Di tích Hoàng Thành Thăng Long và những vấn đề đặt ra sau 15 năm nghiên cứu

8 giờ trướcBài gốc

Hội thảo được tổ chức nhằm tổng kết, đánh giá các thành tựu nghiên cứu khoa học về khu di tích Hoàng thành Thăng Long do Viện Nghiên cứu Kinh thành (nay là Viện Khảo cổ học) chủ trì tổ chức thực hiện Dự án “Chỉnh lý, nghiên cứu, đánh giá giá trị và lập hồ sơ khoa học khu di tích Hoàng thành Thăng Long” trong suốt 15 năm qua, từ 2011 đến 2025.

Nội dung Hội thảo khoa học quốc tế sẽ tập trung làm rõ một số vấn đề quan trọng liên quan đến lịch sử, văn hóa của Kinh đô Thăng Long cũng như của quốc gia Đại Việt như: Nghiên cứu giải mã hình thái kiến trúc cung điện Việt Nam trong bối cảnh kiến trúc cung điện cổ Đông Á; Đời sống trong Hoàng cung Thăng Long trong lịch sử qua tư liệu thư tịch và di vật khảo cổ học và Lịch sử giao lưu kinh tế - văn hóa giữa kinh đô Thăng Long với các kinh đô cổ ở Châu Á.

Từng là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa lớn của đất nước qua nhiều triều đại, dấu tích vàng son của Kinh đô Thăng Long còn lại đến ngày nay chỉ là "những mảnh vỡ rời rạc“ được tìm thấy dưới lòng đất, rất khó hình dung về sự lộng lẫy và giá trị lịch sử ngàn năm của Kinh thành.

Trước kho tàng khảo cổ học vô giá cùng trách nhiệm với lịch sử, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã giao nhiệm vụ cho Viện Nghiên cứu Kinh thành chủ trì thực hiện Dự án “Nghiên cứu, chỉnh lý, đánh giá giá trị và lập hồ sơ khoa học khu di tích Hoàng thành Thăng Long”. Suốt 15 năm qua (2011-2025), Viện Nghiên cứu Kinh thành đã thực hiện Dự án trọng điểm này với sự nỗ lực và nhiệt huyết không ngừng. Viện đã hoàn thành toàn bộ khối lượng công việc mang tính đột phá, đạt được những thành tựu khoa học quan trọng, giải mã thành công các tầng lớp bí ẩn dưới lòng đất Hoàng thành Thăng Long. Thành quả này đã tạo nên cơ sở khoa học vững chắc cho việc phục dựng, bảo tồn và quảng bá Di sản Thế giới mang giá trị ngàn năm.

Giảimã hình thái kiến trúc cung điện

Thành tựu nổi bật và quan trọng nhất về nghiên cứu khu di tích Hoàng thành Thăng Long, đó là nghiên cứu giải mã những bí ẩn về Kiến trúc cung điện.

PGS.TS Bùi Minh Trí - Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành; Chủ nhiệm Dự án Chỉnh lý Hoàng thành Thăng Long cho biết, những khám phá khảo cổ học dưới lòng đất tại 18 Hoàng Diệu và khu vực xây dựng Nhà Quốc hội, đã tìm thấy một quần thể gồm 53 dấu tích nền móng công trình kiến trúc, 7 móng tường bao, 6 giếng nước. Phát hiện này minh chứng xác thực cho sự tồn tại của Kinh đô Thăng Long hoa lệ dưới vương triều Lý, và được xem là phát hiện quan trọng nhất của khảo cổ học Việt Nam. Nhờ đó, Hoàng thành Thăng Long đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa thế giới vào tháng 10 năm 2010.

Kể từ đó, mặc dù khảo cổ học đã minh chứng thuyết phục rằng, các dấu tích nền móng kiến trúc cung điện thời Lý là kiến trúc gỗ, có bộ mái lợp ngói rất công phu. Nhưng hình thái tổng thể của kiến trúc cung điện thời Lý vẫn là điều bí ẩn. Các công trình kiến trúc thời Lý đã bị thất truyền, khiến cho việc phục dựng trở nên vô cùng khó khăn, không có cơ sở để đối chiếu trực tiếp như kiến trúc Cố Cung - Bắc Kinh (Trung Quốc), Changdokgung (Seoul - Hàn Quốc) hay Nara (Nhật Bản).

Trong những năm 2011-2014, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã tái điều tra, khai quật, nghiên cứu khảo cổ học tại 18 Hoàng Diệu và đã phát hiện thêm nhiều vấn đề khoa học mới, làm sáng rõ tính chất, niên đại và chức năng các loại hình di tích kiến trúc đã xuất lộ từ năm 2004.

Từ kết quả nghiên cứu đó, Viện đã thiết lập hệ thống bản vẽ tổng thể mặt bằng kiến trúc cung điện thời Lý. Từ đây, công cuộc nghiên cứu giải mã về hình thái kiến trúc cung điện thời Lý bắt đầu được triển khai từ chức năng, kỹ thuật các loại ngói lợp mái, các cấu kiện gỗ và dấu tích nền móng kiến trúc. Dựa trên bốn nguồn tư liệu: khảo cổ học, mô hình kiến trúc, tư liệu minh văn và tư liệu nghiên cứu so sánh với các cung điện cổ ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã từng bước giải mã hình thái kiến trúc cung điện Việt Nam thời Lý.

Phát hiện quan đó là kiến trúc đấu củng, một kỹ thuật đỡ mái và trang trí cực kỳ phức tạp, thể hiện trình độ xây dựng bậc thầy của cha ông. Từ đây, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã phục dựng hình thái kiến trúc cung điện thời Lý bằng công nghệ 3D vào năm 2014.

Trong những năm 2015-2020, Viện Nghiên cứu Kinh thành tiếp tục nghiên cứu giải mã và phục dựng tổng thể hình thái kiến trúc của Hoàng thành Thăng Long. Từ đó, bức tranh toàn cảnh về cung điện, lầu gác của thời Lý được tái hiện trên nền các vết tích khảo cổ học dưới lòng đất khu di tích 18 Hoàng Diệu và khu vực xây dựng Nhà Quốc hội. Đây là một quần thể kiến trúc cung điện, lầu gác gồm 64 công trình, trong đó có 38 công trình kiến trúc cung điện và hành lang, 26 kiến trúc lục giác cùng hệ thống tường bao, đường đi và cổng ra vào công trình. Kết quả nghiên cứu này chứng minh rằng, Hoàng cung Thăng Long thời Lý rất nguy nga, tráng lệ với nhiều công trình kiến trúc gỗ to lớn, hoành tráng, không hề thua kém so với các kiến trúc cung điện nổi tiếng ở châu Á.

Đặc biệt, trong quá trình nghiên cứu chức năng, kỹ thuật các loại ngói lợp mái và cấu kiện gỗ đào được tại di tích, năm 2022-2023, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã hoàn thành chương trình nghiên cứu giải mã, phục dựng 3D hình thái kiến trúc điện Kính Thiên, tòa chính điện quan trọng nhất trong Cấm thành Thăng Long thời Lê sơ.

Đây là tòa điện xây dựng trên cấp nền cao, phía trước có thểm bậc đá chạm rồng. Trên thềm điện có lan can đá bao quanh kiến trúc gỗ được sơn son màu đỏ sặc sỡ. Kiến trúc có quy mô to lớn, gồm 9 gian (7 gian 2 chái), diện tích lớn khoảng 1.188 mét vuông, chiều ngang có 10 cột, chiều dọc có 6 cột, tổng cộng có 60 cột gỗ, thuộc loại Kiến trúc đấu củng, trùng diêm, trên mái lợp ngói rồng men vàng đặc sắc và được trang trí bằng các tượng đầu rồng vươn cao lên trời, tạo nên vẻ đẹp cao sang và đầy quyền lực của vương triều.

Giải mã đời sống Hoàng cung

Cũng PGS.TS Bùi Minh Trí - Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành; Chủ nhiệm Dự án Chỉnh lý Hoàng thành Thăng Long, nghiên cứu, phân loại chỉnh lý di vật khảo cổ học – những mảnh vỡ của lịch sử - luôn là một thách thức lớn và là công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ và sự bền bỉ. Để có thể đánh giá được vai trò, chức năng của các đồ dùng, vật dụng trong đời sống Hoàng cung Thăng Long xưa, vấn đề then chốt là phải xác định được loại hình, chức năng, niên đại và nguồn gốc sản xuất của từng hiện vật.

Trong những năm qua, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã đầu tư sâu vào nghiên cứu so sánh, xây dựng một hệ thống thuật ngữ khoa học, tiêu chí đặc trưng về niên đại và nguồn gốc.

Kết quả nghiên cứu, đã có nhiều phát hiện khoa học mang tính bước ngoặt về đồ sứ đích thực thời Lý. Đó là những đồ sứ cao cấp, có phẩm cấp đạt trình độ tuyệt hảo như đồ sứ Trung Quốc thời Tống. Minh chứng về lịch sử phát minh đồ sứ Việt Nam có từ thời Lý.

Kết quả nghiên cứu đồ gốm phế thải và dụng cụ sản xuất đã cung cấp thêm nhiều bằng chứng quan trọng và xác thực về lịch sử sản xuất đồ gốm sứ cao cấp tại lò quan Thăng Long. Đây là những lò chuyên chế tác các loại đồ dùng phục vụ cung đình trong suốt gần 6 thế kỷ, dưới các triều đại Lý, Trần, Lê sơ và Mạc.

Nghiên cứu chuyên sâu những đồ gốm có chữ Hán, các nhà nghiên cứu đã phân tích và làm sâu sắc hơn giá trị của những đồ dùng trong cung Trường Lạc và điện Thừa Hoa. Trong đó, Trường Lạc là cung điện lớn, quan trọng của Thái hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Hằng vợ vua Lê Thánh Tông, mẹ của vua Lê Hiển Tông. Thừa Hoa là điện của Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao là vợ vua Lê Thái Tông, mẹ vua Lê Thánh Tông.

Nghiên cứu các sưu tập đồ sứ nước ngoài, Viện Nghiên cứu Kinh thành cũng đã xác định và làm rõ được vai trò, chức năng loại hình các đồ gốm sứ được mang đến Thăng Long từ con đường giao thương hay ngoại giao. Trong đó bao gồm những đồ gốm sứ đến từ Tây Á, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Đặc biệt, Viện đã đẩy mạnh chương trình hợp tác với các chuyên gia gốm cổ Trung Quốc nghiên cứu xác định niên đại và nguồn gốc các sưu tập đồ sứ Trung Quốc thời Đường, Tống, Nguyên, Minh và Thanh. Trong đó đã phát hiện nhiều sản phẩm vô cùng đặc sắc và quý hiếm được sản xuất bởi các lò gốm nổi tiếng như lò Định, lò Hình (Hà Bắc); Diệu Châu (Thiểm Tây); Thanh Sơn, Hồ Tứ (Hồ Bắc); Tây Thôn, Bút Giá Sơn (Quảng Đông), Chương Bình, Đức Hóa, Kiến diêu, Mân Hầu, Phúc Thanh (Phúc Kiến); Long Tuyền (Chiết Giang), Hồ Điền, Lạc Mã Kiều (Cảnh Đức Trấn)...

Kết quả nghiên cứu này, không những làm sáng rõ hơn về loại hình, phẩm cấp của các loại đồ sứ nước ngoài dùng trong Hoàng cung Thăng Long mà còn góp phần minh chứng và lý giải sâu hơn về mối quan hệ giao lưu văn hóa, kinh tế rộng mở của Kinh đô Thăng Long trong lịch sử.

Hội thảo "Khu di tích Hoàng Thành Thăng Long - Thành tựu và vấn đề đặt ra sau 15 năm nghiên cứu (2011-2025) được xem là dịp nhìn lại hành trình hơn 20 năm kể từ khi phát lộ và thay vì chỉ tập trung vào việc "ngợi ca giá trị di sản", chúng ta cần chuyển sang một chiến lược toàn diện và đột phá hơn: đầu tư đột phá cho nghiên cứu chuyên sâu, tiến tới phục dựng/phục hồi di sản dựa trên cơ sở khoa học tin cậy và xác thực, và chuyển hóa chúng thành những "Bảo tàng sống".

Vân Quế

Nguồn ANTĐ : https://anninhthudo.vn/di-tich-hoang-thanh-thang-long-va-nhung-van-de-dat-ra-sau-15-nam-nghien-cuu-post628692.antd