Dữ liệu não bộ có thể là tài sản quý giá nhất thế kỷ

7 giờ trướcBài gốc

Bên dưới là nội dung bài viết của bà Audrey Azoulay cho tờ FT:

Dù mở ra nhiều cơ hội, một lĩnh vực công nghệ mới đang đe dọa tự do tư duy của chúng ta.

Bộ não là nơi cuối cùng giữ gìn những suy nghĩ riêng tư của chúng ta. Ai có thể tưởng tượng được việc không thể giữ những suy nghĩ cho riêng mình? Dù chúng ta vẫn còn xa mới có công nghệ đọc suy nghĩ thực sự, khoa học đã tiến những bước nhằm giải mã suy nghĩ của con người. Công nghệ thần kinh là lĩnh vực chuyên nghiên cứu bộ não và hệ thần kinh, đồng thời phát triển các công cụ và thiết bị có thể tương tác với chúng.

Năm nay, công nghệ thần kinh đã tiến một bước lớn khi Meta Platforms thực hiện hàng loạt thí nghiệm tích hợp magnetoencephalography (MEG), công nghệ quét não đo các trường từ do hoạt động não tạo ra, với AI (trí tuệ nhân tạo) tạo sinh. Meta Platforms cho biết đã giải mã được “các biểu diễn hình ảnh trong não” với độ chính xác theo milli giây.

MEG là kỹ thuật ghi từ não đồ, dùng để đo các trường từ yếu do hoạt động điện của tế bào thần kinh trong não tạo ra. Nói đơn giản, MEG là công nghệ quét não không xâm lấn, giúp các nhà khoa học quan sát hoạt động của não trong thời gian thực theo từng milli giây.

Ngày càng có nhiều người sử dụng công nghệ thần kinh mà không nhận thức được mức độ nhạy cảm của dữ liệu mà nó thu thập. Các ứng dụng theo dõi sức khỏe, sự căng thẳng và chăm sóc bản thân khác tích hợp trong smartphone hoặc dưới dạng thiết bị đeo như tai nghe, tai nghe nhét tai, kính thông minh hay vòng đeo tay, ghi lại một lượng đáng kể dữ liệu về trạng thái tinh thần của chúng ta. Trong số đó có mức độ chú ý, tập trung, căng thẳng, lo lắng, mệt mỏi, thư giãn và bình tĩnh, tâm trạng tích cực hay tiêu cực.

Nếu dữ liệu là dầu mỏ của thế kỷ 21 thì dữ liệu não bộ chính là dầu thô. Chúng ta cần bảo vệ nó một cách nghiêm ngặt hơn.

Hiện nay, hầu hết các khu vực trên thế giới chưa có luật nào ngăn các hãng công nghệ sử dụng dữ liệu thần kinh của chúng ta, chứ chưa nói đến việc cấm họ bán cho bên thứ ba.

Vì não mỗi người hoạt động khác nhau, việc mất kiểm soát dữ liệu này gây ra mối đe dọa trực tiếp tới quyền riêng tư tinh thần và tự do tư duy của chúng ta - hai quyền con người cốt lõi. Công nghệ thần kinh có thể thao túng suy nghĩ và trạng thái tinh thần của chúng ta. Các tác dụng phụ của việc kích thích não sâu ở bệnh nhân Parkinson cho thấy có thể gây ra những hành vi không mong muốn, chẳng hạn mua sắm mất kiểm soát ngay cả khi không cần thiết.

Bà Audrey Azoulay: Nếu dữ liệu là dầu mỏ của thế kỷ 21 thì dữ liệu não bộ chính là dầu thô - Ảnh: FT

Thế giới cần nhanh chóng có các bước đi để quản lý công nghệ mới mạnh mẽ này. Đó là lý do UNESCO (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc) đã phát triển khung đạo đức toàn cầu đầu tiên để quản lý công nghệ thần kinh.

Trong tháng 11, các quốc gia thành viên đã thông qua Khuyến nghị về đạo đức trong công nghệ thần kinh. Khuyến nghị kêu gọi các chính phủ bảo đảm quyền cơ bản về quyền riêng tư, gồm cả quyền riêng tư tinh thần, bằng cách quản lý nghiêm ngặt việc bán hoặc chia sẻ dữ liệu thần kinh và phi thần kinh nhạy cảm. Dữ liệu này có thể cho phép người khác suy đoán cảm xúc, mức độ chú ý và các trạng thái tinh thần khác của con người.

Cụ thể, điều này có nghĩa là các chính phủ phải coi đây là dữ liệu cá nhân nhạy cảm, cấm thu thập dữ liệu thông qua áp lực, thao túng hoặc thiếu lựa chọn thực sự, cũng như cấm sử dụng cho quảng cáo mà không có sự đồng ý. Các chính phủ cũng phải thúc đẩy thiết kế bảo vệ quyền riêng tư ngay từ đầu, mã hóa và lưu trữ dữ liệu an toàn, đồng thời chỉ cho phép chia sẻ dữ liệu xuyên biên giới khi có các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt.

Ngoài các vi phạm quyền riêng tư tinh thần, khuyến nghị này còn chỉ ra các rủi ro khác, đặc biệt với trẻ em và thanh thiếu niên, vốn có bộ não vẫn đang phát triển. Nói chung, UNESCO khuyến cáo không sử dụng công nghệ thần kinh cho mục đích phi trị liệu.

Khuyến nghị cũng giúp các nhà hoạch định chính sách khai thác lợi ích của công nghệ này. Công nghệ thần kinh có ứng dụng y tế mang tính biến đổi: Người mắc bệnh Parkinson, động kinh và trầm cảm kháng điều trị hy vọng công nghệ thần kinh xâm lấn và không xâm lấn có thể giảm bớt triệu chứng.

Trong tương lai, giao diện não - máy có thể mang lại lợi ích cho những người hạn chế khả năng vận động bằng cách cho phép họ điều khiển các thiết bị bên ngoài, chẳng hạn chân tay giả, chỉ bằng suy nghĩ của mình.

UNESCO muốn thúc đẩy suy nghĩ đạo đức về các rủi ro do công nghệ mới nổi gây ra và xây dựng sự đồng thuận giữa các quốc gia thành viên về cách giảm thiểu các rủi ro này.

Năm 2018, UNESCO khởi xướng sáng kiến toàn cầu để xây dựng khung đạo đức cho AI, dẫn đến việc các quốc gia thành viên nhất trí thông qua Khuyến nghị về Đạo đức AI vào 2021. Hiện UNESCO hợp tác với 80 quốc gia thành viên để xây dựng và thực hiện các chính sách thúc đẩy công bằng, tính bao trùm và bền vững trong toàn bộ vòng đời AI.

Bây giờ, UNESCO sẽ hỗ trợ các quốc gia thành viên xem xét chính sách, tạo lộ trình để khắc phục các khoảng trống và nâng cao năng lực đối phó với thách thức do công nghệ thần kinh đặt ra.

Tiểu sử bà Audrey Azoulay

Audrey Azoulay sinh ngày 4.8.1972 tại La Celle-Saint-Cloud (Pháp), là người phụ nữ thứ hai trong lịch sử đảm nhiệm Tổng giám đốc UNESCO, được bầu vào tháng 11.2017 và tái đắc cử nhiệm kỳ thứ hai năm 2021.

Trước khi đến với UNESCO, Audrey Azoulay từng có sự nghiệp nổi bật trong lĩnh vực văn hóa và truyền thông tại Pháp. Bà tốt nghiệp Đại học Paris Dauphine, lấy bằng MBA tại Đại học Lancaster (Anh) và từng theo học tại hai trường danh tiếng: Viện Nghiên cứu Chính trị Paris (Sciences Po) và Trường Hành chính Quốc gia (ENA).

Audrey Azoulay từng giữ chức Bộ trưởng Văn hóa và Truyền thông Pháp từ năm 2016 đến 2017, dưới thời Tổng thống François Hollande. Trong nhiệm kỳ này, bà thúc đẩy nhiều chính sách hỗ trợ sáng tạo nghệ thuật, bảo tồn di sản và mở rộng cơ hội tiếp cận văn hóa cho mọi tầng lớp xã hội.

Tại UNESCO, Audrey Azoulay được biết đến là người đã đưa tổ chức này vượt qua giai đoạn khủng hoảng và khôi phục vị thế quốc tế. Dưới sự lãnh đạo của bà Audrey Azoulay, UNESCO tập trung vào những vấn đề mang tính toàn cầu như:

- Bảo vệ di sản văn hóa trong vùng chiến sự, tiêu biểu là chương trình Reviving the Spirit of Mosul nhằm tái thiết thành phố Mosul (Iraq) sau chiến tranh.

- Thúc đẩy giáo dục bình đẳng và quyền học tập cho nữ giới, đặc biệt tại châu Phi.

- Phát triển các khung đạo đức quốc tế cho công nghệ mới nổi, trong đó có AI và công nghệ thần kinh nhằm bảo vệ quyền con người trong thời đại số.

Audrey Azoulay là người kiên định với quan điểm “văn hóa, giáo dục và khoa học là nền tảng của hòa bình và phát triển bền vững”. Bà cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của chủ nghĩa đa phương và hợp tác quốc tế, trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với chia rẽ và khủng hoảng niềm tin.

Với tầm nhìn hiện đại và phong cách lãnh đạo cởi mở, Audrey Azoulay đang góp phần định hình một UNESCO năng động hơn, nơi tri thức, sáng tạo và đạo đức cùng song hành vì tương lai nhân loại.

Sơn Vân

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/du-lieu-nao-bo-co-the-la-tai-san-quy-gia-nhat-the-ky-240994.html