Đông Timor trước ngưỡng cửa ASEAN

12 giờ trướcBài gốc

Nguồn: khmertimeskh

Năm 2025 hứa hẹn nhiều điều cho ASEAN khi Malaysia đảm nhiệm vai trò Chủ tịch của tổ chức này. Trong số các sự kiện được mong đợi là khả năng Đông Timor từ một quốc gia quan sát viên trở thành một quốc gia thành viên. Đơn xin gia nhập của quốc gia non trẻ này đã phải đối mặt với nhiều lần trì hoãn, do những ưu tiên đối ngoại của nước này với Trung Quốc và quan trọng hơn, là do hệ thống kinh tế và xã hội còn chưa đủ phù hợp của nước này với các thành viên khác trong ASEAN. Nhưng khi sự chú ý ngày càng hướng về Đông Timor, năm 2025 sẽ mang đến cả cơ hội và thách thức. Đông Timor sẽ phải giải quyết các nhu cầu phát triển trong nước để củng cố lập luận về tư cách thành viên ASEAN, hỗ trợ cho các mục tiêu rộng lớn hơn của mình về tăng trưởng và ổn định.

Kể từ khi thành lập vào năm 1967, ASEAN đã đạt được những tiến bộ đáng kể, thúc đẩy sự ổn định, tăng trưởng và gắn kết. Hiện là một đầu tàu của nền kinh tế toàn cầu, ASEAN nổi trội trong các lĩnh vực như kinh tế số, phát triển xanh và đổi mới công nghệ, với các quan hệ đối tác quan trọng, trong đó bao gồm cả Trung Quốc; trở thành một động lực thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Những thành tựu này củng cố vai trò của ASEAN như một lực lượng ổn định trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Theo nhiều cách, quỹ đạo của Đông Timor trái ngược với những thành tựu của ASEAN, làm nổi bật cả những thách thức và cơ hội mà Đông Timor phải đối mặt khi hội nhập vào khối khu vực năng động này.

Tiến bộ nhỏ, thách thức lớn

Đông Timor, một trong số ít quốc gia non trẻ mới được thành lập trong thế kỷ XXI, với sự hỗ trợ toàn diện của Liên Hợp Quốc (LHQ), và thường được coi là một thành công trong việc xây dựng quốc gia của tổ chức này. Nước này đã đạt được sự ổn định chính trị và thiết lập một nền dân chủ năng động, tạo dựng được danh tiếng về chính sách đối ngoại độc lập, không liên kết và củng cố tiếng nói của mình trên trường quốc tế.

Đông Timor cũng đã đạt được những cột mốc quan trọng trong phát triển cơ sở hạ tầng, với tỷ lệ tiếp cận điện của người dân tăng đáng kể từ 38% năm 2010 lên 96% năm 2020. Giáo dục cũng có những tiến bộ tương tự, với tỷ lệ nhập học tiểu học đạt 92% năm 2015. Việc thành lập các hoạt động quản lý quỹ đầu tư quốc gia được quốc tế công nhận càng chứng minh thêm năng lực thể chế ngày càng tăng của đất nước.

Nhưng vẫn còn nhiều thách thức đáng kể. Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc báo cáo rằng 48,3% dân số sống Đông Timor trong tình trạng nghèo đa chiều (tình trạng con người không được đáp ứng ở mức tối thiểu các nhu cầu cơ bản trong cuộc sống) vào năm 2016, với 17,4% sống trong tình trạng nghèo đa chiều nghiêm trọng. Việc quốc gia này phụ thuộc quá nhiều vào doanh thu từ dầu mỏ và đa dạng hóa kinh tế một hạn chế đã cản trở quá trình phát triển. Điều này làm nổi bật nhu cầu cấp thiết của Đông Timor trong phục hồi và đa dạng hóa để thúc đẩy tăng trưởng dài hạn. Về mặt xã hội, hiện đại hóa vẫn là một hành trình dài. Một tỷ lệ lớn dân chúng vẫn phải sống trong điều kiện khó khăn, tụt hậu xa so với các nước láng giềng ASEAN về điều kiện phát triển.

Vị trí chiến lược của Đông Timor nằm giữa Indonesia và Australia khiến nước này dễ bị ảnh hưởng bởi các tác động của khu vực và toàn cầu. Điều này thể hiện rõ khi Australia và Hoa Kỳ nêu lên lo ngại sau khi Đông Timor nâng cấp quan hệ với Trung Quốc lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vào năm 2023, và được củng cố sau chuyến thăm Bắc Kinh của Tổng thống Đông Timor Jose Ramos-Horta vào năm 2024.

Biến bất lợi thành cơ hội

Giống như Đông Timor, ASEAN từng phải đối mặt với những thách thức về tình trạng kém phát triển kinh tế, sự đa dạng chính trị và một vị trí địa chiến lược bị kẹt giữa các cường quốc liên tục cạnh tranh ảnh hưởng. Nhưng ASEAN đã thành công trong việc biến những căng thẳng địa chính trị thành cơ hội, tận dụng chúng để tạo ra những lợi ích kinh tế và chính trị đáng kể đồng thời củng cố vai trò trung tâm của mình trên trường quốc tế.

Khả năng duy trì tính độc lập trong quan hệ với các cường quốc của ASEAN có thể là bài học và mang lại giá trị tham khảo đối với Đông Timor. Thông qua các cơ chế như ASEAN + 3 và Diễn đàn khu vực, ASEAN thúc đẩy đối thoại toàn diện, kêu gọi các cường quốc bên ngoài tôn trọng vai trò trung tâm của ASEAN. Cách tiếp cận cân bằng này đã cho phép ASEAN tận dụng các mối quan hệ đối tác để phát triển khu vực trong khi tránh phụ thuộc quá mức vào bất kỳ cường quốc đơn lẻ nào. Đối mặt với sự bất ổn địa chính trị toàn cầu và khu vực ngày càng gia tăng, truyền thống chính sách đối ngoại không liên kết của ASEAN vẫn là một tài sản quan trọng. Nằm ở vị trí chiến lược giữa Đông Nam Á và Australia, Đông Timor có thể khéo léo vận dụng cách tiếp cận này để đảm bảo các mối quan hệ đối ngoại của mình phục vụ cho nhu cầu phát triển.

Có một thực tế được thừa nhận, đó là ASEAN đã tối đa hóa tăng trưởng khu vực bằng cách thu hút các đối tác chiến lược, trong đó Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN. Năm 2021, thương mại ASEAN - Trung Quốc đã vượt quá 878 tỷ USD, với các khoản đầu tư đáng kể theo Sáng kiến Vành đai và Con đường hỗ trợ cơ sở hạ tầng, công nghệ và phát triển xanh trong khu vực.

Tương tự như vậy, Đông Timor có thể tập trung vào những tiến bộ kinh tế hữu hình để duy trì các thành tựu chính trị của mình. Đông Timor có nhiều lựa chọn để hỗ trợ và hợp tác, bao gồm các cơ quan quốc tế như LHQ, các tổ chức tài chính quốc tế như WB, IMF và Ngân hàng Phát triển châu Á, cũng như quan hệ đối tác với Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu và Australia.

Có lựa chọn phong phú chắc chắn là một điều may mắn đối với Đông Timor, nhưng đây cũng có thể trở thành trở ngại. Quá nhiều sự lựa chọn có thể dẫn đến tình trạng do dự, khi các nhà lãnh đạo áp dụng cách tiếp cận "chờ đợi và xem xét" hoặc đấu tranh để cam kết theo một hướng cụ thể. Đối với Đông Timor, việc tăng cường quan hệ kinh tế với Trung Quốc và ASEAN có thể mở ra những cơ hội đáng kể. Ngay cả một phần nhỏ thị trường Trung Quốc hoặc đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng có thể mang lại những lợi ích chuyển đổi cho nền kinh tế của Đông Timor. Hội nhập khu vực với ASEAN cũng cung cấp các con đường để đa dạng hóa nền kinh tế của quốc gia non trẻ này, giúp họ tiếp cận các thị trường đang phát triển và tham gia vào các chuỗi cung ứng khu vực.

Trong khi cạnh tranh địa chính trị đang tạo ra các cơ hội, Đông Timor cũng cần củng cố các thể chế của mình để hỗ trợ quá trình phát triển. Thành công của ASEAN chứng minh tầm quan trọng của việc xây dựng thể chế thông qua các khuôn khổ như Cộng đồng Kinh tế ASEAN và Cộng đồng An ninh - Chính trị ASEAN. Tuy nhiên, Đông Timor vẫn tiếp tục đấu tranh với tình trạng mất đoàn kết chính trị và tình trạng kém hiệu quả cản trở đáng kể sự phát triển kinh tế và xã hội. Trên thực tế, hệ thống pháp lý của quốc gia này vẫn còn nhiều lỗ hổng, vẫn thiếu các luật cơ bản, chẳng hạn như cơ chế pháp lý bảo vệ nhà đầu tư, vốn rất quan trọng để thu hút đầu tư. Việc xây dựng các thể chế và khuôn khổ pháp lý vững mạnh là điều cần thiết để Đông Timor biến lợi thế bên ngoài thành cơ hội có thể tận dụng.

Quốc Đạt

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/dong-timor-truoc-nguong-cua-asean-post407628.html