Đã đến lúc tác giả phải dấn thân

3 giờ trướcBài gốc

Không thể trốn tránh hiện thực

Mười năm qua, sân khấu Việt Nam vẫn phong phú kịch lịch sử, cách mạng, huyền tích dân gian. Tuy nhiên, khi những đề tài quen thuộc ấy được khai thác đi khai thác lại, sân khấu dần đánh mất hơi thở của cuộc sống. Những vấn đề đang nóng “hừng hực” ngoài xã hội - từ đô thị hóa, khủng hoảng môi trường, tan vỡ gia đình, thân phận giới trẻ, tác động của công nghệ đến xung đột lợi ích và khát vọng công bằng... lại hiếm khi được phản ánh trực diện trên sàn diễn.

Ngay cả khi có kịch bản mang đề tài đương đại, nhiều tác phẩm vẫn né tránh những lát cắt gai góc. Không ít đơn vị nghệ thuật chọn đi đường vòng, lo ngại “nhạy cảm”, nên bám víu vào những vùng đề tài an toàn. Hệ quả là sân khấu ngày càng khó níu chân khán giả trẻ - những người đang muốn nhìn thấy chính họ, chính cuộc sống của họ được soi chiếu trên sân khấu.

“Ngược chiều bình an” của Nhà hát Kịch Việt Nam khai thác thành công đề tài về người chiến sĩ cứu hỏa

Nguyên nhân, một phần đến từ cơ chế đặt hàng còn thiên về sự an toàn, song quan trọng hơn là từ chính sự “lười vận động” của một bộ phận tác giả: Không bước ra, không quan sát, không lắng nghe... Khi tác giả không dấn thân, sân khấu cũng mất dần mạch sống, mất đi lớp khán giả trẻ - lực lượng từng được xem là hơi thở của tương lai sân khấu Việt.

Dẫu vậy, cần ghi nhận rằng những năm gần đây, vẫn có một số vở diễn đương đại tạo được dấu ấn: Bóng rối, Điều còn lại của Nhà hát Kịch Việt Nam; Búp bê của Lucteam; Đến bến bờ kia của Đoàn Kịch nói Hải Phòng; Ngược chiều gió của Nhà hát Tuổi Trẻ… Điều đó cho thấy, chỉ cần tác giả dám viết, nhà hát dám dựng, khán giả sẽ ủng hộ, đồng cảm. Đặc biệt, di sản của Lưu Quang Vũ vẫn thể hiện sức sống mạnh mẽ: Tôi và chúng ta, Ai là thủ phạm, Hồn Trương Ba da hàng thịt, Lời thề thứ 9… mỗi khi được tái dựng đều chật kín khán phòng. Đó là minh chứng rõ nét nhất cho khát vọng được “thấy mình” của công chúng hôm nay - và cho thấy sân khấu chỉ thực sự sống khi dám chạm vào đời sống.

Dấn thân hay chấp nhận bị khán giả quay lưng?

Khoảng trống kịch bản đương đại đã được nói đến nhiều năm, nhưng khắc phục nó không thể chỉ dừng ở khẩu hiệu. Trước hết, cần nhìn nhận, cơ chế khuyến khích và đặt hàng đóng vai trò then chốt. Khi có đơn đặt hàng rõ ràng, tác giả mới có điều kiện dấn thân, còn nhà hát mới đủ căn cứ để mạnh dạn dựng.

Vở kịch đề tài hiện đại “Người lạ hoàn hảo” của Nhà hát Tuổi Trẻ

Một ví dụ đáng chú ý là Bộ Công an, trong nhiều năm qua, đã duy trì Liên hoan sân khấu về hình tượng người chiến sĩ Công an nhân dân - một đề tài hiện đại, gắn liền với đời sống xã hội. Nhờ đó, hàng loạt vở diễn thời sự, giàu sức lan tỏa đã ra đời. Tuy nhiên, phạm vi chủ đề vẫn còn hẹp. Nếu các ngành khác như giáo dục, y tế, môi trường, công thương... cũng chủ động đặt hàng và tổ chức liên hoan sân khấu của riêng mình, khán giả chắc chắn sẽ có thêm nhiều tác phẩm mang hơi thở mới - đa dạng, gần gũi và sinh động.

Song song đó, cần hình thành “vùng an toàn sáng tạo” để người viết kịch có thể yên tâm dấn thân. Một hội đồng nghệ thuật uy tín, có bản lĩnh chuyên môn sẽ giúp định hướng, phản biện, đồng thời bảo vệ tác giả khỏi những rủi ro không đáng có. Đây chính là cơ chế để người viết kịch có thể phản ánh đời sống một cách trung thực mà không lo bị cô lập hay “chìm xuồng”.

Một nguồn chất liệu phong phú và gần gũi cho kịch bản sân khấu chính là báo chí và truyền thông. Như nhiều nhà nghiên cứu đã khẳng định, từ một phóng sự, một bài điều tra, hay một câu chuyện người thật việc thật trên mạng xã hội, hoàn toàn có thể hình thành một vở kịch hấp dẫn, giàu kịch tính và đậm hơi thở thời sự. Sân khấu không thể mãi lặp lại huyền thoại hay quá khứ, mà cần soi chiếu vào hiện thực - nơi con người hôm nay đang tồn tại, va đập và khát khao.

Công tác đào tạo và phát hiện tác giả trẻ cũng là nhiệm vụ cấp bách. Các trường nghệ thuật, khoa viết văn, điện ảnh, báo chí cần phối hợp với Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam và Hội Sân khấu Hà Nội tổ chức các trại sáng tác, lớp viết kịch, khuyến khích sinh viên, nhà báo, blogger thử sức với kịch bản sân khấu. Họ chính là những người đang bắt nhịp nhanh nhất với đời sống đương đại và có thể mang đến những góc nhìn mới mẻ, sinh động.

Một nguồn chất liệu phong phú và gần gũi chính là báo chí và truyền thông. Như nhiều nhà nghiên cứu đã khẳng định, từ một phóng sự, một bài điều tra, hay một câu chuyện người thật việc thật trên mạng xã hội, hoàn toàn có thể hình thành một vở kịch hấp dẫn, giàu kịch tính và đậm hơi thở thời sự. Sân khấu không thể mãi lặp lại huyền thoại hay quá khứ, mà cần soi chiếu vào hiện thực - nơi con người hôm nay đang tồn tại, va đập và khát khao.

Bài học giáo dục qua nghệ thuật sân khấu

VHO - Mỗi dịp hè về, sân khấu TP.HCM lại sôi động với hàng loạt tác phẩm nghệ thuật dành riêng cho khán giả nhí. Không chỉ tái dựng các vở từng được giới mộ điệu yêu mến, mùa hè 2025 ghi nhận nỗ lực từ các đơn vị sân khấu trong việc làm mới nội dung, đa dạng hóa hình thức thể hiện và đẩy mạnh yếu tố giáo dục thông qua nghệ thuật kể chuyện.

Vai trò của Hội nghề nghiệp cũng rất đáng được nhìn nhận lại. Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, Hội Sân khấu Hà Nội... có thể trở thành cầu nối giữa tác giả - nhà hát - khán giả, bằng việc tổ chức đọc kịch bản, phản biện công khai, tạo diễn đàn trao đổi chuyên môn. Lý luận phê bình cũng cần chuyển từ việc “đánh giá sau” sang “định hướng trước”, góp phần mở đường cho các đề tài sáng tác mới, thay vì chỉ nhìn lại thành quả.

Dẫu vậy, cơ chế chỉ là một phần. Điều cốt lõi vẫn nằm ở chính người viết kịch. Nếu tác giả không dám bước vào đời sống, không quan sát, không đối diện với những vấn đề gai góc của xã hội, thì sẽ chẳng một hội thảo hay liên hoan nào cứu nổi sân khấu. Khán giả hôm nay không cần những câu chuyện xa vời, bóng bẩy; họ cần được nhìn thấy chính mình - những con người đang vật lộn, yêu thương, trăn trở trong thế giới thực.

Kịch bản sân khấu đương đại, vì thế, không chỉ là nhu cầu nghệ thuật mà còn là trách nhiệm xã hội. Khi tác giả dám viết, nhà hát dám dựng và công chúng được thấy mình trên sàn diễn, sân khấu Việt mới thật sự hồi sinh. Còn nếu tiếp tục im lặng trước đời sống, sân khấu sẽ tự đánh mất “linh hồn” của chính nó.

NGUYỄN THÚY HIỀN

Nguồn Văn hóa : http://baovanhoa.vn/nghe-thuat/da-den-luc-tac-gia-phai-dan-than-174356.html