Đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam: Tầm nhìn, cuộc đua và cơ hội cho kinh tế tư nhân khẳng định vị thế

2 giờ trướcBài gốc

Từ “phát súng đầu tiên” mang tên VinSpeed

Ngày 14/5/2025, Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Đường sắt tốc độ cao VinSpeed - một thành viên của “hệ sinh thái” Vingroup, đã chính thức đăng ký đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam. Đề xuất của VinSpeed sẽ giảm tải đáng kể áp lực cho ngân sách Nhà nước, phù hợp với thực tiễn kinh tế, đặc biệt là thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc hiện thực hóa một công trình trọng điểm quốc gia.

Cụ thể, VinSpeed cam kết hoàn thành dự án vào năm 2030, sớm hơn 5 năm so với thời hạn được xác định trong Nghị quyết 172/2024/QH15 của Quốc hội. Doanh nghiệp này cho biết, quyết tâm hoàn thành dự án sớm như vậy để tạo bước ngoặt cho cho công nghiệp đường sắt phát triển nhanh và mạnh mẽ hơn, phá bỏ tình trạng quá lạc hậu, quá thiếu hiệu quả do vẫn duy trì hệ thống đường sắt được xây dựng cuối thế kỷ thứ 19.

Đáng chú ý, VinSpeed cam kết sẽ tự đầu tư xây dựng Dự án, tức là chuyển Dự án từ hình thức đầu tư công sang đầu tư tư, đây có thể coi là một đề xuất táo bạo đối với một doanh nghiệp tư nhân.

Cũng theo đó, VinSpeed sẽ thu xếp 20% tổng vốn đầu tư của dự án, tương đương 312,33 nghìn tỷ đồng (khoảng 12,27 tỷ USD). 80% số vốn đầu tư còn lại (không bao gồm chi phí bồi thường, hỗ trợ di dời, tái định cư để giải phóng mặt bằng), VinSpeed đề xuất vay vốn Nhà nước không tính lãi suất trong vòng 35 năm kể từ ngày giải ngân.

Đặc biệt, doanh nghiệp này dự kiến khai thác tuyến đường sắt cao tốc trong 99 năm, với mức giá vé chỉ bằng 60-70% giá vé máy bay – một con số đủ sức cạnh tranh trong thị trường vận tải hành khách.

Những đề xuất táo bạo của VinSpeed một phần quan trọng cũng nhờ sự hậu thuẫn bởi Nghị quyết 68/NQ-TW, được Bộ Chính trị ban hành ngày 5/4/2025, đánh dấu một bước ngoặt lịch sử trong tư duy về kinh tế tư nhân. Văn kiện này không chỉ vạch ra các giải pháp cụ thể để tháo gỡ rào cản pháp lý, bảo vệ quyền sở hữu và quyền tự do kinh doanh, mà còn khuyến khích mạnh mẽ doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các dự án trọng điểm quốc gia. Với Nghị quyết 68, kinh tế tư nhân được kỳ vọng trở thành một trong những trụ cột vững chắc, giúp Việt Nam vươn mình trong cuộc đua hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Việc giao dự án cho một số doanh nghiệp như VinSpeed hứa hẹn mang lại cho đất nước những giá trị to lớn, không chỉ về mặt kinh tế mà còn về xã hội và môi trường. Trước hết, việc hoàn thành dự án sớm 5 năm sẽ đưa tuyến đường sắt tốc độ cao vào vận hành ngay từ năm 2030, mở ra cơ hội phát triển vượt bậc cho nền kinh tế. Với thời gian di chuyển từ Hà Nội đến TP.HCM chỉ trong 4-5 giờ, tuyến đường sắt này sẽ trở thành lựa chọn tối ưu cho hành khách, cạnh tranh trực tiếp với hàng không và giảm áp lực cho hệ thống vận tải đường bộ vốn đang quá tải. Điều này đặc biệt ý nghĩa với Việt Nam khi có địa hình chữ S đặc thù, với chiều dài hơn 3.200 km nhưng chiều ngang chỉ vài chục km ở những điểm hẹp nhất.

Bên cạnh đó, dự án này cũng lời giải cho rất nhiều bài toán phát triển, đặc biệt là những vấn đề của lĩnh vực logistics - một lĩnh vực mà Việt Nam đang tụt hậu do sự phụ thuộc quá lớn vào vận tải đường bộ. Một tuyến đường sắt hiện đại, kết nối các đô thị lớn và khu vực kinh tế trọng điểm, sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho sản xuất và thương mại.

Không chỉ vậy, vận tải đường sắt còn là giải pháp thân thiện với môi trường. Các nghiên cứu quốc tế, như từ Đại học Johannesberg, chỉ ra rằng lượng khí thải carbon từ đường sắt thấp hơn một nửa so với đường bộ. Với công nghệ hiện đại, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam sẽ góp phần giảm tiêu thụ năng lượng, giảm tải cho các tuyến cao tốc và kéo dài tuổi thọ hạ tầng đường bộ, từ đó tiết kiệm chi phí xã hội đáng kể. Đây là bước tiến quan trọng để Việt Nam thực hiện cam kết phát triển bền vững, hướng tới mục tiêu Zero Carbon trên trường quốc tế.

Đặc biệt, quan trọng hơn cả, nếu các doanh nghiệp có đủ năng lực thành công, dự án sẽ là một minh chứng hùng hồn cho vai trò của kinh tế tư nhân đối với sự phát triển của đất nước và sự đúng đắn của Nghị quyết 68/NQ-TW. Bởi, Nghị quyết 68/NQ-TW đã mở ra con đường để khu vực tư nhân trở thành động lực chính, xóa bỏ hình ảnh “đôi chân khập khiễng” của nền kinh tế, nơi khu vực nhà nước luôn đóng vai trò chi phối.

Một tuyến đường sắt tốc độ cao hiện đại không chỉ là hạ tầng giao thông, mà còn là biểu tượng cho khát vọng vươn mình của Việt Nam, là giấc mơ mà bao thế hệ đã ấp ủ trong hành trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.Với sự tham gia góp sức của VinSpeed, giấc mơ về một hệ thống vận tải hiện đại, hiệu quả và bền vững đang đến gần hơn bao giờ hết.

Lời giải nào cho rủi ro tài chính và công nghệ?

Rủi ro tài chính là mối quan ngại hàng đầu khi xem xét đề xuất của VinSpeed. Với vốn điều lệ chỉ 6.000 tỷ đồng, VinSpeed cam kết tự thu xếp 20% tổng vốn đầu tư, tương đương 312,33 nghìn tỷ đồng (khoảng 12,27 tỷ USD), và đề xuất vay 80% còn lại từ ngân sách Nhà nước với lãi suất 0% trong 35 năm.

Cần nhìn nhận rằng khoản vay ưu đãi từ ngân sách không phải là một đặc quyền bất hợp lý. Về bản chất, đây là sự hỗ trợ của Nhà nước để doanh nghiệp tư nhân đảm nhận chức năng cung cấp dịch vụ công, tương tự các khoản vay ODA từng được Chính phủ bảo lãnh. Nếu Nhà nước trực tiếp triển khai dự án, số tiền 1.713.548 tỷ đồng vẫn phải chi từ ngân sách. Tuy nhiên, để xua tan lo ngại, VinSpeed cần công khai minh bạch kế hoạch sử dụng vốn, đảm bảo nguồn vốn điều lệ được đầu tư đúng mục đích và chịu sự giám sát chặt chẽ từ các cơ quan chức năng. Chỉ có sự minh bạch và trách nhiệm giải trình mới có thể củng cố niềm tin vào năng lực tài chính của VinSpeed.

Một thách thức còn lớn hơn đó là công nghệ, bởi Việt Nam chưa từng có kinh nghiệm phát triển hay vận hành đường sắt tốc độ cao, còn hệ thống đường sắt hiện tại chỉ đạt tốc độ 40-50 km/h, đã rất lạc hậu so với thế giới. Do đó, VinSpeed sẽ phải đối mặt với bài toán chuyển giao công nghệ từ các đối tác quốc tế, đồng thời đáp ứng yêu cầu nội địa hóa để thúc đẩy sự tham gia của doanh nghiệp trong nước, đúng với tinh thần Nghị quyết 68/NQ-TW.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển giao công nghệ không phải là rào cản bất khả thi, nhưng việc lựa chọn đối tác và giải pháp công nghệ phù hợp là yếu tố sống còn. Nếu không có sự phối hợp chặt chẽ giữa VinSpeed và Chính phủ, nguy cơ phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài hoặc không đạt được mức độ nội địa hóa mong muốn sẽ là rủi ro lớn, có thể ảnh hưởng đến lợi ích lâu dài của nền kinh tế quốc gia.

Tuy nhiên, kinh tế tư nhân cũng đã từng chứng minh hiệu quả vượt trội trong quản trị linh hoạt, như trường hợp Hateco hoàn thành cảng Lạch Huyện trong 2,5 năm so với kế hoạch 5 năm theo quyết định phê duyệt. Với “mã gen thành công” của Vingroup, VinSpeed có lợi thế trong việc ra quyết định nhanh chóng, nhưng để đảm bảo tiến độ, cần một cơ chế giám sát chặt chẽ từ Nhà nước, tránh lặp lại những sai lầm cũ.

Hay như đề xuất VinSpeed chỉ bán giá vé theo đề xuất trước đó Bộ Giao thông (cũ) trình Chính phủ trong nghiên cứu tiền khả thi, tối thiểu 60 - 70% giá vé máy bay ở thời điểm cung cấp dịch vụ. Mức giá đề được đề xuất này không quá bất hợp lý. Hiện tại giá vé máy bay Hà Nội - Tp Hồ Chí Minh 4,1 triệu. Giá vé tàu thống nhất SE4 hiện tại là 1,1 triệu bằng 25% vé máy bay. Với thời gian di chuyển từ Hà Nội thành phố Hồ Chí Minh trên đường sắt tốc độ cao 4 đến 5 tiếng, với mức giá 60-70% sự lựa chọn dễ nghiêng về vé đường sắt tốc độ cao do sự hợp lý, hiệu quả của nó xét một cách toàn diện.

Do vậy, một thỏa thuận pháp lý chặt chẽ giữa Chính phủ và VinSpeed, với các điều khoản rõ ràng về trách nhiệm trong an ninh quốc phòng và điều tiết giá vé được coi là điều kiện tiên quyết để xoa dịu những lo ngại của dư luận

Và những cái tên khác mong muốn tham gia vào “cuộc đua”

Hiện nay VinSpeed không còn là cái tên duy nhất khi mà Công ty Cổ phần tập đoàn Đèo Cả, tập đoàn THACO Trường Hải và cũng đã phát văn bản trình Chính phủ để xin tham gia vào dự án đặc biệt quan trọng này.

Chính phủ và xã hội nên yên tâm trao Dự án cho cho các doanh nghiệp dân tộc lớn mạnh để những lợi ích to lớn của Dự án này đến sớm hơn, càng sớm hơn càng tốt phục vụ cho công cuộc phát triển kinh tế nhanh chóng, bền vững và bứt tốc trong kỷ nguyên vươn mình hiện nay. Sự phân tích sâu về trường hợp cụ thể của Vinspeed trong bài viết này cũng là cơ sở tham chiếu cho các doanh nghiệp khác khi muốn tham gia vào “cuộc chơi” đẳng cấp này!

GS Lê Hồng Hạnh - Trần Ngọc Hà

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/media/duong-sat-toc-do-cao-bac-nam-tam-nhin-cuoc-dua-va-co-hoi-cho-kinh-te-tu-nhan-khang-dinh-vi-the-post15033.html