Đập dâng sẽ cứu những dòng sông chết ở Hà Nội như thế nào?

15 giờ trướcBài gốc

Đập dâng trên sông giải quyết ô nhiễm bước đầu

Hiện có 9 con sông chảy qua địa bàn Thủ đô Hà Nội, gồm: sông Hồng, Đuống, Đà, Nhuệ, Cầu, Đáy, Cà Lồ, Tích và sông Tô Lịch. Phía tây Hà Nội có 8 con sông, trong đó: sông Tích, sông Bùi, sông Nhuệ và sông Đáy có nhiệm vụ cấp nước tưới tiêu. Số còn lại: Kim Ngưu, Lừ, Sét, Tô Lịch có nhiệm vụ tiêu nước.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp, hiện nay, tình trạng ô nhiễm nguồn nước tại nhiều tuyến sông rất nặng nề. Thậm chí có nhiều dòng sông bà con hay gọi là "sông chết", vì bản thân nó không có dòng chảy và là trung tâm hứng nước thải hằng ngày.

Hà Nội đang triển khai nhiều biện pháp làm sạch các dòng sông chết. Ảnh: Tuấn Anh

Ngoài góp phần tạo ra hệ sinh thái cân bằng, phục vụ đời sống sinh hoạt và phát triển kinh tế, xã hội, môi trường, các dòng sông còn cung cấp nguồn nước đầu vào của hệ thống công trình thủy lợi. Nếu nước trong hệ thống thủy lợi không sạch thì chúng ta không thể có nông sản sạch. Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp nhấn mạnh, để giải quyết vấn đề lâu dài, như Tổng Bí thư chỉ đạo là "trả lại nguyên trạng các dòng sông" của Hà Nội, thì phải có giải pháp căn cơ.

"Điều đầu tiên chúng tôi nghĩ đến, là phải làm các đập dâng trên hệ thống sông Hồng. Trong Quy hoạch phòng chống thiên tai và thủy lợi thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, chúng tôi đưa vào 2 đập dâng. Trong đó, một đập dâng trên sông Hồng ở khu vực cống Xuân Quan và một đập dâng trên sông Đuống ở cống Long Tửu. Và nếu xây dựng thêm một đập dâng trên sông Đà ở khu vực cầu Trung Hà (huyện Ba Vì, Hà Nội) thì sẽ giải quyết được cơ bản vấn đề nguồn nước tự chảy cho cả sông Nhuệ, sông Đáy, sông Tô Lịch, sông Tích, sông Bắc Hưng Hải. Chỉ khi có nguồn nước tự chảy thì mới không bị lắng đọng phù sa và các dòng sông mới trở lại như xưa", Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp nói.

Về bài toán kinh phí đầu tư xây dựng hệ thống đập dâng, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp cho rằng, có rất nhiều cách để huy động, trong đó có cả hình thức đầu tư PPP, doanh nghiệp có thể bỏ tiền xây đập, sau đó Nhà nước đổi đất hai bên sông hoặc kết hợp các dự án khác. Đương nhiên, đó mới chỉ là nguồn nước đầu vào, Hà Nội vẫn phải tiếp tục triển khai các giải pháp thu gom để nước thải không đổ ra các dòng sông này nữa.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, có hai cách làm hồ lắng phù sa trước khi đưa nước sông Hồng vào sông Tô Lịch. Cách thứ nhất là dẫn nước vào một số hồ trồng sen trên địa bàn quận Tây Hồ như Hà Nội đang trình. Cách thứ hai là bơm thẳng vào sông Tô Lịch và làm một đập ngăn sông ở ngay khu vực Hoàng Quốc Việt với vai trò như một hồ lắng, và chỉ cần nạo vét phù sa ở ô đó thôi, vì dự án chỉ cần bổ cập lưu lượng 3m3/s, để giải quyết tình thế thì hoàn toàn có thể chấp nhận được.

Đánh giá về vai trò, cũng như thực trạng của những dòng sông chảy qua Hà Nội, PGS.TS Khổng Doãn Điền - Chủ tịch Hội Cơ học Hà Nội cho biết, nhiều dòng sông hiện nay không có dòng chảy vào mùa kiệt, ô nhiễm nghiêm trọng. Nguyên nhân chính là do hạ thấp đáy sông dẫn đến hạ thấp mực nước trên sông Đà, sông Hồng làm cho các công trình thủy lợi không lấy đủ nước. Không những thế, thực trạng trên còn tác động đến khả năng tiêu úng, thoát lũ và phòng chống thiên tai.

Phải có dòng chảy tự nhiên thì sông mới sạch bền vững

Chuyên gia Nguyễn Trường Duy, chuyên gia của Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam về cho rằng tình trạng ô nhiễm các dòng sông là do nước thải bị ô nhiễm, các chất độc hại chưa qua xử lý xả trực tiếp ra sông, rác thải và vật liệu xây dựng đổ lấn chiếm lòng sông nhưng không được xử lý kịp thời, tình trạng vi phạm công trình thủy lợi ngày càng gia tăng.

"Để hồi sinh các dòng sông chết, về giải pháp bền vững lâu dài, chúng tôi quan điểm sông phải có nguồn, có dòng chảy tự nhiên "thuận thiên" mới bền vững. Hà Nội có 2 con sông lớn nhất miền Bắc chảy qua là sông Đà và sông Hồng, cấp nguồn tạo dòng chảy tự nhiên cho các sông nội địa như sông Tích, sông Đáy, sông Nhuệ, sông Ngũ Huyện Khê, sông Bắc Hưng Hải. Nhưng từ năm 2004 đến nay, đáy hai con sông này bị hạ thấp, do dòng chảy không còn phù sa bồi đắp và khai thác cát quá mức, làm hạ thấp mực nước nên không có nước chảy vào các sông nội địa, mặc dù lưu lượng về mùa kiệt của sông Đà và sông Hồng so với những năm trước 2004 không bị thiếu hụt", chuyên gia Nguyễn Trường Duy cho biết,

Trên cơ sở đánh giá nguyên nhân các sông nội địa không có dòng chảy là do đáy sông Đà và sông Hồng bị hạ thấp kéo theo cao trình mực nước bị hạ thấp nên các cống lấy từ sông chính không có nước vào sông nội địa. Vậy giải pháp đập dâng trả lại cao trình mức nước cũ trên sông chính là hiệu quả nhất.

"Để cấp nguồn cho sông Nhuệ, sông Đáy và các sông nội đô vùng hữu ngạn sông Hồng, chúng tôi đề xuất việc làm đập dâng Thuần Mỹ trên sông Đà kết hợp thủy điện. Về cơ sở pháp lý đập dâng này đã được phê duyệt. Tại Quyết định số 768/QĐ-TTg ngày 15/4/2025 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch điện VIII, có hạng mục Thủy điện Thuần Mỹ, công suất dự kiến 250 MW, giai đoạn vận hành 2031-2035.

Tôi nghĩ TP Hà Nội cần có văn bản trình Thủ tướng Chính phủ cho phép Nhà đầu tư làm Thủy điện Thuần Mỹ triển khai sớm ngay trong năm 2026, kết hợp đa mục tiêu trong đó sẽ chuyển một phần nước vào các sông nội địa thuộc vùng hữu ngạn sông Hồng, phục vụ sản xuất, cấp nước sinh hoạt và hồi sinh các dòng sông chết", chuyên gia Nguyễn Trường Duy nói.

Tại cống Thuần Mỹ, mực nước sông Đà rất cao (theo đập thủy điện +14,0m), trong khi đó mực nước thiết kế tại đầu nguồn sông Đáy (+5,4m), sông Nhuệ (+3,7m), sông Tô Lịch (+3,5m). Chiều dài tuyến từ cống Thuần Mỹ theo sông Tích và trục đường quy hoạch Tây Thăng Long qua sông Đáy, sông Nhuệ về đến sông Tô Lịch khoảng 70km, có độ chênh mực nước khoảng 10m là hoàn tự chảy được.

Đập dâng Thuần Mỹ tạo ra một hồ chứa có nguồn nước sạch luôn dồi dào, ít phụ thuộc vào lượng mưa hàng năm và có lợi thế về cao độ sẽ cấp nguồn tự chảy bền vững cho các ao hồ và hồi sinh các con sông vùng hữu ngạn sông Hồng của Hà Nội.

Đối với sông Ngũ Huyện Khê, nên làm đập dâng trên sông Đuống tại hạ lưu cống Long Tửu, cao trình khoảng (+2,0m) sẽ lấy đủ lưu lượng 28m3/s cấp cho sông Ngũ Huyện Khê, tạo dòng chảy môi trường.

Với sông Bắc Hưng Hải chỉ cần mực nước sông Hồng tại cống Xuân Quan (+1,8m) là lấy đủ lưu lượng thiết kế 75m3/s. Vậy nên làm đập dâng hoặc tôn đáy sông bằng thiết bị di động tại hạ lưu cống Tắc Giang - Phủ lý (K129+500).

Đập dâng tại vị trí này chỉ cần (+1,0m) mực nước tại Hà Nội sẽ trên (+2,0m) phát huy được đa ngành, đa mục tiêu như luôn chủ động được nguồn nước cấp tưới cho sản xuất và các ngành kinh tế khác của các xã phía Đông Nam của Hà Nội (thuộc huyện Thường Tín, Phú Xuyên cũ) và 2 tỉnh Hưng Yên, Ninh Bình, đồng thời cấp nước cho sông Châu Giang, sông Duy Tiên, sông Đáy tại Phủ Lý và hạ lưu sông Nhuệ.

Việc triển khai các đập dâng sẽ giúp có được mực nước ổn định vào mùa kiệt trên sông Hồng, các địa phương Hà Nội, Hưng Yên, Ninh Bình sẽ khai thác hiệu quả thế mạnh của mặt nước và diện tích các bãi sông. Hà Nội sẽ triển khai thuận lợi Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050 được Thủ tướng phê duyệt, sông Hồng là trục xanh, trục cảnh quan trung tâm của Thủ đô, là không gian văn hóa di sản, du lịch và dịch vụ, kết nối Vùng Thủ đô và Vùng Đồng bằng sông Hồng.

Tô Hội

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/dap-dang-se-cuu-nhung-dong-song-chet-o-ha-noi-nhu-the-nao-16925072911221085.htm