ĐBQH Trần Nhật Minh (Nghệ An): Đồng bộ hạ tầng, tăng chế tài để xử lý rác hiệu quả

một giờ trướcBài gốc

Xử lý chất thải rắn sinh hoạt và nước thải, còn lạc hậu

Đại biểu Trần Nhật Minh cho biết, theo Báo cáo giám sát, số liệu năm 2024 cho thấy, trung bình mỗi ngày cả nước phát sinh trên 69.400 tấn rác thải sinh hoạt, song vẫn còn 62,97% được xử lý bằng chôn lấp, trong đó phần lớn là chôn lấp không hợp vệ sinh. Nhiều bãi rác đã dừng hoạt động nhiều năm ở một số địa phương nhưng chưa được đóng cửa, chưa phục hồi môi trường theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường.

Đồng thời, báo cáo cũng chỉ rõ: hạ tầng kỹ thuật về bảo vệ môi trường, đặc biệt trong thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt và nước thải, còn lạc hậu, chưa đáp ứng yêu cầu. Hiện, mới chỉ có khoảng 18% tổng lượng nước thải đô thị được thu gom, xử lý; tỷ lệ chôn lấp trực tiếp vẫn ở mức cao, nhiều bãi chôn lấp gây ô nhiễm môi trường chậm được xử lý. Việc ban hành, triển khai các chính sách mới về phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải rắn sinh hoạt chưa đúng lộ trình, chưa hiệu quả do thiếu hạ tầng phân loại, thu gom, xử lý đồng bộ.

ĐBQH Trần Nhật Minh (Nghệ An) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

“Mặc dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản hướng dẫn đã có quy định về thu gom chất thải đặc thù như điện tử, pin, tấm quang năng, gắn với trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất (EPR), nhưng thực tế hạ tầng thu gom, tái chế cho các dòng chất thải này vẫn còn hạn chế”, đại biểu nhấn mạnh.

Đại biểu Trần Nhật Minh cho rằng, chính sách phân loại rác tại nguồn theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực trên phạm vi toàn quốc từ ngày 1/1/2025, được xem là bước đi quan trọng đặt nền tảng cho kinh tế tuần hoàn, giảm áp lực xử lý rác và hướng tới bảo vệ môi trường bền vững, kỳ vọng tạo chuyển biến về thói quen xử lý rác và giảm phụ thuộc vào chôn lấp.

Tuy nhiên, dẫn thông tin từ bài viết “Phân loại rác tại nguồn: 8 tháng nhiều kỳ vọng vẫn dang dở” đăng trên Tạp chí Môi trường và Cuộc sống, đại biểu Trần Nhật Minh cho biết: tính đến trước ngày sáp nhập các tỉnh, thành phố, chỉ có 34/63 địa phương thực hiện phân loại rác tại nguồn, chủ yếu ở quy mô nhỏ, mang tính thí điểm, chưa được nhân rộng. Công tác triển khai và phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương chưa đồng bộ, chưa tập trung vào các giải pháp cấp bách để chuẩn bị điều kiện cần thiết đáp ứng yêu cầu quản lý chất thải rắn sinh hoạt.

Trước thời điểm sáp nhập, còn tới 33 địa phương chưa ban hành quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn theo hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường; 59 địa phương chưa ban hành định mức kinh tế – kỹ thuật; 58 địa phương chưa ban hành giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt, trong khi đây là những điều kiện rất quan trọng để thực hiện phân loại rác tại nguồn… Từ các số liệu và thực tế trên cho thấy, dù quy định phân loại rác tại nguồn đã có hiệu lực nhưng sau gần một năm triển khai, ở nhiều nơi việc thực hiện vẫn ì ạch, thậm chí chưa bắt đầu, đặt ra câu hỏi về các nút thắt trong khâu thực thi.

Sự chậm trễ và thiếu đồng bộ này khiến ô nhiễm từ chất thải sinh hoạt chưa được giảm thiểu; nhiều bãi rác gây ô nhiễm đất, nguồn nước, không khí ở một số địa phương đến nay vẫn chưa được xử lý triệt để; cá biệt còn xảy ra tình trạng người dân sống gần sông, suối thả rác theo dòng chảy, gây ô nhiễm không chỉ tại khu vực cư trú mà còn ảnh hưởng đến vùng hạ du.

“Nếu không có giải pháp tổng thể, chất thải rắn sinh hoạt sẽ tiếp tục là nguyên nhân chính làm gia tăng các điểm ô nhiễm nghiêm trọng và điểm nóng môi trường, tác động tiêu cực đến sức khỏe và đời sống nhân dân”, đại biểu nhấn mạnh.

Về nguyên nhân, đại biểu Trần Nhật Minh chỉ rõ: ngoài khó khăn về cơ sở hạ tầng, thói quen xã hội là rào cản đáng kể. Nhiều thế hệ người dân đã quen bỏ chung tất cả rác vào một túi nilon duy nhất để công nhân vệ sinh mang đi. Sự thay đổi thói quen này đòi hỏi quá trình dài, liên tục và có giám sát. Khi người dân chưa nhìn thấy lợi ích trực tiếp của việc phân loại, trong khi khâu thu gom chưa bảo đảm tách riêng, tâm lý ngại thay đổi dễ xuất hiện và thói quen cũ quay trở lại. Thực tế, có trường hợp người dân đã phân loại nhưng khi thấy xe rác gom chung, niềm tin suy giảm, nỗ lực bị cho là vô ích, khiến việc hình thành thói quen bền vững gặp khó khăn, thậm chí bị chững lại.

Bên cạnh đó, công tác truyền thông chưa đạt hiệu quả như mong đợi. Mặc dù nhiều địa phương đã tuyên truyền qua hệ thống loa phát thanh, phát tờ rơi, hướng dẫn trực tiếp, nhưng cách làm còn dàn trải, chưa đủ sức thuyết phục. Không ít người dân vẫn lúng túng khi được hỏi về cách phân loại cụ thể, chưa phân định rõ rác tái chế, rác hữu cơ và mục đích của phân loại, trong bối cảnh rác có thể bị thu gom chung. Nhiều chiến dịch truyền thông chỉ dừng ở khẩu hiệu, chưa đi vào chi tiết, chưa tạo động lực mạnh mẽ thay đổi hành vi.

Một khó khăn khác thuộc nhóm cơ chế, chính sách là ở nhiều nơi, định mức kinh tế – kỹ thuật, đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý rác chưa được ban hành đầy đủ, khiến việc ký hợp đồng dịch vụ với đơn vị công ích gặp trở ngại, giảm tính chủ động của địa phương trong tổ chức thực hiện đồng bộ từ phân loại, thu gom đến xử lý.

Gỡ “nút thắt” trong phân loại, xử lý rác thải

Để việc phân loại rác tại nguồn theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020 đạt hiệu quả cao, đại biểu Trần Nhật Minh đề xuất cần bảo đảm các yếu tố sau:

Thứ nhất, là sự đồng bộ trong hệ thống thu gom và xử lý rác. Đại biểu cho rằng, một trong những vấn đề lớn hiện nay là rác dù được phân loại tại nguồn nhưng vẫn bị thu gom chung, khiến người dân mất động lực thực hiện. Do đó, để chính sách khả thi, cần đầu tư kinh phí xây dựng hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt cho từng loại rác… Các địa phương cần đầu tư đồng bộ cơ sở hạ tầng, có nhà máy tái chế, xử lý rác hữu cơ và rác thải nguy hại tương ứng, bảo đảm năng lực tiếp nhận và xử lý phù hợp quy mô phát sinh.

Thứ hai, nâng cao nhận thức và ý thức của người dân. Nếu người dân hiểu rõ lợi ích và thấy rõ tác dụng của việc phân loại – như giảm ô nhiễm, tiết kiệm tài nguyên, giảm chi phí xử lý – họ sẽ thực hiện nghiêm túc và bền vững hơn… Vì vậy, cần có chương trình giáo dục, tuyên truyền sâu rộng thông qua trường học, phương tiện truyền thông, khu dân cư để thay đổi thói quen.

Điểm mới của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 là áp dụng nguyên tắc “Người gây ô nhiễm phải trả tiền”: một chính sách hiệu quả là thu phí thu gom rác theo khối lượng thay vì thu đồng đều theo hộ gia đình. Khi người xả nhiều rác phải trả nhiều tiền hơn, họ sẽ có động lực để phân loại, giảm thiểu rác ngay từ đầu… Điều này cũng khuyến khích người dân tái sử dụng, tái chế và tiêu dùng bền vững.

Thứ ba, cơ chế giám sát và chế tài xử phạt nghiêm minh. Nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ và chế tài đủ mạnh, người dân sẽ thiếu động lực tuân thủ. Cần xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá việc thực hiện tại khu dân cư, tòa nhà, doanh nghiệp – ví dụ như ứng dụng hệ thống camera thông minh. Các trường hợp vi phạm, đặc biệt là doanh nghiệp, hộ gia đình không phân loại hoặc đổ rác sai quy định, cần được xử phạt nghiêm để bảo đảm tính răn đe.

Để triển khai hiệu quả, cần có sự tham gia tích cực của chính quyền địa phương, trong đó chính quyền cơ sở đóng vai trò chủ chốt trong tổ chức thu gom, tuyên truyền và giám sát.

Thứ tư, xây dựng lộ trình triển khai phù hợp với từng địa phương. Đại biểu Trần Nhật Minh cũng nhấn mạnh: không thể áp dụng một mô hình chung cho tất cả, vì điều kiện kinh tế, hạ tầng xử lý rác và mật độ dân cư ở mỗi vùng rất khác nhau, đặc biệt là giữa đô thị và nông thôn. Do đó, mỗi địa phương cần xây dựng lộ trình từng bước, hướng dẫn kỹ thuật cụ thể, phù hợp thực tiễn; đồng thời, cần ưu tiên triển khai tại các đô thị lớn trước, sau đó mở rộng ra khu vực nông thôn, bảo đảm đồng bộ, khả thi và tiết kiệm chi phí.

Thứ năm, trách nhiệm của nhà sản xuất. Theo quy định mới, các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh bao bì, sản phẩm nhựa phải có trách nhiệm thu hồi và xử lý rác thải do sản phẩm của mình tạo ra. Chính sách “Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất” (EPR), đã được áp dụng ở nhiều quốc gia, yêu cầu doanh nghiệp tài trợ cho hệ thống thu gom, tái chế rác… Doanh nghiệp có thể thiết lập điểm thu hồi bao bì tại siêu thị, cửa hàng tiện lợi, khuyến khích người dân mang rác đến đổi lấy ưu đãi, góp phần hình thành chuỗi tuần hoàn khép kín giữa sản xuất – tiêu dùng – tái chế.

Diệp Anh

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/dbqh-tran-nhat-minh-nghe-an-dong-bo-ha-tang-tang-che-tai-de-xu-ly-rac-hieu-qua-10393303.html