Đánh thức giấc mơ làng cổ

4 giờ trướcBài gốc

Trong những nhịp chân trần

Tiếng chiêng thập thùng vang lên trong chiều nắng yếu ớt cuối ngày, lũ làng Mơ H’ra - Đáp chẳng biết từ đâu túa ra theo nhịp ching chiêng, từng vòng xoang nhịp nhàng theo tiếng trống, từng chiến binh Ba Na giữa vòng nhảy múa của những cô gái mặc thổ cẩm xinh xắn như hoa mặt trời. Tiếng chiêng này, tiếng trống này, tiếng người đàn ông, người đàn bà đang hát dân ca này vốn đã sẵn trong máu như muôn nghìn người Ba Na khác ở Tây Nguyên.

Khi tiếng nhạc cụ vang lên, là cái tay phải gõ, cái chân phải bước theo nhịp điệu, tâm hồn phải hòa vào với văn hóa cha ông. Đoàn khách “ồ, à” lên những sung sướng và bất ngờ. Rồi cứ thế bóng tối phủ xuống, đêm đại ngàn bắt đầu bằng những hân hoan chào đón, bằng ngọt ngào mỹ vị Ba Na, bằng chếnh choáng men rượu cần, bằng mê mẩn nhạc cụ.

Làng Mơ H’ra - Đáp phục dựng Lễ bỏ mả của người Ba Na.

Làng Mơ H’ra - Đáp (xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang, Gia Lai) có nghĩa là làng mới. Trước đây làng có tên là Mơr Cơ Tu, nghĩa là làng do ông Mơr lập nên. Đây là làng cổ, lưu giữ nét văn hóa dân tộc bản địa độc đáo của người Ba Na mấy mươi đời. Mơ H’ra-Đáp hiện có 209 hộ với 832 khẩu, đồng bào dân tộc Ba Na chiếm 96% dân số. Nhiều năm về trước, làng còn khó khăn lắm. Cái rẫy cái rừng cho người làng đủ ăn, nhưng làm giàu thì còn khó.

Già làng Đinh Hmưnh chia sẻ, những đôi bàn tay Ba Na nghìn đời qua vốn chỉ quen trỉa lúa trồng ngô, quen chặt cây đốt củi, những cái tay ấy đâu có biết làm du lịch. Nhưng chính quyền đến vận động, rằng làng vẫn còn đậm đặc văn hóa Ba Na, cồng chiêng cổ vẫn còn nhiều bộ giữ trong nhà, lũ làng vẫn còn nhiều người biết đến những bài ching chiêng cổ, những bài dân ca Hơ Amon, Hơ Achoi, thổ cẩm vẫn còn nhiều người dệt, đan lát vẫn còn nhiều người quen tay, làng có nhiều gà, nhiều heo, nhiều trâu bò, mớ lá mì, ngọn rau đắng, trái cà gai, ghè rượu là đặc sản... những cái đó đều là “di sản”, gom góp lại có thể khai thác được, có thể làm người làng giàu có thêm.

Di sản văn hóa âm nhạc cồng chiêng đã được hình thành từ lâu đời; các hoạt động đan lát và dệt thổ cẩm duy trì trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của dân làng; các nhạc cụ truyền thống như đàn Goong, đàn T’rưng đã và đang từng ngày trở lại trong những nếp nhà người Ba Na, thế nhưng làm thế nào để đưa những tiềm năng đó trở thành sinh kế là mong muốn và cũng là trăn trở bấy lâu nay của người làng. Thế rồi năm 2018, làng Mơ H’ra-Đáp được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch lựa chọn là một trong 3 địa phương trên cả nước triển khai Dự án “Di sản kết nối”.

Tháng 3/2019, UBND tỉnh Gia Lai quyết định phê duyệt tiếp nhận dự án và huyện K’bang chọn nơi này đầu tư phát triển du lịch cộng đồng. Mục tiêu đề ra là bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân. Ban quản lý du lịch cộng đồng của làng Mơ H’ra đã được thành lập và có 5 nhóm nghề được lựa chọn để truyền dạy.

Làng thành lập 4 đội cồng chiêng với 200 thành viên, trong đó có đội cồng chiêng nữ.

Một người theo, rồi nhiều người theo. Những người phụ nữ trong nhà giữ nghề dệt thổ cẩm, chế ra những chiếc túi lớn nhỏ, giải băng quấn đầu, những bộ trang phục để bán cho khách đến. Mấy đồ mây tre đan của người già mang đến trưng bày giới thiệu rồi bán cho du khách. Người làng làm những món ăn dân dã từ heo, gà nhà, cá suối, rau vườn khiến du khách thích thú. Cả cộng đồng cùng làm để ai cũng có thu nhập, ai cũng có niềm tin vào công việc. Những cái xem đã có, rồi còn cái ăn, cái chơi, cái mang về... cũng ngày càng đầy đặn làm cho du khách ai cũng hào hứng và thích thú, ai cũng muốn đến và lúc về đầy vấn vương lưu luyến.

Vang tiếng chiêng làng cổ

Trong chiều muộn, khi tiếng ching chiêng của lũ làng đang ngân lên khúc giao tấu đón khách giữa bập bùng lửa, cả thăm thẳm hồn thiêng đại ngàn ùa về như những lời chậm rãi của già làng những đêm Khan. Nơi đây, lũ làng sinh ra trong tiếng cồng chiêng, khi ăn gạo mới hay cả khi lấy chồng về nhà vợ cũng trong tiếng cồng chiêng. Làng còn 8 bộ cồng chiêng tập thể và 26 bộ cồng chiêng của các gia đình. Làng thành lập 5 đội cồng chiêng với 200 thành viên độ tuổi từ 9 đến 75, trong đó có đội cồng chiêng nữ và duy trì hoạt động nhiều năm nay. Tiếng chiêng cất lên từ những đôi tay nữ giới cũng trầm hùng, tha thiết như tình yêu của họ đối với văn hóa dân tộc. Sự tham gia của nữ giới vào hoạt động cồng chiêng khẳng định tinh thần bảo vệ và phát huy di sản văn hóa của cộng đồng bản địa.

Làng Mơ H’ra - Đáp của đồng bào Ba Na vẫn giữ vẹn nguyên văn hóa dân tộc.

Làng có 2 nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể và 3 già làng có khả năng truyền dạy kỹ năng diễn tấu cồng chiêng. Những đăm đắm huyền thoại, những giai điệu dân ca Hơ Amon, Hơ Achoi đang dần sống dậy trong giấc mơ làng cổ khi càng ngày lại càng có nhiều người hát, nhiều người biết chơi đàn gong, cả những nứa tre, dây buộc dàn cho đàn T’rưng nước đêm ngày rỉ rả cất tiếng cũng tinh tang bên suối. Họ góp sức trong hầu hết các hoạt động bảo tồn, quảng bá, giới thiệu di sản văn hóa của địa phương.

Nhờ những đóng góp đó, xã Kông Lơng Khơng dẫn đầu huyện Kbang về công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa. Đây cũng là nguồn lực quan trọng để xã khai thác, phát triển du lịch cộng đồng. Bằng việc giữ vững hồn cốt nguyên sơ của nghệ thuật trình diễn cồng chiêng trong những điệu chiêng cổ và các lễ hội phục dựng, các nghệ nhân sinh ra từ làng đã góp phần đưa giá trị bất hủ của không gian văn hóa nghệ thuật cồng chiêng của Việt Nam vươn xa và được bạn bè quốc tế biết đến.

Trong làng, những món đồ gần gũi, đặc trưng của đồng bào Ba Na như cồng chiêng, đàn T’rưng, nhiều trang phục, vật dụng được làm từ thổ cẩm đẹp và tinh xảo do chính tay những a mế trồng bông, xe sợi, nhuộm màu và dệt. Du khách lại được trải nghiệm nấu các món ăn truyền thống như cơm lam, gà nướng, cà đắng cùng các nghệ nhân đan gùi, dệt váy, áo, xem biểu diễn cồng chiêng, múa xoang, nghe hát kể sử thi… Từ ngày làng cổ thức giấc từ du lịch, cả làng được nhờ. Người làng ngoài việc lo chuyện đồng áng, về nhà lại biết trồng thêm vườn rau, nuôi thêm con gà, con heo. Khi rảnh rỗi, họ lại tụ về nhà rông để tập luyện cồng chiêng phục vụ du khách ghé thăm. Du khách khắp nơi nghe tiếng dần tìm đến ngày một đông và vô cùng thích thú.

Làng Mơ H’ra - Đáp xây dựng dự án “Mô hình phát triển sản phẩm OCOP về du lịch cộng đồng”.

Với vốn di sản ấy, làng Mơ H’ra-Đáp liên tục được “chọn mặt gửi vàng” để phục dựng các lễ hội truyền thống, như Lễ mừng nhà rông mới, Lễ ăn mừng lúa mới… điều đó có được không chỉ bởi người làng có khả năng trình diễn sinh động mà còn bởi sự am hiểu phong tục tập quán, văn hóa dân tộc. Cái vốn quý ấy chẳng phải nơi nào cũng có được. Mơ H’ra-Đáp tự hào lắm lắm! Nhiều người gìn giữ, duy trì nghề truyền thống như: dệt thổ cẩm, đan lát, chế tác nhạc cụ, làm nhà sàn truyền thống, ủ rượu ghè và các món ăn như: cơm lam, gà nướng, bánh củ mì...

Hàng năm, làng duy trì tổ chức lễ mừng lúa mới, lễ đóng cửa kho để cầu mong những điều tốt lành và truyền đạt lại nghi thức, nghi lễ dân gian cho thế hệ trẻ. Với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương và các đơn vị, mỗi năm làng phục dựng một đến hai lễ hội truyền thống quy mô cộng đồng để phục vụ các sự kiện du lịch.

Ban quản lý dự án Đầu tư xây dựng huyện K’bang phối hợp với doanh nghiệp đã tiến hành khảo sát xây dựng tour, tuyến, thiết kế và xây dựng dự án “Mô hình phát triển sản phẩm OCOP về du lịch cộng đồng Mơ H’ra-Đáp” vào tháng 12/2024, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, hỗ trợ sinh kế cho dân làng. Đồng thời, các cấp chính quyền và đơn vị liên quan cũng tổ chức sưu tầm được hơn 60 hiện vật về đời sống âm nhạc và vật dụng sinh hoạt của đồng bào nơi đây, trưng bày tại Bảo tàng Cộng đồng (nhà rông làng Mơ H’ra - Đáp) vừa phục vụ du lịch, vừa giúp cho giới trẻ nhận thức được giá trị của văn hóa bản địa và biến thành sinh kế, góp phần vào sự phát triển của đời sống cộng đồng.

Không chỉ biến làng cổ thành điểm du lịch, nơi đây cũng là điểm khởi nguồn của du lịch liên vùng, như tour xuất phát từ làng Mơ H’ra-Đáp đến làng Vi Rơ Ngheo (xã Đắk Tăng, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum) về làng Ốp (phường Hoa Lư, TP. Pleiku); hay tour xuất phát từ TP. Pleiku đến thác K50 - làng Mơ H’ra-Đáp, làng kháng chiến Stơ rồi đi huyện Ia Grai (cũ), cuối cùng đến thành phố Kon Tum...

Trong làng vẫn còn nhiều người giữ nghề dệt, đan lát truyền thống.

Phát triển du lịch cộng đồng là tạo ra câu chuyện để bán, là cách bảo tồn lâu dài và bền vững để người dân trong làng cùng làm giàu trên chính quê hương, biến giấc mơ làng cổ ngày càng ấm no, giàu bản sắc văn hóa trở thành sự thật. Phát triển du lịch dựa vào cộng đồng và các tiềm năng sẵn có như di sản văn hóa, di tích lịch sử và cảnh quan thiên nhiên đang là mục tiêu mà huyện Kbang hướng đến.

Ông Trần Văn Nhơn, Chủ tịch UBND xã Kông Lơng Khơng cho biết, đây không những là điểm nhấn du lịch cộng đồng mà còn là mô hình kiểu mẫu về tổ chức sản xuất, giúp đồng bào bản địa phát triển kinh tế ổn định, bền vững, phù hợp với phát triển du lịch cộng đồng thân thiện với môi trường và bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Ba Na trên địa bàn tỉnh Gia Lai.

Tiêu Dao - Bảo Anh

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/phong-su/danh-thuc-giac-mo-lang-co-i776974/