Đưa di sản gốm Chăm ra khỏi 'cần bảo vệ khẩn cấp'

2 giờ trướcBài gốc

Nghệ thuật làm gốm Chăm Bàu Trúc

Với nguồn lực đầu tư lớn, tỉnh đang hướng tới mục tiêu ghi danh nghệ thuật làm gốm Chăm vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là hành động mang tính chiến lược, thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến việc bảo tồn bản sắc văn hóa và nâng tầm di sản, đảm bảo cho nghệ thuật gốm Chăm được gìn giữ và phát triển rực rỡ trong tương lai.

Đầu tư hơn 205 tỉ bảo tồn di sản

UBND tỉnh Khánh Hòa vừa chính thức phê duyệt Đề án Quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” giai đoạn 2025-2028 và những năm tiếp theo. Đây là một động thái mạnh mẽ, thể hiện sự khẩn trương và tầm nhìn dài hạn của tỉnh đối với một di sản đang cần được bảo vệ khẩn cấp.

Theo Đề án, tỉnh Khánh Hòa sẽ đầu tư hơn 205 tỉ đồng (trong đó có 163,5 tỉ đồng từ ngân sách Trung ương và địa phương) để triển khai các hạng mục quan trọng. Nguồn vốn này sẽ được dành xây dựng cơ sở hạ tầng, chú trọng công tác truyền dạy, đào tạo nghệ nhân và mở rộng thị trường cho sản phẩm gốm Chăm.

Việc UNESCO ghi danh “Nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm” vào Danh sách di sản cần bảo vệ khẩn cấp (ngày 29.11.2022) vừa là sự tôn vinh giá trị, vừa là lời cảnh báo nghiêm túc về trách nhiệm bảo tồn di sản. Nhận thức rõ thách thức này, Khánh Hòa đã khẩn trương tiến hành nghiên cứu và xây dựng một kế hoạch hành động cụ thể.

(Ông NGUYỄN VĂN HÒA, Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Khánh Hòa)

Đề án không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ mà còn đặt ra những mục tiêu cụ thể, khẳng định vị thế của gốm Chăm trên bản đồ văn hóa thế giới. Mục tiêu của Đề án đến năm 2026, đưa di sản ra khỏi nguy cơ cần bảo vệ khẩn cấp, lời đáp khẩn trương trước cảnh báo của UNESCO. Đến năm 2027, hoàn thành quy hoạch không gian văn hóa và mô hình du lịch cộng đồng làng gốm Bàu Trúc.

Đặc biệt, tỉnh sẽ tiến hành xây dựng tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm và đăng ký nhãn hiệu độc quyền “Gốm Chăm” cho làng gốm Bàu Trúc. Từ năm 2028 trở đi, hướng đến ghi danh “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, một đỉnh cao mà di sản đang hướng tới. Khu vực thực hiện Đề án chính là thôn Bàu Trúc và thôn 12 (xã Ninh Phước), nơi những người phụ nữ Chăm đang ngày đêm thắp lửa giữ nghề.

Ông Nguyễn Văn Hòa, Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Khánh Hòa, nhận định rằng việc UNESCO ghi danh “Nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm” vào Danh sách di sản cần bảo vệ khẩn cấp (ngày 29.11.2022) vừa là sự tôn vinh giá trị, vừa là lời cảnh báo nghiêm túc về trách nhiệm bảo tồn di sản. Nhận thức rõ thách thức này, Khánh Hòa đã khẩn trương tiến hành nghiên cứu và xây dựng một kế hoạch hành động cụ thể.

Sau một thời gian chuẩn bị kỹ lưỡng, Đề án Quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” cho giai đoạn 2025- 2028 và những năm tiếp theo đã được hoàn thiện, trình UBND tỉnh xem xét và hiện nay đã chính thức được tỉnh phê duyệt. Sự kiện này đánh dấu bước đi quan trọng, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Khánh Hòa trong việc bảo vệ “bảo tàng sống” quý giá này.

Thiếu nữ Chăm với gốm Bàu Trúc

Bàu Trúc trở thành trung tâm sáng tạo gốm Chăm

Gốm Chăm có lịch sử rất lâu đời, tồn tại từ hàng ngàn năm trước, với những kỹ thuật làm gốm tương tự như ngày nay được tìm thấy trong các di vật khảo cổ có niên đại lâu đời. Các nhà khoa học đã phát hiện di vật gốm Chăm có nguồn gốc cổ xưa với kỹ thuật cơ bản giống như gốm Chăm hiện đại, với niên đại 3000 năm. Làng gốm Bàu Trúc, một trong những làng gốm cổ nhất Đông Nam Á, vẫn giữ phương pháp sản xuất thô sơ cách đây hàng trăm năm. Đó là giá trị độc đáo và trường tồn của gốm Chăm.

Điều làm nên sự khác biệt và giá trị nghệ thuật đặc trưng của gốm Chăm chính là quy trình thủ công truyền thống được các nghệ nhân Chăm duy trì qua nhiều đời. Người phụ nữ Chăm chọn đất sét vàng, nhào nặn uyển chuyển, đặt lên chum to để tạo khối. Sản phẩm được chế tác hoàn toàn thủ công không bàn xoay với kỹ thuật “Nắn bằng tay, xoay bằng mông”.

Người thợ lùi dần quanh bàn chế tác, tạo nên những đường vuốt thẳng độc đáo, khác biệt hoàn toàn với gốm bàn xoay. Mỗi sản phẩm vì thế là một tác phẩm độc bản, mang dấu ấn, tình cảm và tâm trạng của người thợ. Những bàn tay khéo léo khắc lên thân gốm hoa văn mang chủ đề sông nước, thiên nhiên, hay các vị thần, phản ánh tín ngưỡng tâm linh sâu sắc.

Gốm được nung lộ thiên hoàn toàn. Sự kết hợp giữa nắng gió và kỹ thuật phun màu tự nhiên (từ dầu hạt điều, cây dông...) tạo ra màu sắc đặc trưng vàng đỏ, đỏ hồng, đen xám, những vệt nâu lạ mắt, đậm nét văn hóa Chăm cổ xưa. Chính nhờ sự gìn giữ nguyên vẹn kỹ năng và bí quyết nghề truyền đời, làng Bàu Trúc xứng đáng với cái tên “bảo tàng sống” của gốm Chăm.

Làng nghề truyền thống gốm Bàu Trúc (xã Ninh Phước, Khánh Hòa) hiện có khoảng 400 hộ dân gắn bó với nghề, trong đó hơn 200 lao động trực tiếp tham gia sản xuất thường xuyên. Toàn làng có 12 cơ sở sản xuất, kinh doanh và hai hợp tác xã hoạt động ổn định, hình thành nên một không gian nghề sôi động, phản ánh sinh động bản sắc văn hóa của cộng đồng người Chăm.

Bên cạnh đội ngũ nghệ nhân cao tuổi là những “báu vật nhân văn sống” lưu giữ kỹ thuật chế tác cổ truyền, thì ngày càng xuất hiện nhiều nghệ nhân trẻ năng động, sáng tạo, chủ động học hỏi và đổi mới mẫu mã sản phẩm. Nhờ đó, gốm Bàu Trúc không chỉ đa dạng về kiểu dáng và công năng, đáp ứng thị hiếu thị trường, mà vẫn giữ được tinh thần nguyên bản của nghệ thuật làm gốm thủ công không bàn xoay, kỹ thuật đặc trưng và hiếm có trong các dòng gốm hiện nay.

Ông Hòa cho biết, mỗi năm, Sở đều tổ chức các lớp dạy nghề cơ bản và nâng cao cho khoảng 60 học viên, ưu tiên con em trong làng. Đồng thời, phối hợp với các trung tâm đào tạo, bảo tàng, trường nghề để hình thành đội ngũ kế cận có tay nghề, bảo đảm tính kế thừa và phát triển lâu dài cho nghề gốm truyền thống.

Việc triển khai Đề án không chỉ hướng đến mục tiêu gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa Chăm một phần quan trọng của di sản văn hóa Việt Nam mà còn trực tiếp tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương. Khi các dự án thành phần đi vào hoạt động, dự kiến sẽ tạo việc làm ổn định cho khoảng 400 - 500 lao động, góp phần nâng cao thu nhập, thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch văn hóa, giúp người dân thêm gắn bó và tự hào với nghề truyền thống của cha ông.

XUÂN HƯỚNG

Nguồn Văn hóa : http://baovanhoa.vn/van-hoa/dua-di-san-gom-cham-ra-khoi-can-bao-ve-khan-cap-187120.html