đang chuyển biến nhanh hơn nhiều người tưởng. Các công ty Mỹ, đại diện cho hệ sinh thái AI đã lên men suốt nhiều năm, đang phải đối mặt với thách thức thực sự từ nhiều phía: bên trong, bởi đối thủ nội bộ và áp lực đổi mới; bên ngoài, bởi các quốc gia khác với cách tiếp cận khác biệt; và toàn cầu, bởi cách mà AI ngày càng trở thành công cụ quyền lực, không chỉ trong kinh tế mà cả trong chính trị và an ninh.

Trung Quốc, với mô hình mở, linh hoạt, chi phí thấp hơn, có thể lan tỏa rộng rãi hơn, đang tranh thủ từng cơ hội để thu hẹp khoảng cách, biến AI thành một lợi thế chiến lược quốc gia. Nhưng vị thế của Mỹ, với lợi thế hạ tầng mạnh, tài năng hàng đầu, và nguồn lực dồi dào, vẫn chưa bị đánh bật.

Quan trọng hơn, nếu Mỹ, và riêng các công ty AI lớn, rơi vào “ảo giác kiểm soát”: xem AI như một đế chế đã xây xong, thay vì một cuộc đua liên tục cần đổi mới, thích ứng, và hợp tác toàn cầu, họ có thể đánh mất lợi thế. Ngược lại, nếu các quốc gia (Mỹ, Trung Quốc, châu Âu, các nước khác) tiếp tục đua, tiếp tục đổi mới, thì tương lai AI có thể trở nên đa cực, mở hơn, nhưng cũng phức tạp và rủi ro hơn bao giờ hết.

Vì vậy, cuộc đua AI không đơn thuần là chuyện “ông nào mạnh hơn”. Đó là một cuộc đua về cách xã hội loài người định hình công nghệ, dữ liệu, quyền kiểm soát, và cuối cùng, định hình tương lai số của cả nhân loại.

Các hãng Trung Quốc cũng cạnh tranh nhau

Không chỉ là cuộc đua song mã với phương Tây, thị trường nội địa Trung Quốc còn chứng kiến một "cuộc chiến trăm mô hình" (Bǎi Mú Dà Zhàn) giữa các gã khổng lồ công nghệ và những công ty khởi nghiệp mới nổi, nơi tốc độ phát triển và khả năng vượt trội trên các bảng xếp hạng kỹ thuật là yếu tố sinh tồn. Sự cạnh tranh nội bộ này không chỉ định hình tương lai công nghệ của Trung Quốc mà còn tạo ra một lực lượng đối trọng đáng gờm trên bản đồ AI toàn cầu.

Cuộc đua này được dẫn dắt bởi những người chơi kỳ cựu và những tài năng mới mẻ. Baidu, với mô hình Ernie (Enhanced Representation from Knowledge Integration), được xem là người tiên phong. Lợi thế của Ernie nằm ở kho dữ liệu tìm kiếm khổng lồ và kinh nghiệm lâu năm trong xử lý ngôn ngữ tự nhiên, giúp mô hình này nhanh chóng đạt được những thành tựu ban đầu và tích hợp sâu vào các sản phẩm tiêu dùng cốt lõi của Baidu.

Ngay sau đó là Alibaba với mô hình Qwen (Qianwen), vốn được thiết kế để phục vụ hệ sinh thái thương mại điện tử và dịch vụ điện toán đám mây rộng lớn của tập đoàn. Chiến lược của Alibaba thường nhấn mạnh vào việc mở mã nguồn (open-source) các phiên bản Qwen, nhằm thu hút cộng đồng phát triển, mở rộng sự chấp nhận trong doanh nghiệp và thúc đẩy tốc độ cải tiến thông qua sự đóng góp từ bên ngoài.

Tuy nhiên, bức tranh cạnh tranh còn có sự góp mặt mạnh mẽ của những cái tên mới nổi đầy tham vọng. DeepSeek, một công ty tương đối non trẻ, đã nhanh chóng gây tiếng vang lớn nhờ khả năng vượt qua nhiều mô hình lớn về hiệu suất và đặc biệt là chi phí vận hành. DeepSeek tập trung vào việc tạo ra các mô hình có độ chính xác cao nhưng lại cực kỳ hiệu quả về mặt tính toán, một yếu tố quan trọng trong việc đưa AI đến với các ứng dụng doanh nghiệp quy mô vừa và nhỏ.

Bên cạnh đó, các công ty được hỗ trợ bởi chính phủ hoặc các tổ chức học thuật như Zhipu AI với mô hình GLM (General Language Model) cũng là những động lực quan trọng, thường xuyên thiết lập các tiêu chuẩn mới trên các điểm chuẩn C-Eval và MMLU, phản ánh một cuộc chạy đua vũ trang công nghệ không ngừng.

Bản chất của sự cạnh tranh này không chỉ đơn thuần là việc đạt điểm cao trên các bài kiểm tra kỹ thuật. Trọng tâm thực sự là khả năng bản địa hóa sâu (deep localization) và tích hợp vào chuỗi giá trị. Để thành công tại thị trường Trung Quốc, một mô hình AI phải không chỉ thông thạo tiếng Quan thoại mà còn phải hiểu được các sắc thái văn hóa, các thuật ngữ đặc thù trong kinh doanh và hệ thống pháp lý phức tạp của đất nước. Đây là một lợi thế cạnh tranh tự nhiên mà các mô hình phương Tây như ChatGPT hay Gemini khó lòng đạt được ở cùng mức độ.

Các công ty Trung Quốc đang nỗ lực tối đa hóa sự tích hợp dọc, đưa mô hình LLM vào các dịch vụ đám mây, ứng dụng văn phòng, và thậm chí là thiết kế chip AI, nhằm tạo ra một hệ sinh thái khép kín và tối ưu. Cuộc cạnh tranh khốc liệt này buộc các đối thủ phải duy trì tốc độ phát hành mô hình mới theo quý, thậm chí theo tháng, đảm bảo rằng công nghệ AI của Trung Quốc luôn nằm ở ranh giới của sự đổi mới. Chính sự đối đầu nội bộ đã trở thành động lực mạnh mẽ nhất cho sự tiến bộ của ngành công nghiệp trí tuệ nhân tạo tại quốc gia này.

Bùi Tú

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/cuoc-chien-ai-tu-phong-lab-den-dia-chinh-tri-cua-chip-du-lieu-241740.html