Đào tạo nghề nghiệp, hành nghề và sứ mệnh của GDĐH: Cần tiếp cận thống nhất và khoa học

một giờ trướcBài gốc

Gần đây, một số ý kiến trong dư luận cho rằng các ngành đào tạo đặc thù như Y khoa, Luật học nên được giao về cho các bộ quản lí chuyên ngành như Bộ Y tế, Bộ Tư pháp hay các ngành Kiến trúc, Xây dựng thì thuộc Bộ Xây dựng quản lí. Một số người cho rằng Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ nên tập trung quản lí các trường sư phạm.

Những ý kiến ấy xuất phát từ mong muốn nâng cao chất lượng đào tạo và chuẩn hóa nghề nghiệp – điều ai cũng kì vọng. Tuy nhiên, khi xem xét một cách khoa học và hệ thống, có thể thấy rằng tư duy “Bộ nào ngành đó” tuy dễ hiểu nhưng khó áp dụng hiệu quả cho giáo dục đại học – một lĩnh vực vốn phức tạp, liên ngành và có sứ mệnh cao hơn rất nhiều so với đào tạo nghề nghiệp thông thường.

Ảnh minh họa: Minh Chi

Đào tạo và hành nghề: hai lĩnh vực cần tách bạch để nâng cao chất lượng

Trong bất kì ngành nghề nào, từ Y khoa, Luật học đến Kỹ thuật, đều có hai quá trình diễn ra song song: đào tạo trong trường đại học và giám sát hành nghề trong thực tiễn.

Đào tạo là chức năng của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Hành nghề là chức năng của cơ quan quản lí lĩnh vực hoặc của các hội đồng chuyên môn, hiệp hội nghề nghiệp. Hai khâu này không thể nhập làm một mà cần tách biệt rõ để đảm bảo minh bạch, trách nhiệm và chất lượng.

Một bác sĩ tốt nghiệp phải đạt chuẩn năng lực do cơ sở đào tạo kiểm định. Nhưng muốn được phép khám chữa bệnh, họ lại phải trải qua một cơ chế khác: cấp chứng chỉ hành nghề, tuân thủ quy trình giám sát nghề nghiệp, cập nhật chuyên môn liên tục. Luật sư, công chứng viên, kiểm toán viên hay kiến trúc sư đều vận hành trên nguyên lí tương tự.

Không quốc gia nào giao toàn bộ việc đào tạo bậc đại học cho các bộ quản lí chuyên ngành. Họ phân định rõ: Bộ Giáo dục và Đào tạo giữ vai trò thống nhất về khung trình độ, chuẩn đào tạo, kiểm định độc lập; còn Bộ chuyên ngành cùng tham gia xây dựng chuẩn năng lực nghề và quản lí việc hành nghề. Đây là mô hình giúp chất lượng được bảo đảm mà không làm phân mảnh hệ thống.

Vai trò của Bộ Giáo dục và Đào tạo mang tính hệ thống – không thể chia cắt theo ngành

Bộ Giáo dục và Đào tạo có ba nhiệm vụ xuyên suốt: giáo dục mầm non - phổ thông; giáo dục đại học – sau đại học; và giáo dục nghề nghiệp. Hệ thống này không phải ngẫu nhiên mà được kiến tạo theo dạng “hình tháp tri thức”: người học đi từ nền tảng, đến bậc cao, rồi chuyên sâu.

Ở đỉnh tháp ấy là đại học – nơi sản sinh tri thức, nghiên cứu khoa học, nuôi dưỡng đổi mới sáng tạo. Nếu chỉ xem đại học là nơi “đào tạo nhân lực” theo đơn đặt hàng của từng bộ, ta sẽ vô tình thu hẹp sứ mệnh vốn rộng hơn nhiều.

Giáo dục đại học không đơn thuần là đào tạo nghề nghiệp. Đại học không phải xưởng thực hành; đại học là trung tâm tri thức. Ở đó không chỉ có dạy nghề, mà còn nghiên cứu, phát hiện quy luật, thử nghiệm những ý tưởng có thể làm thay đổi xã hội trong tương lai. Đòi hỏi đại học “đi theo” các bộ chuyên ngành sẽ khiến trường mất đi bản chất này.

Hệ thống đào tạo đại học được thiết kế để gắn với nghiên cứu – sáng tạo, có tự chủ và trách nhiệm giải trình. Tự chủ đại học sẽ khó thực thi nếu mỗi ngành trong trường lại mang một “ô quản lí” khác nhau. Một trường y, trường luật hoặc trường kỹ thuật cũng là đại học; và đã là đại học thì cần vận hành theo các nguyên lí của giáo dục đại học.

Các bộ chuyên ngành nên đóng vai trò phối hợp chứ không phải quản lí hành chính chương trình đào tạo

Trong đào tạo Y khoa, Luật học hay Kiến trúc, nhu cầu hợp tác giữa nhà trường và bộ chuyên ngành là hoàn toàn tự nhiên. Bộ Y tế cần tham gia vào việc xác định chuẩn năng lực bác sĩ; Bộ Tư pháp góp ý chuẩn đầu ra của lĩnh vực luật; Bộ Xây dựng định hướng nhu cầu nhân lực kỹ thuật.

Nhưng đó là sự phối hợp về chuyên môn, không phải quản lí hành chính chương trình đào tạo.

Chương trình đại học cần được thiết kế theo nguyên lí học thuật: dựa trên khoa học giáo dục, triết lí đào tạo, năng lực người học, năng lực đội ngũ, và chiến lược phát triển ngành. Nếu mỗi ngành bị quản lí bởi một Bộ khác nhau, chương trình sẽ rơi vào xung đột tiêu chuẩn, chồng chéo thủ tục và phá vỡ tính liên ngành – điều đang trở thành xu thế tất yếu của giáo dục hiện đại.

Hãy thử hình dung: AI y sinh, khoa học dữ liệu pháp lý, công nghệ môi trường thông minh, kinh tế xanh, công nghệ văn hóa… Những ngành này không thể “chia” cho một bộ duy nhất. Một mô hình quản lí tách rời sẽ khó thích ứng với tốc độ biến đổi của tri thức hiện nay.

Giữ hệ thống thống nhất là giữ nền tảng để đại học Việt Nam vươn lên

Điều xã hội cần nhất từ giáo dục đại học không chỉ là “cung cấp lao động theo đơn đặt hàng”, mà là sự dẫn dắt tri thức, nghiên cứu, đổi mới và chuẩn mực nghề nghiệp.

Một hệ thống bị phân mảnh theo kiểu “bộ nào ngành đó” sẽ khó hình thành đội ngũ giảng viên mạnh, khó duy trì chất lượng chương trình, và càng khó xây dựng thương hiệu đại học có sức cạnh tranh khu vực – quốc tế.

Giữ sự thống nhất dưới một khung giáo dục đại học do Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lí không phải là “giành quyền” hay “ôm việc”, mà là để đảm bảo tính hệ thống, khoa học và chất lượng. Đồng thời, sự phối hợp của các bộ chuyên ngành vẫn rất quan trọng – nhưng nên là phối hợp về tiêu chuẩn hành nghề, nhu cầu nhân lực, và môi trường thực hành.

Khi hệ thống được thiết kế đúng vai, mỗi bên sẽ mạnh hơn: Đại học mạnh trong đào tạo – nghiên cứu. Bộ chuyên ngành mạnh trong quản lí hành nghề.
Người học hưởng lợi từ chất lượng ổn định và minh bạch.

Một hướng nhìn tích cực cho tương lai

Việt Nam đang bước vào thời kì mà trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, dữ liệu số, an ninh phi truyền thống… đều trở thành lĩnh vực đòi hỏi tri thức mới và đội ngũ chuyên gia có tư duy hệ thống. Những ngành ấy không rơi trọn vào phạm vi của bất kì bộ chuyên ngành nào.

Vì vậy, tư duy quản lí giáo dục đại học cần hướng đến tính liên ngành, sự tự chủ và chuẩn hóa chất lượng theo thông lệ quốc tế. Các bộ, ngành phối hợp cùng Bộ Giáo dục và Đào tạo là hướng đi phù hợp hơn, khoa học hơn, bền vững hơn và nhất quán hơn.

Một nền giáo dục đại học mạnh luôn là nền tảng của một quốc gia mạnh. Khi giữ được tinh thần ấy, chúng ta không chỉ nâng cao chất lượng đào tạo các ngành đặc thù, mà còn mở ra không gian để đại học thực sự trở thành trung tâm tri thức và đổi mới sáng tạo – điều kiện tiên quyết để đất nước phát triển bền vững trong thời đại mới.

Hà Anh

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/dao-tao-nghe-nghiep-hanh-nghe-va-su-menh-cua-gddh-can-tiep-can-thong-nhat-va-khoa-hoc-post256303.gd