Đồng tiền số Bitcoin được vận hành như thế nào?

6 giờ trướcBài gốc

GS Augustine Hà Tôn Vinh

LTS: Trong thế giới công nghệ không ngừng phát triển, tiền điện tử đã nổi lên như một xu hướng tài chính toàn cầu, trong đó Bitcoin (BTC) là cái tên nổi bật nhất. Bitcoin hiện là đồng tiền có giá trị vốn hóa lớn nhất thị trường tiền mã hóa với 1.700 tỷ USD, chiếm gần 60%. Mỗi ngày, giá thanh khoản của Bitcoin lên tới hàng trăm tỷ USD, điều này cho thấy sức hút của đồng tiền số này rất lớn. Vậy, Bitcoin là gì? Nó có cơ chế hoạt động, giao dịch thế nào? Điều gì làm cho Bitcoin khác biệt với các loại tiền tệ truyền thống, nó có thể thay thế tiền mặt, đầu tư và kinh doanh được không? Vai trò của các thợ đào, cho đến cách thức đào Bitcoin thế nào?... là các câu hỏi mà nhiều độc giả quan tâm.

Để giải đáp các thắc mắc xung quanh Bitcoin, VietTimes đã có cuộc phỏng vấn với Giáo sư Hà Tôn Vinh, chuyên gia hàng đầu về tư vấn tài chính cho nhiều quốc gia và đã có nhiều năm chuyên nghiên cứu về tiền điện tử.

Ai làm ra Bitcoin và nó vận hành như thế nào?

- Thưa ông, ông có thể cho biết đồng tiền số Bitcoin là gì? Ai làm ra đồng Bitcoin và nó được lưu thông như thế nào?

- Bitcoin (BTC) là một loại tiền điện tử phi tập trung được tạo ra vào năm 2009. Đây là đồng tiền số đầu tiên trên thế giới và hoạt động mà không cần ngân hàng trung ương hay tổ chức tài chính trung gian. Bitcoin được giao dịch thông qua mạng lưới blockchain – một công nghệ sổ cái phân tán giúp ghi lại mọi giao dịch một cách minh bạch và bảo mật.

Bitcoin là đồng tiền số đầu tiên trên thế giới và hoạt động mà không cần ngân hàng trung ương hay tổ chức tài chính trung gian

Bitcoin được tạo ra bởi một cá nhân hoặc một nhóm người ẩn danh sử dụng biệt danh Satoshi Nakamoto. Vào năm 2008, Satoshi đã công bố một whitepaper có tiêu đề “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” (Bitcoin: Hệ thống tiền điện tử ngang hàng), mô tả cách hoạt động của đồng tiền này. Đến ngày 3/1/2009, khối Bitcoin đầu tiên (Genesis Block) được khai thác, đánh dấu sự ra đời của Bitcoin. Cho đến nay, danh tính thực sự của Satoshi Nakamoto vẫn là một bí ẩn.

- Ông có thể mô tả cụ thể hơn về cách hoạt động của đồng Bitcoin không?

-Như đã nói, Bitcoin là một loại tiền điện tử phi tập trung hoạt động dựa trên công nghệ blockchain. Dưới đây là cách hoạt động cơ bản của Bitcoin:

Bitcoin sử dụng blockchain, một sổ cái kỹ thuật số công khai ghi lại mọi giao dịch một cách minh bạch. Mỗi giao dịch Bitcoin được xác nhận và ghi vào một khối (block), sau đó liên kết với các khối trước đó để tạo thành một chuỗi khối (chain of blocks).

-Cách thực hiện giao dịch Bitcoin: Mỗi giao dịch Bitcoin đều bao gồm ba thành phần chính: (1) Người gửi (Sender): Chuyển Bitcoin từ địa chỉ ví của mình. (2) Người nhận (Receiver): Nhận Bitcoin vào địa chỉ ví của họ; (3) Thợ đào (Miners): Xác nhận giao dịch và ghi vào blockchain.

-Quy trình giao dịch: (1) Người gửi nhập số Bitcoin muốn chuyển vào địa chỉ người nhận; (2) Giao dịch được phát lên mạng lưới Bitcoin; (3) Thợ đào xác minh tính hợp lệ của giao dịch bằng cách kiểm tra chữ ký số và số dư trong ví.

Nếu hợp lệ, giao dịch được đưa vào một khối mới và thêm vào blockchain. Khi đủ số xác nhận, giao dịch được hoàn tất và không thể thay đổi.

-Cơ chế đào Bitcoin (Mining): Để xác minh giao dịch và tạo ra Bitcoin mới, hệ thống sử dụng cơ chế Proof of Work (PoW): Các thợ đào sử dụng máy tính mạnh để giải bài toán mật mã phức tạp (băm SHA-256). Người đầu tiên giải được bài toán sẽ được quyền thêm khối mới vào blockchain. Thợ đào thắng cuộc sẽ nhận phần thưởng khối (block reward) và phí giao dịch.

Ban đầu, phần thưởng khối là 50 BTC, nhưng cứ sau 4 năm (hoặc mỗi 210.000 khối), phần thưởng bị giảm đi một nửa (halving). Năm 2024, phần thưởng là 6.25 BTC.

-Tính phi tập trung của Bitcoin: Không có tổ chức trung ương nào kiểm soát Bitcoin (khác với ngân hàng hoặc chính phủ). Bất kỳ ai cũng có thể tham gia vào mạng lưới Bitcoin bằng cách chạy một nút (node). Hệ thống hoạt động dựa trên sự đồng thuận của toàn bộ mạng lưới.

Tổng nguồn cung của Bitcoin bị giới hạn ở 21 triệu BTC, có nghĩa là không ai có thể tạo ra thêm Bitcoin khi đạt đến con số này, giúp Bitcoin tránh được lạm phát như tiền tệ truyền thống.

Bitcoin bị giới hạn ở 21 triệu BTC, có nghĩa là không ai có thể tạo ra thêm Bitcoin khi đạt đến con số này, giúp Bitcoin tránh được lạm phát như tiền tệ truyền thống.

- Nhưng vì sao Bitcoin bị giới hạn bởi con số 21 triệu BTC mà không phải là con số khác?

- Giới hạn 21 triệu BTC của Bitcoin không phải là một con số ngẫu nhiên mà có những lý do nhất định đằng sau. Dưới đây là một số giả thuyết và lý giải cho con số này:

Satoshi Nakamoto đã thiết kế Bitcoin với một tổng cung cố định để mô phỏng vàng- một tài sản khan hiếm. Con số 21 triệu BTC là một lựa chọn mang tính kỹ thuật và kinh tế để đảm bảo Bitcoin không bị lạm phát như tiền pháp định (fiat). Có giả thuyết cho rằng Satoshi Nakamoto đã chọn 21 triệu BTC dựa trên việc mô phỏng nguồn cung tiền tệ toàn cầu vào thời điểm Bitcoin ra đời.

Một cách tính phổ biến như sau: Một là, khi Bitcoin ra mắt năm 2009, tổng cung tiền của Mỹ (M1 - tiền mặt lưu thông) vào khoảng 21 nghìn tỷ USD. Nếu Bitcoin trở thành một loại tiền toàn cầu, có thể chia tổng cung tiền fiat cho số Bitcoin tối đa để có tỷ giá hợp lý. Với giả định mỗi Bitcoin có thể tương đương khoảng 1 triệu USD, thì tổng cung hợp lý là 21 triệu BTC.

Dù đây chỉ là một giả thuyết, nhưng nó giúp lý giải con số 21 triệu BTC theo một góc nhìn kinh tế.

Hai là phù hợp với mô hình giảm phát và halving: như đã nói ở trên, Bitcoin được lập trình để giảm tốc độ phát hành theo cơ chế halving (giảm một nửa phần thưởng khối sau mỗi 210.000 khối, tức khoảng 4 năm). Với cơ chế này: Ban đầu: 50 BTC mỗi khối. Sau halving đầu tiên (2012): 25 BTC mỗi khối. Sau halving thứ hai (2016): 12,5 BTC mỗi khối. Từ 2020): 6,25 BTC mỗi khối. Tiếp tục giảm dần cho đến khi đạt giới hạn 21 triệu BTC (dự kiến vào năm 2140).

Số Bitcoin sinh ra qua từng chu kỳ giảm một cách hài hòa, đảm bảo tính khan hiếm ngày càng cao.

Ba là Giới hạn kỹ thuật của Bitcoin: Bitcoin sử dụng hệ nhị phân trong lập trình, và giới hạn 21 triệu BTC có thể xuất phát từ các tính toán trong hệ thống: Satoshi thiết lập phần thưởng ban đầu là 50 BTC/khối. Mỗi 210.000 khối lại giảm phần thưởng một nửa. Nếu bạn cộng tất cả các phần thưởng lại (50 + 25 + 12,5 + …), tổng số Bitcoin sẽ tiến gần đến 21 triệu BTC. Điều này giúp Bitcoin có một cơ chế phát hành rõ ràng, không thay đổi và dễ dự đoán.

Solana (SOL)- một trong những đồng tiền số có giá trị lớn chỉ sau Bitcoin.

Sau năm 2140 Bitcoin có “tạ thế”?

- Nếu đến năm 2140, như được dự kiến, sẽ khai thác hết con số 21 triệu BTC, thì liệu Satoshi Nakamoto có làm ra thêm nữa không, theo ông?

- Câu trả lời ngắn gọn là "không", trừ khi có một sự thay đổi lớn trong quy tắc của mạng lưới Bitcoin. Lý do chính là vì Bitcoin đã được lập trình với tổng cung cố định 21 triệu BTC, và điều này gần như không thể thay đổi nếu không có sự đồng thuận của toàn bộ cộng đồng.

Hơn nữa, cơ chế ngăn chặn việc tạo thêm Bitcoin: Mã nguồn Bitcoin đã khóa cứng con số 21 triệu BTC: Điều này có nghĩa là sau khi khai thác khối cuối cùng, sẽ không có Bitcoin mới nào được tạo ra.

Bên cạnh đó hệ thống đồng thuận của Bitcoin (Proof of Work) yêu cầu mọi thay đổi quan trọng trong giao thức phải được phần lớn người dùng, thợ đào và nhà phát triển đồng ý. Việc nâng giới hạn 21 triệu BTC sẽ làm mất đi tính khan hiếm – điều tạo nên giá trị cốt lõi của Bitcoin.

Trên thực tế, việc thay đổi tổng cung Bitcoin gần như bất khả thi vì: Các thợ đào sẽ phản đối vì điều này làm giảm giá trị Bitcoin. Các nhà đầu tư và người dùng cũng sẽ không chấp nhận vì nó phá vỡ nguyên tắc ban đầu.

Đồng tiền số XRP

- Vậy, thợ đào sẽ kiếm tiền bằng cách nào sau năm 2140?

- Sau khi phần thưởng khối giảm về 0 vào năm 2140, thợ đào sẽ chỉ kiếm tiền từ phí giao dịch thay vì nhận thêm Bitcoin mới. Hiện tại, mỗi giao dịch trên mạng Bitcoin đi kèm một khoản phí giao dịch nhỏ để khuyến khích thợ đào xác nhận giao dịch.

Khi không còn Bitcoin mới để khai thác, phí giao dịch sẽ trở thành động lực chính để thợ đào tiếp tục duy trì mạng lưới. Nếu Bitcoin vẫn có giá trị cao, phí giao dịch có thể đủ để duy trì hệ thống mà không cần tạo thêm Bitcoin mới.

- Bitcoin sẽ ra sao sau năm 2140?

-Dù không thể khai thác thêm Bitcoin, nhưng Bitcoin vẫn có thể tiếp tục tồn tại nhờ: Phí giao dịch thay thế phần thưởng khối. Giá trị Bitcoin có thể tăng, giúp thợ đào vẫn có động lực duy trì mạng lưới. Bitcoin có thể trở thành "vàng kỹ thuật số", được sử dụng như một kho lưu trữ giá trị thay vì phương tiện thanh toán hàng ngày.

Thợ đào Bitcoin sẽ đi đâu?

Một hệ thống máy đào Bitcoin.

- Người ta hay nói đến "đào Bitcoin". Quy trình này được thực hiện như thế nào? Ai có thể tham gia đào? Có ai bị phá sản hay sạt nghiệp vì đào Bitcoin không?

- Đào Bitcoin (Bitcoin mining) là quá trình sử dụng máy tính chuyên dụng để giải các bài toán mật mã phức tạp, xác nhận giao dịch và thêm khối mới vào blockchain. Để làm điều này, các thợ đào (miners) phải cạnh tranh nhau để giải một bài toán hash- ai giải được đầu tiên sẽ nhận được phần thưởng khối (block reward) và phí giao dịch.

Phần thưởng khối năm 2024: 6,25 BTC/khối (sẽ giảm còn 3,125 BTC sau halving 2024). Thời gian trung bình tạo một khối: 10 phút.

Quy trình đào Bitcoin gồm 3 bước chính:

Bước 1: Thợ đào xác nhận giao dịch: Khi ai đó gửi Bitcoin, giao dịch này được đưa vào một khối dữ liệu (block). Mạng lưới Bitcoin cần một số lượng thợ đào xác nhận để đảm bảo giao dịch là hợp lệ.

Bước 2: Giải bài toán hash: Để thêm một khối mới vào blockchain, thợ đào phải giải một bài toán mật mã phức tạp (thuật toán SHA-256). Việc giải bài toán này đòi hỏi sức mạnh tính toán cực lớn, do đó, thợ đào cần máy tính mạnh để cạnh tranh với những người khác.

Bước 3: Nhận phần thưởng: Thợ đào nào giải được bài toán trước sẽ gửi kết quả lên mạng lưới, được xác nhận và thêm khối mới vào blockchain. Người thắng sẽ nhận phần thưởng khối + phí giao dịch.

Nếu một thợ đào không phải là người đầu tiên giải được bài toán, họ sẽ không nhận được gì, dù đã tiêu tốn nhiều điện năng và tài nguyên máy móc.

Còn đào Bitcoin có thể dẫn đến phá sản không? Câu trả lời là có, và thực tế đã có nhiều trường hợp thợ đào Bitcoin bị phá sản vì: Chi phí đầu tư ban đầu cao: Máy đào ASIC có giá từ vài nghìn đến hàng chục nghìn USD. Cần mua nhiều máy để cạnh tranh với các mỏ đào lớn. Tiền điện quá cao: Đào Bitcoin tiêu tốn rất nhiều điện. Nếu giá Bitcoin giảm mà chi phí điện vẫn cao, thợ đào có thể lỗ nặng.

Giá Bitcoin biến động mạnh: Nếu Bitcoin giảm giá sâu, phần thưởng đào có thể không đủ để bù chi phí. Ví dụ: Năm 2018, giá Bitcoin giảm từ ~20.000 USD xuống còn ~3.000 USD, nhiều công ty đào Bitcoin đã phá sản. Cạnh tranh khốc liệt: Những mỏ đào lớn ở Trung Quốc, Mỹ, Nga... có nguồn vốn mạnh, thợ đào nhỏ lẻ rất khó cạnh tranh. Nếu phần thưởng giảm (do halving), lợi nhuận sẽ càng thấp.

Ví dụ về những người mất trắng vì đào Bitcoin: Giga Watt(2018): Công ty đào Bitcoin của Mỹ phá sản vì không thể chi trả hóa đơn tiền điện và chi phí vận hành. Nhiều thợ đào nhỏ lẻ năm 2022: Khi Bitcoin giảm từ 69.000 USD xuống 16.000 USD, hàng loạt thợ đào phải bán máy hoặc ngừng hoạt động. Mỏ đào ở Kazakhstan (2021): Chính phủ tăng giá điện, khiến nhiều thợ đào phải rời khỏi nước này vì không còn lãi.

- Thưa GS, xin hỏi GS câu cuối cùng, Bitcoin có thể thay thế tiền mặt không và nếu muốn kinh doanh Bitcoin thì có nên đầu tư và liệu đầu tư thì có sinh lời không?

Đầu tư vào Bitcoin vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro

- Bitcoin có tiềm năng thay thế tiền mặt trong một số trường hợp, nhưng chưa thể hoàn toàn thay thế tiền pháp định (fiat) như USD, EUR hay VND. Vì một số lý do như giao dịch nhanh, xuyên biên giới mà không cần ngân hàng; minh bạch, bảo mật cao nhờ công nghệ blockchain; không bị kiểm soát bởi chính phủ hoặc ngân hàng trung ương.

Tuy nhiên, nó có một số nhược điểm như sau: Biến động giá cao, gây khó khăn khi sử dụng hàng ngày; chưa được chấp nhận rộng rãi dù nhiều công ty lớn đã chấp nhận BTC, nhưng đa số cửa hàng và dịch vụ vẫn chưa hỗ trợ; phí giao dịch có thể cao khi mạng lưới bị tắc nghẽn; tốc độ giao dịch chậm hơn so với thanh toán tiền mặt hoặc thẻ ngân hàng.

Tóm lại, hiện tại, Bitcoin chưa thể thay thế tiền mặt hoàn toàn nhưng có thể được sử dụng như một phương tiện thanh toán trong một số trường hợp cụ thể.

Còn có nên đầu tư vào Bitcoin không? Câu trả lời của tôi là có! Bitcoin được xem là một tài sản đầu tư tiềm năng vì: Giá trị có thể tăng mạnh theo thời gian (BTC từng tăng từ vài USD lên 60-80.000 USD); không bị lạm phát như tiền pháp định do nguồn cung giới hạn (chỉ có 21 triệu BTC); có thể đầu tư dài hạn hoặc giao dịch ngắn hạn kiếm lời.

Tuy nhiên đầu tư vào Bitcoin vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro, như Bitcoin biến động mạnh, có thể mất giá nhanh; bị hack hoặc mất ví, nếu không bảo vệ kỹ; chính sách pháp lý chưa rõ ràng, một số quốc gia cấm hoặc kiểm soát chặt.

Tựu chung thì Bitcoin có thể là một kênh đầu tư hấp dẫn và có thể áp dụng vào kinh doanh, nhưng cần hiểu rõ rủi ro trước khi tham gia.

- Xin cám ơn ông!

Lê Thọ Bình

Nguồn VietTimes : https://viettimes.vn/dong-tien-so-bitcoin-duoc-van-hanh-nhu-the-nao-post183422.html