Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật nhìn từ vụ án gà lôi trắng

4 giờ trướcBài gốc

Những ngày qua, người dân, giới chuyên môn đặc biệt quan tâm đến vụ án nuôi, bán gà lôi trắng của anh nông dân Thái Khắc Thành ở Nghệ An. Đáng chú ý là việc trước đây Nghị định 84/2021 của Chính phủ quy định gà lôi trắng thuộc nhóm IB, nay Thông tư 27/2025 của Bộ NN&MT lại quy định giống gà này thuộc nhóm IIB.

Trao đổi với báo Pháp Luật TP.HCM, phó cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ NN&MT) cho biết Nghị định 136/2025 đã phân cấp cho Bộ NN&MT quy định danh mục và chế độ quản lý, bảo vệ loài nguy cấp, quý hiếm (bao gồm cả loài được ưu tiên bảo vệ) và thực thi Công ước CITES. Do đó, từ ngày 1-7, việc áp dụng danh mục loài nguy cấp, quý hiếm sẽ áp dụng theo Thông tư 27, thay vì Nghị định 84/2021 của Chính phủ.

Có thể nói đây là một trong những đổi mới quan trọng trong công tác xây dựng pháp luật hiện nay, trong bối cảnh thực hiện sắp xếp lại tổ chức bộ máy nhà nước và phân cấp, phân quyền mạnh mẽ về cho các bộ, ngành, địa phương.

Để làm rõ hơn về vấn đề này, báo Pháp Luật TP.HCM đã có những trao đổi với ông Lương Lê Minh, thạc sĩ luật học, chuyên ngành quản trị nhà nước và phòng, chống tham nhũng, Trường ĐH Luật, ĐH Quốc gia Hà Nội.

Ngoại lệ nhưng dựa trên cơ sở pháp lý

. Phóng viên: Thưa ông, nhiều ý kiến cho rằng việc một thông tư lại “thay thế” cho nghị định là chuyện lạ. Quan điểm của ông về việc này thế nào?

+ ThS Lương Lê Minh: Trước hết, cần có bức tranh tổng thể để hiểu vì sao một danh mục động, thực vật rừng nguy cấp, quý hiếm trong nghị định của Chính phủ lại có thể được sửa đổi bằng thông tư của Bộ NN&MT.

Anh Thái Khắc Thành được tại ngoại sau khi có kháng nghị, vì có sự thay đổi trong quy định về gà lôi trắng tại thông tư của Bộ NN&MT. Ảnh: HẢI HÀ

Để phục vụ cuộc cách mạng sắp xếp, tinh gọn bộ máy, tổ chức chính quyền địa phương hai cấp của đất nước, việc sửa đổi, hoàn thiện hệ thống pháp luật là một đòi hỏi cấp bách.

Trên cơ sở Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025, Nghị quyết 190/2025/QH15 quy định về xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước, Chính phủ đã xây dựng và ban hành 28 nghị định (trong đó có Nghị định 136/2025 - PV) về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền giữa Trung ương và chính quyền địa phương hai cấp. 28 nghị định này đồng loạt có hiệu lực từ ngày 1-7-2025 và dự kiến sẽ chỉ có hiệu lực đến ngày 1-3-2027.

Nói cách khác, Nghị định 136/2025 quy định phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường và 27 nghị định còn lại sẽ chỉ có hiệu lực pháp lý trong thời gian tương đối ngắn, để đáp ứng những yêu cầu cấp bách phát sinh trong quá trình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.

Với tính chất ban hành như vậy, có thể thấy 28 nghị định này là những văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) hết sức đặc biệt. Các nghị định này không quy định lại toàn bộ nội dung của pháp luật hiện hành mà chỉ sửa đổi, bổ sung những nội dung cần thiết để thực hiện việc phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền. Do đó, các bộ, ngành, địa phương sẽ phải áp dụng đồng thời quy định trong các nghị định này với các quy định còn phù hợp của hệ thống pháp luật hiện hành.

Theo nguyên tắc chung tại Điều 58 Luật Ban hành VBQPPL, trường hợp các VBQPPL có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn (khoản 3) nên nghị định sẽ có hiệu lực pháp lý cao hơn thông tư. Nhưng cũng chính tại Điều 58, nhà làm luật đã quy định tại khoản 6 một ngoại lệ: “Việc áp dụng pháp luật khác với quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4 và 5 điều này do Quốc hội quy định”. Và trường hợp “vụ án gà lôi” chính là một ngoại lệ như thế.

. Với tinh thần của Nghị quyết 66, khi triển khai mô hình chính quyền hai cấp, cùng với việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, chuyện thông tư “đá bay” nghị định sẽ không còn lạ?

+ Không nên dùng từ “đá bay”, bởi việc áp dụng VBQPPL có những nguyên tắc chặt chẽ do luật định. Trong vấn đề phân cấp, phân quyền, điều mấu chốt là xác định “thẩm quyền gốc”.

Trường hợp “vụ án gà lôi” liên quan đến vấn đề phân quyền. Đối với tình huống phân quyền, “thẩm quyền gốc” là của Quốc hội, nằm ở văn bản luật, nghị quyết do Quốc hội ban hành. Điều 38 Luật Lâm nghiệp giao Chính phủ quy định danh mục động, thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm. Trước đây, Chính phủ sẽ ban hành một nghị định để quy định danh mục này (chính là Nghị định 06/2019, được sửa đổi bởi Nghị định 84/2021).

Hiện nay, để đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền một cách triệt để, rành mạch, Chính phủ ban hành 28 nghị định về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền, trong đó có Nghị định 136/2025. Điều 20 nghị định này lại phân quyền nhiệm vụ này của Chính phủ cho bộ trưởng Bộ NN&MT và vì vậy mà danh mục động, thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm được ban hành kèm thông tư.

Do đó, không nên nói thông tư “đá bay” nghị định, bởi dù là hình thức VBQPPL nào thì đây cũng là nhiệm vụ của Chính phủ được luật giao. Không nên suy nghĩ đơn giản là danh mục tại nghị định của Chính phủ được sửa đổi bởi thông tư của bộ, mà cần nhìn rộng ra là đã có nghị định về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền để tạo cơ sở pháp lý cho sự thay đổi này.

Ông Lương Lê Minh, thạc sĩ luật học, chuyên ngành quản trị nhà nước và phòng, chống tham nhũng, Trường ĐH Luật, ĐH Quốc gia Hà Nội. Ảnh: NV

Cần đổi mới trong truyền thông chính sách

. Nhưng dường như các cơ quan ở dưới và cả người dân chưa thực sự thích nghi được với những sự thay đổi “khác quy trình thông thường” của việc vận hành, áp dụng pháp luật theo tư duy mới?

+ Rõ ràng là những thay đổi vừa qua trong chính sách pháp luật đã tác động rất lớn đến nền kinh tế và đời sống nhân dân.

Dưới góc độ của các cán bộ, công chức, viên chức trong bộ máy nhà nước (đặc biệt là ở địa phương), việc có ít nhiều bỡ ngỡ với những thay đổi trong hệ thống pháp luật là khó tránh khỏi, vì số lượng văn bản được ban hành mới rất nhiều, những nguyên tắc áp dụng pháp luật cũng có thay đổi không nhỏ.

Trong khi đó, trình độ chuyên môn của cán bộ, công chức không đồng đều, có nơi, có chỗ còn hạn chế, thiếu đào tạo, bồi dưỡng, làm theo thói quen, kinh nghiệm, người trước chỉ dẫn người sau mà chưa tra cứu, cập nhật cơ sở pháp lý để áp dụng cho phù hợp. Vì vậy nên những thiếu sót trong áp dụng pháp luật như “vụ án gà lôi” là có thể xảy ra.

Tôi nghĩ rằng tại phiên tòa sơ thẩm, chỉ cần một thẩm phán, hội thẩm nhân dân, kiểm sát viên hay luật sư có mặt nêu vấn đề và viện dẫn Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT, chắc chắn phán quyết của Hội đồng xét xử đã khác.

. Ông có đề xuất giải pháp gì để những thay đổi trong tư duy xây dựng pháp luật, tư duy áp dụng pháp luật thực sự được thẩm thấu, đi vào thực tiễn?

+ Như đã nói ở trên, những thay đổi trong hệ thống pháp luật vừa qua chỉ là ngắn hạn, cấp thời. 28 Nghị định về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền chỉ có hiệu lực không quá ngày 1-3-2027. Trong thời gian này, các bộ, ngành phải khẩn trương rà soát pháp luật hiện hành để đề xuất sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới luật, nghị quyết, pháp lệnh, nghị định nhằm thể chế hóa, thay thế các nội dung đã được quy định tạm thời trong 28 Nghị định.

Tuy nhiên, nhìn về lâu dài, sự đổi mới trong truyền thông chính sách, trong tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật là hết sức cần thiết. Có chính sách pháp luật tốt đã rất khó khăn, nhưng chính sách tốt mà không đi vào đời sống thì chỉ thành công một nửa.

Song song với việc nâng cao chất lượng của công tác xây dựng pháp luật, công tác truyền thông chính sách cần vào cuộc sớm hơn; đa dạng hơn nữa các hình thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật; tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ, công chức, viên chức. Như thời gian vừa qua, một số bộ ngành đã xuất bản sổ tay, cẩm nang chính quyền địa phương 2 cấp, cử các công chức giàu kinh nghiệm, vững chuyên môn về giúp đỡ địa phương. Các công cụ tra cứu văn bản pháp luật (cả của Nhà nước và tư nhân) cũng cần có sự điều chỉnh để thể hiện được các tình huống pháp lý đặc thù khi thực hiện phân cấp, phân quyền.

Quan trọng nhất vẫn nằm ở ý thức tự học, tự cập nhật kiến thức của mỗi cán bộ, công chức. Sự cố “vụ án gà lôi” vừa qua có thể xem như một bài học lớn, một sai lầm mà bất cứ ai cũng có thể mắc phải. Điều quan trọng là phải khuyến khích và tạo điều kiện cho mỗi cán bộ, công chức đều có thể dễ dàng cập nhật quy định mới, có một tâm thế chủ động, tích cực khi tiếp cận văn bản mới. Đó mới là giải pháp căn cơ và lâu dài, không chỉ cho giai đoạn trước mắt mà cả cho tương lai.

. Xin cảm ơn ông.

Đáp ứng nhu cầu cấp bách của thực tiễn

Trường hợp “vụ án gà lôi”, nếu như trước đây muốn đề xuất sửa đổi Danh mục động thực vật nguy cấp, quý hiếm, Bộ NN&MT sẽ phải trình Chính phủ ban hành Nghị định với thủ tục phức tạp hơn và thời gian kéo dài hơn. Khi có Nghị định 136/2025 thì chỉ cần Bộ trưởng ban hành Thông tư với thủ tục đơn giản hơn, thời gian nhanh chóng hơn.

Giả sử có một loài động, thực vật quý hiếm nào đó đang bị cấm nhân giống vì mục đích thương mại, nhưng do biến chuyển của tình hình nên loài đó được cho phép khai thác thương mại, thì việc kịp thời sửa đổi quy định pháp luật có ý nghĩa kinh tế lớn: Quy định được sửa đổi sớm một ngày thì có lợi cho người dân, cho doanh nghiệp, cho nền kinh tế thêm một ngày. Trong thực tiễn nước ta, không hiếm những tình huống doanh nghiệp đã để lỡ thời cơ, cơ hội kinh doanh vì pháp luật chưa kịp điều chỉnh phù hợp. Đó là những “điểm nghẽn” về thể chế, chính sách ảnh hưởng đến phát triển kinh tế.

Nhìn tổng thể nền kinh tế và đời sống xã hội, việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền sẽ giúp cho quy định pháp luật được điều chỉnh linh hoạt hơn, kịp thời đáp ứng những đòi hỏi của nền kinh tế và đời sống dân sinh, kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, những điểm nghẽn thể chế theo tinh thần của Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới nói riêng, và “bộ tứ Nghị quyết trụ cột” đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới nói chung.

Lẽ dĩ nhiên, sự thay đổi này sẽ tạo ra những xáo trộn nhất định trong xây dựng và thi hành pháp luật, nhưng những xáo trộn này sẽ chỉ là ngắn hạn. Việc Chính phủ giới hạn thời gian có hiệu lực của 28 Nghị định về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền chỉ trong vòng không quá 20 tháng (tối đa đến ngày 1-3-2027) đã cho thấy đây chỉ là một biện pháp tạm thời, cấp bách để đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn.

ThS LƯƠNG LÊ MINH

NGUYỄN QUÝ thực hiện

Nguồn PLO : https://plo.vn/video/doi-moi-tu-duy-xay-dung-phap-luat-nhin-tu-vu-an-ga-loi-trang-post865858.html