Di tích lịch sử Bót Catinat: Dấu tích đô thị anh hùng

3 giờ trướcBài gốc

Sở VH-TT TPHCM tổ chức Hội thảo Khoa học Di tích lịch sử Bót Catinat

Hội thảo nhằm làm rõ giá trị lịch sử của Bót Catinat, một chứng tích đặc biệt gắn liền với phong trào yêu nước, cách mạng ở Sài Gòn - Gia Định xưa, qua đó góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di sản giữa lòng đô thị hiện đại.

Lịch sử Sài Gòn - TPHCM ghi nhận: đến trước năm 1865, thành phố có khoảng 25 con đường được đánh số. Khi Sài Gòn và Chợ Lớn trở thành hai thành phố riêng (ngày 6-6-1865), chính quyền thực dân Pháp quyết định đặt tên đường theo tên những nhân vật có đóng góp cho việc lập thuộc địa, truyền bá Thiên Chúa giáo hoặc văn hóa Pháp tại đây. Ngày 1-2-1865, Đề đốc De La Grandìere đặt tên đường số 16 là Catinat - tên một vị Thống chế người Pháp. Đường Catinat được ví như “cái cuống rốn” của Sài Gòn - bộ mặt sinh hoạt của thành phố thuộc địa đầu tiên ở Viễn Đông.

Phía trước Sở VH-TT TPHCM hiện nay

Trên con đường dài hơn 600m này (từ Nhà thờ Đức Bà xuống bờ sông Sài Gòn), năm 1881, người Pháp xây dựng một tòa nhà kiên cố - trại giam/nhà tù đầu tiên ở Sài Gòn, gần tòa án để thuận tiện dẫn giải tù nhân. Người dân quen gọi là Bót Catinat. Khi Khám Lớn Sài Gòn hoàn thành (1890), Bót Catinat chuyển thành trụ sở Sở Liêm phóng/Mật thám Nam Kỳ. Đầu thế kỷ XX, chính quyền thực dân dùng nơi này làm Sở Thu thuế (1905-1906 thu thuế địa phương; 1907-1911 thu thuế đặc biệt; từ 1912 trở đi trở thành cơ quan Ngân khố, Kho bạc của Nam Kỳ). Năm 1917, khi Kho bạc mới xây ở đại lộ Charner (nay là đường Nguyễn Huệ), tòa nhà được bố trí lại cho Sở Mật thám Nam Kỳ và Sở Cảnh sát Trung tâm - trở thành nơi bắt giữ, giam cầm, tra khảo nhiều người yêu nước, cách mạng.

PGS.TS Hà Minh Hồng, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử TPHCM, phân tích: “Chiều tối ngày 8-2-1931, sau cuộc diễn thuyết chớp nhoáng trên đường Điện Biên Phủ (ngày nay), mật thám Le Grand bị bắn chết tại chỗ. Người thanh niên Lý Tự Trọng – một liên lạc viên quan trọng của Đảng Cộng sản – bị thực dân Pháp bắt và giam tại Bót Catinat trước khi đưa về Khám Lớn Sài Gòn khai thác. Nhiều đồng chí cộng sản như Tôn Đức Thắng, Phạm Văn Đồng, Trần Huy Liệu, Nguyễn Duy Trinh, Trần Phúc, Lý Tự Trọng, Ngô Gia Tự, Hà Huy Giáp, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai… từng bị bắt giam tại đây trước khi chuyển về Khám Lớn Sài Gòn hoặc Côn Lôn”.

Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình (tên khai sinh là Nguyễn Thị Châu Sa), cháu ngoại chí sĩ Phan Châu Trinh, từng tham gia phong trào học sinh, sinh viên tại Sài Gòn. Cuối năm 1945, sau khi Pháp tái chiếm Nam bộ, cha bà ra chiến khu, còn bà ở lại hoạt động bí mật cho phong trào Việt Minh khối học sinh, sinh viên và phụ nữ, lấy bí danh Yến Sa. Năm 1948, bà được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Năm 1951, bà bị thực dân Pháp bắt giam và tra khảo tại Bót Catinat.

Trong hồi ký, bà Nguyễn Thị Bình nhớ lại: “Bót nằm ngay đầu đường Catinat, con đường sang trọng nhất Sài Gòn, có nhiều cửa hàng cao cấp, khách sạn lớn. Ngay trước mặt là Nhà thờ Đức Bà – lớn và đẹp nhất thành phố. Không hiểu thực dân Pháp, chính xác hơn là mật thám Pháp, nghĩ gì khi đặt Bót Catinat ở đây? Trong đêm khuya, từ những phòng biệt giam, phòng tra tấn, sau những trận đòn dã man khủng khiếp, lại nghe văng vẳng bên tai tiếng chuông Nhà thờ Đức Bà (trích Trong sào huyệt mật thám)”.

Những dấu tích lịch sử ấy tại Bót Catinat gợi lại hàng trăm năm thăng trầm của Sài Gòn - TPHCM. Thành phố đang vươn mình trở thành siêu đô thị hiện đại, song sự phát triển không thể xóa bỏ hay làm lu mờ lịch sử – nền tảng, nguồn cội hào hùng của dân tộc.

Bà Lê Tú Cẩm (Chủ tịch Hội Di sản văn hóa TPHCM) bày tỏ: “Xét thấy nhà 164 Đồng Khởi hiện tại vẫn giữ nguyên kiến trúc cổ của Pháp, bên trong tuy có thay đổi nhưng vẫn còn một số dấu tích của thời kỳ nơi đây là “Sở mật thám Nam Kỳ” - dân thường gọi là Bót Catinat. Vì vậy, tòa nhà này vẫn có đủ yếu tố để công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa... do đó, cần sớm lập dự án trùng tu, phục dựng di tích, bao gồm cả trùng tu, phục dựng về mặt kiến trúc, xây dựng; hiện vật trưng bày tại di tích".

Nơi giam giữ hoa hậu đầu tiên của Việt Nam

Bà Công Thị Nghĩa, hay còn được biết đến là hoa hậu Thu Trang - hoa hậu đầu tiên của Việt Nam cũng từng bị giam giữ tại đây. Năm 1942, Công Thị Nghĩa 10 tuổi, theo cha được điều động từ Hà Nội vào Sài Gòn làm việc, định cư ở Sài Gòn. Được theo học hệ chính quy chương trình đào tạo riêng của Pháp, đọc thông viết thạo tiếng Pháp, tiếng Anh, sau đó làm ký giả, bút danh Thu Trang.

Bà sớm tham gia hoạt động trong phong trào học sinh - sinh viên Sài Gòn, sôi nổi nhất là những năm 1949 – 1950 với sự kiện Trần Văn Ơn hy sinh (9-1-1950) và Trần Bội Cơ hy sinh (12-5-1950); qua đó Thu Trang được tuyên truyền tham gia Việt Minh, với vai trò là thành viên của tổ Điệp báo, hoạt động trong nội thành Sài Gòn - Gia Định với bí danh Tư Nghĩa. Thu Trang đã tiếp cận được nhiều quan chức cao cấp của chính quyền địch ở Sài Gòn, thu thập được nhiều tin tức quan trọng, nhiều lần được ra căn cứ cách mạng để trực tiếp báo cáo, cung cấp nhiều thông tin có giá trị cao cho tổ chức. Tháng 7-1952, trong một lần đem tin đến hộp thư của một cơ sở bí mật, trên đường trở về Sài Gòn, Thu Trang bị mật thám nghi ngờ và bắt giam tại Bót Catinat.

THIÊN THANH

Nguồn SGGP : https://sggp.org.vn/di-tich-lich-su-bot-catinat-dau-tich-do-thi-anh-hung-post813746.html