Đầu tư công nguồn ODA: Giải ngân 'đói vốn' và những nỗ lực chưa tương xứng

5 giờ trướcBài gốc

Trong tổng số 108 dự án/tiểu dự án được giao kế hoạch vốn, chỉ có 72 dự án/tiểu dự án đã giải ngân, cho thấy một phần đáng kể các dự án vẫn chưa thể khởi động hoặc triển khai hiệu quả. (Ảnh: BTC/Vietnam+)

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế đầy tham vọng, trên 8% cho năm 2025, bài toán giải ngân vốn đầu tư công, đặc biệt là nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), tiếp tục trở thành một thách thức lớn. Mặc dù Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã ban hành hàng loạt nghị quyết, công điện chỉ đạo cùng với việc Bộ Tài chính thường xuyên đôn đốc, hướng dẫn, song kết quả đạt được vẫn còn "khiêm tốn" và gây áp lực không nhỏ lên mục tiêu phát triển chung.

Theo đánh giá từ Bộ Tài chính, hoàn thành nhiệm vụ giải ngân vốn đầu tư công năm 2025 là yếu tố then chốt, không chỉ góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đạt mục tiêu đề ra mà còn đảm bảo mục tiêu giải ngân của kế hoạch chung. Tuy nhiên, tình hình hiện tại cho thấy một bức tranh còn nhiều gam màu trầm, đòi hỏi sự phân tích về những nguyên nhân và các giải pháp cấp bách cũng như dài hạn.

“Ì ạch” dưới 20%

Số liệu từ Bộ Tài chính, tổng hợp từ báo cáo của các bộ, ngành, Trung ương, địa phương và hệ thống TABMIS, cho thấy tính đến ngày 14/10, tỷ lệ giải ngân đầu tư công nguồn vốn nước ngoài của các bộ, ngành, địa phương mới chỉ đạt 18,68% kế hoạch vốn được Thủ tướng Chính phủ giao. Đây là một con số rất thấp khi năm tài chính 2025 đang bước vào những tháng cuối cùng.

Đáng chú ý, trong tổng số 108 dự án/tiểu dự án được giao kế hoạch vốn, chỉ có 72 dự án/tiểu dự án đã giải ngân, cho thấy một phần đáng kể các dự án vẫn chưa thể khởi động hoặc triển khai hiệu quả. Phân tích cụ thể hơn, có 5 bộ, ngành, địa phương đến nay vẫn chưa giải ngân bất kỳ khoản vốn đầu tư công nước ngoài nào trong năm nay, bao gồm Bộ Ngoại giao, tỉnh Tây Ninh, tỉnh Đồng Nai, tỉnh Hưng Yên và tỉnh Lai Châu.

Bên cạnh đó, những điểm sáng hiếm hoi ghi nhận tỷ lệ giải ngân trên 50%, là Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, tỉnh Điện Biên và Ninh Bình. Sự chênh lệch lớn về tỷ lệ giải ngân giữa các đơn vị này không chỉ phản ánh năng lực triển khai khác biệt mà còn đặt ra câu hỏi về khả năng tháo gỡ vướng mắc chuyên biệt tại từng nơi.

Ngay từ đầu năm, nhiều vướng mắc pháp lý đã được tháo gỡ thông qua việc ban hành các chính sách mới như Luật số 90/2025/QH15 và Nghị định số 242/2025/NĐ-CP - Mục tiêu tăng phân cấp, đơn giản hóa thủ tục và hoàn thiện hành lang pháp lý.

Về thủ tục giải ngân, ông Vũ Hoàng Nam, Phó Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Kinh tế đối ngoại, Bộ Tài chính, cho biết quy trình tiếp nhận hồ sơ và xử lý đơn rút vốn, đảm bảo thời hạn ngắn nhất (một ngày làm việc đối với đơn thanh toán trực tiếp). Đến nay, trong số 557 hồ sơ rút vốn tiếp nhận, Bộ Tài chính đã xử lý 549 bộ và có công văn đề nghị làm rõ, bổ sung đối với 8 bộ hồ sơ.

Ông Vũ Hoàng Nam cho biết trong số 557 hồ sơ rút vốn tiếp nhận, Bộ Tài chính đã xử lý 549 bộ và có công văn đề nghị làm rõ, bổ sung đối với 8 bộ hồ sơ. (Ảnh: BTC/Vietnam+)

"Vòng xoáy" thủ tục và thách thức năng lực

Tại Hội nghị về tình hình giải ngân đầu tư công nguồn vốn nước ngoài các tháng cuối năm 2025, các biện pháp tăng cường giải ngân các tháng cuối năm 2025 và định hướng thực hiện kế hoạch năm 2026, do Bộ Tài chính tổ chức vào ngày 15/10, các địa phương và bộ, ngành đã làm rõ hơn những nguyên nhân cụ thể dẫn đến tình trạng ì ạch. Những "nút thắt cổ chai" này không chỉ nằm ở một khâu mà xuất hiện trong nhiều giai đoạn của vòng đời dự án.

Đại diện thành phố Hà Nội cho biết tính đến ngày 30/9, giá trị giải ngân vốn ODA của thành phố đạt 822 tỷ đồng, tương đương 33,02% kế hoạch năm 2025 (2.489 tỷ đồng). Mặc dù tỷ lệ này cao hơn mức trung bình toàn quốc, Hà Nội vẫn đang đối mặt với nhiều vướng mắc lớn tại các dự án trọng điểm sử dụng vốn ODA, như Dự án đường sắt đô thị Nhổn - ga Hà Nội, Dự án đường sắt đô thị Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo, Dự án hệ thống xử lý nước thải Yên Xá, và Dự án đường sắt đô thị ga Hà Nội - Hoàng Mai. Do đó, Hà Nội ước thực hiện đến 31/1/2026 chỉ phấn đấu giải ngân vốn ODA kế hoạch năm 2025 khoảng 1.415 tỷ đồng, tương đương 56,87% kế hoạch.

Ông Lê Trung Hiếu, Phó Giám đốc Sở Tài chính Hà Nội cho biết Hà Nội vẫn đang đối mặt với nhiều vướng mắc lớn tại các dự án trọng điểm sử dụng vốn ODA. (Ảnh: BTC/Vietnam+)

Để tháo gỡ các vướng mắc, đại diện thành phố Hà Nội đề xuất nhiều phương án sử dụng ngân sách thành phố để tạm ứng thanh toán cho các hạng mục sử dụng vốn ODA trong thời gian chờ ký Hiệp định vay đối với dự án xử lý nước thải Yên Xá; Cho phép sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi cho tuyến đường sắt đô thị số 3.2 (ga Hà Nội-Hoàng Mai). Thành phố Hà Nội cũng đã đề xuất phương án tương tự để đảm bảo tiến độ triển khai đối với cả dự án đường sắt đô thị Nam Thăng Long-Trần Hưng Đạo. Bên cạnh đó, Hà Nội cũng kiến nghị Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ cho phép điều chỉnh giảm kế hoạch ODA năm 2025 của một số dự án đồng thời đẩy nhanh thủ tục đàm phán, ký kết Hiệp định vay theo trình tự rút gọn.

Tương tự, đại diện Bộ Y tế đã thẳng thắn chia sẻ về tình trạng giải ngân thấp chỉ đạt 1,5% trong năm 2025 cho hai dự án lớn. Nguyên nhân giải ngân chậm của hai dự án này về chủ quan là do năng lực chủ đầu tư chưa đáp ứng. Về khách quan, nguyên nhân về vướng mắc thủ tục do phải thực hiện theo quy định của cả nhà tài trợ cũng như Việt Nam. Ví dụ như việc chờ thư không phản đối của nhà tài trợ trong một số khâu thủ tục trong quá trình đấu thầu…

Điều này chỉ ra gánh nặng kép mà các chủ đầu tư phải đối mặt khi vừa đáp ứng quy định trong nước đồng thời tuân thủ các điều khoản phức tạp của nhà tài trợ, gây ra sự chậm trễ đáng kể.

Theo đó, đại diện của Bộ Y tế đã kiến nghị Bộ Tài chính tiếp tục đồng hành, làm việc trực tiếp với chủ đầu tư để giải quyết vướng mắc cụ thể.

Không chỉ riêng Hà Nội hay Bộ Y tế, các báo cáo từ nhiều địa phương như Đồng Nai, Hưng Yên, Tây Ninh, Lai Châu, Hà Tĩnh… cũng cho biết những vướng mắc chung. Đó là những vấn đề liên quan đến thủ tục pháp lý, đặc biệt là công tác giải phóng mặt bằng (một trong những trở ngại lớn nhất) hay sự chậm trễ trong khâu đấu thầu và ký kết hợp đồng. Bên cạnh đó, các dự án thường xuyên phải thực hiện thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư, điều chỉnh dự án, điều chỉnh hiệp định vay, điều chỉnh kế hoạch vốn, dẫn đến mất nhiều thời gian. Việc chậm nhận được ý kiến không phản đối của nhà tài trợ đối với hồ sơ mời thầu hoặc các tài liệu liên quan đến sửa đổi Hiệp định vay cũng là một nguyên nhân phổ biến. Một số trường hợp đặc biệt phát sinh do việc sáp nhập các địa phương, chuyển đổi sang chính quyền hai cấp, yêu cầu phải thực hiện lại các thủ tục liên quan với nhà tài trợ, tạo thêm rào cản hành chính.

Ông Dương Đức Thiện, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ Y tế, cho biết nguyên nhân giải ngân chậm của hai dự án này về chủ quan là do năng lực chủ đầu tư chưa đáp ứng. (Ảnh: BTC/Vietnam+)

Chạy “nước rút”

Năm 2025 là năm cuối cùng thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm (2021-2025), đây là năm quan trọng trong việc tạo sự bứt phá và triển kinh tế-xã hội và Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025. Do đó, việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công có ý nghĩa quan trọng, đóng góp trực tiếp vào thúc đẩy hàng hóa sản xuất trong nước, phát triển cơ sở hạ tầng, tháo gỡ những điểm nghẽn cho phát triển, giúp phát triển kinh tế nhanh và bền vững. Do đó, Bộ Tài chính và các bộ, ngành đang theo dõi sát sao và quyết liệt thực hiện các giải pháp đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công, phấn đấu đạt tỷ lệ giải ngân 100% kế hoạch vốn.

Trước những thách thức trên, Bộ Tài chính đã đề xuất một lộ trình giải pháp đồng bộ, kết hợp giữa các biện pháp cấp bách cho những tháng cuối năm 2025 và định hướng căn cơ cho kế hoạch năm 2026 và các năm tiếp theo.

Đối với những tháng cuối năm 2025, Bộ Tài chính tập trung vào các giải pháp mang tính hành động và quyết liệt. Cụ thể, các bộ, ngành, địa phương được yêu cầu đẩy nhanh thủ tục đầu tư, hoàn thiện hồ sơ pháp lý dự án; chủ động phối hợp với nhà tài trợ để tháo gỡ vướng mắc; Kiểm soát chặt chẽ tiến độ, kịp thời báo cáo các vấn đề phát sinh. Quan trọng nhất là tập trung giải ngân dứt điểm các dự án đủ điều kiện, nhằm hoàn thành mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn năm 2025.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương đặc biệt nhấn mạnh trọng tâm, cấp bách là đôn đốc, thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, đặc biệt là vốn ODA, thông qua ba nhóm giải pháp chính, đó là nhóm giải pháp về tổ chức thực hiện, nhóm giải pháp về thủ tục, và nhóm giải pháp về thanh toán.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương đặc biệt nhấn mạnh trọng tâm, cấp bách là đôn đốc, thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, đặc biệt là vốn ODA. (Ảnh: BTC/Vietnam+)

Về định hướng thực hiện kế hoạch năm 2026, Bộ Tài chính đưa ra tầm nhìn dài hạn nhằm giải quyết các vấn đề từ gốc rễ. Cụ thể, các cơ quan chủ quản dự án và chủ dự án cần rà soát kỹ khả năng thực hiện dự án khi xây dựng kế hoạch vốn, đặc biệt là dự án ODA, để xác định con số phù hợp. Tránh tình trạng lập kế hoạch không sát thực tế, dẫn đến phải điều chỉnh giảm kế hoạch vào giữa năm. Kế hoạch phải được lập chính xác ngay từ đầu, đảm bảo sát thực tế và phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính để tổng hợp, báo cáo.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính cũng kiến nghị ưu tiên bố trí vốn cho các dự án kết thúc trong năm, các dự án đủ điều kiện bố trí vốn, các dự án chuyển tiếp, dự án cấp bách, hiệu quả và có khả năng giải ngân nhanh. Việc hạn chế tối đa việc hủy dự án và chuyển nguồn sang năm sau là một yêu cầu quan trọng. Đặc biệt đối với vốn nước ngoài, việc bố trí kế hoạch phải phù hợp với nội dung của Hiệp định vay, cam kết với nhà tài trợ, cơ chế tài chính của dự án và tiến độ thực hiện. Ưu tiên bố trí đủ vốn cho các dự án kết thúc Hiệp định, thỏa thuận vay, viện trợ nước ngoài trong năm 2026 và không có khả năng gia hạn.

Nhằm tăng cường năng lực cho các địa phương, Bộ Tài chính cho biết sẽ tiếp tục tổ chức hội nghị, hội thảo, tập huấn để phổ biến, quán triệt các quy định mới, hỗ trợ các địa phương trong công tác quản lý và giải ngân vốn ODA. Đồng thời, Bộ đang nghiên cứu mô hình quỹ riêng tiếp nhận, giải ngân vốn vay ODA với kỳ vọng sẽ đảm bảo tiến độ và tăng cường minh bạch cho các nhà tài trợ, tạo nền tảng vững chắc cho việc quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn vốn quan trọng này trong tương lai./.

(Vietnam+)

Nguồn VietnamPlus : https://www.vietnamplus.vn/dau-tu-cong-nguon-oda-giai-ngan-doi-von-va-nhung-no-luc-chua-tuong-xung-post1070618.vnp