Giải pháp tạo không gian đô thị xanh và bền vững

5 giờ trướcBài gốc

Thành phố Hà Nội đã có những điều chỉnh trong việc khai thác tiềm năng sông Hồng, hướng tới phát triển không gian đô thị xanh và bền vững. (Nguồn: Thành ủy Hà Nội)

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và nhiều thách thức môi trường, nhận thức của chính quyền và người dân về vai trò của dòng sông trong quy hoạch và phát triển đô thị ngày càng gia tăng. Việc phục hồi và phát huy hiệu quả các dòng sông đang trở thành yêu cầu cấp bách để kiến tạo không gian sống chất lượng và bền vững.

Sông – mạch nguồn của đô thị

Quá trình hình thành và phát triển của nhiều thành phố trên thế giới gắn liền chặt chẽ với các dòng sông, tạo dấu ấn đặc biệt và tăng sức hấp dẫn cho đô thị. Về bản chất, sông là mạch sống của con người – cung cấp nước cho cư dân, phục vụ nông nghiệp tưới tiêu, đồng thời là phương tiện giao thông chính, kết nối vùng miền, thúc đẩy thương mại và vận chuyển hàng hóa. Xa hơn nữa, sông còn giữ vai trò là yếu tố phòng thủ trong chiến lược quốc phòng – an ninh.

Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa nhanh chóng đã khiến nhiều dòng sông trên thế giới bị suy thoái nghiêm trọng, kéo theo hàng loạt hệ lụy như ô nhiễm nguồn nước, thay đổi dòng chảy gây ngập lụt đô thị, biến đổi hệ sinh thái và ảnh hưởng đến cấu trúc giao thông đường thủy. Tại Việt Nam, việc khôi phục các dòng sông và phát huy vai trò của chúng đang trở thành yêu cầu cấp bách, nhằm vừa giải quyết những vấn đề nêu trên, vừa góp phần tạo dựng diện mạo đô thị xanh, bền vững và giàu bản sắc.

Không gian cảnh quan và kiến trúc đô thị gắn với sông

Sông Sài Gòn không phải chỉ quan trọng trong phát triển kinh tế và giao thương mà còn góp phần điều hòa khí hậu. (Nguồn: Vietnamnet)

Trong quy hoạch đô thị, không tồn tại một mẫu số chung cho việc xây dựng và thiết kế thành phố theo vị trí tự nhiên của dòng sông. Tùy vào điều kiện thực tế và đặc trưng văn hóa của từng quốc gia, từng địa phương, các đô thị có thể được quy hoạch theo cách riêng, phản ánh bản sắc văn hóa đặc thù của thành phố hoặc quốc gia đó. Nói cách khác, mỗi đô thị có một “hệ phong thủy” riêng, phù hợp với dòng chảy sông ngòi tại chỗ.

Tuy nhiên, theo giới chuyên môn về kiến trúc và quy hoạch đô thị, vẫn tồn tại một số nguyên tắc phổ biến trong việc xác định và thiết kế đô thị theo “hướng thuận” của dòng sông. Khái niệm này đề cập đến việc thành phố sẽ quay mặt ra sông hay xoay lưng lại với sông, tùy thuộc vào nhiều yếu tố như quy mô, đặc điểm dòng chảy, độ sâu và khả năng khai thác mặt nước.

Trong phần lớn trường hợp, đô thị có xu hướng hướng mặt ra sông nếu con sông đó sở hữu công năng sử dụng cao – như phục vụ giao thông thủy, có các bến cảng, hay gắn với các công trình văn hóa, lịch sử quan trọng. Ngược lại, thành phố thường quay lưng lại với sông khi dòng sông có dòng chảy xiết, mặt nước hạn chế về công năng sử dụng, giao thông đường bộ chiếm ưu thế, hoặc sông không nằm trong mạng lưới liên kết với các tuyến vận tải thủy khác.

Bên cạnh yếu tố kiến trúc, các dòng sông chảy qua thành phố còn thể hiện mối tương quan chặt chẽ với không gian cảnh quan, hệ sinh thái và các khu vực vui chơi, giải trí. Với những tiêu chí này, nhiều đô thị lựa chọn thiết kế theo hướng mở ra phía sông nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu sinh hoạt, thư giãn và tiếp cận không gian xanh của người dân địa phương.

Bài toán quy hoạch sông tại các đô thị lớn ở Việt Nam

Tại các đô thị lớn ở Việt Nam hiện nay, các địa phương dường như khá bối rối trong xác định hướng đô thị hướng ra hay quay lưng với các dòng sông. Nhiều dòng sông lớn chảy qua các đô thị quan trọng ở Việt Nam, như sông Hồng qua Lào Cai, Phú Thọ, Hà Nội, Hưng Yên; sông Hương qua Huế; sông Hàn qua Đà Nẵng; sông Sài Gòn qua TP. Hồ Chí Minh.

Sông Hương đã tạo được nhiều dấu ấn rõ rệt trong chuyện bảo tồn song song với phát triển “dòng sông di sản” - linh hồn của Huế. (Nguồn: Huế ngày nay)

Trong số đó, Hà Nội là thành phố có hệ thống sông ngòi phong phú nhất, với các dòng sông lớn nhỏ như sông Hồng, sông Đà, sông Đuống, sông Tô Lịch, sông Tích, sông Đáy, sông Kim Ngưu, sông Nhuệ, sông Cầu và sông Cà Lồ – tạo nên đặc thù riêng trong quy hoạch và phát triển đô thị của Thủ đô.

Hiện nay, nhiều dòng sông tại các đô thị Việt Nam vẫn chưa được quy hoạch, khai thác và sử dụng đúng công năng. Các giá trị mà sông mang lại, từ tưới tiêu nông nghiệp, cung cấp nước sạch sinh hoạt, đến cảnh quan sinh thái, không gian văn hóa, giải trí và kiến trúc đô thị chưa được đánh giá đầy đủ và đúng mức, dẫn đến nhiều bất cập trong phát triển đô thị hiện nay.

Cụ thể, nhiều dòng sông tại Việt Nam đang đối mặt với các vấn đề nghiêm trọng như ô nhiễm nguồn nước, ngập úng và sạt lở bờ sông. Ô nhiễm chủ yếu do nước thải sinh hoạt và công nghiệp chưa qua xử lý xả thẳng ra sông, làm suy giảm chất lượng nước và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Tình trạng ngập úng xảy ra do hệ thống thoát nước quá tải, quy hoạch chưa hợp lý và tác động của biến đổi khí hậu, gây thiệt hại lớn về kinh tế và đời sống dân cư. Bên cạnh đó, sạt lở bờ sông, đặc biệt tại các khu vực ven sông cũng đang đe dọa an toàn của người dân và các công trình hạ tầng đô thị.

Hướng tới chiến lược dài hạn và bền vững

Những năm gần đây, nhận thức của chính quyền và người dân về vai trò của các dòng sông trong quy hoạch đô thị đã có chuyển biến rõ rệt. Nhờ đó, dù một số điều chỉnh được thực hiện còn muộn, nhưng vẫn được xem là kịp thời và cần thiết để khơi dậy “nhịp thở” của các dòng sông, đưa chúng trở lại vị trí xứng đáng trong không gian đô thị hiện đại.

Hà Nội hiện là một trong những thành phố điển hình đang nỗ lực phục hồi các dòng sông nội đô. Thành phố đã xây dựng Đề án hồi sinh sông ngòi với mục tiêu khai thác giá trị lịch sử, văn hóa theo định hướng phát triển bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu, cải thiện chất lượng môi trường nước và tích hợp đồng bộ giữa hạ tầng kỹ thuật với quy hoạch kiến trúc cảnh quan. Hà Nội đang từng bước chuyển mình theo hướng “quay mặt” ra sông, thay vì quay lưng như trước đây.

Sông Tô Lịch đóng một vai trò quan trọng đối với cảnh quan của Thủ đô. (Nguồn: Lao động)

Những kết quả bước đầu trong việc phục hồi sông Tô Lịch đang trở thành điểm nhấn cho nỗ lực quyết tâm của Hà Nội trong tái sinh các dòng sông đô thị. Cùng thời điểm, TP. Hồ Chí Minh cũng triển khai hàng loạt dự án trọng điểm nhằm cải tạo và khôi phục hệ thống kênh rạch như rạch Xuyên Tâm, kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè, kênh Tân Hóa – Lò Gốm. Những dự án này không chỉ góp phần giảm thiểu ô nhiễm, cải thiện chất lượng môi trường sống mà còn nâng cao diện mạo đô thị và sức khỏe cộng đồng.

Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả vai trò của các dòng sông trong phát triển đô thị tại Việt Nam, cần có một chiến lược tổng thể được nghiên cứu kỹ lưỡng – mang tính dài hạn, có chiều sâu và phù hợp với bối cảnh phát triển chung của đất nước, cũng như điều kiện thực tiễn của từng địa phương.

Trước hết, cần triển khai các giải pháp kỹ thuật nhằm phục hồi dòng sông theo hướng cải thiện điều kiện thủy văn, địa mạo và hệ sinh thái trong toàn hệ thống. Việc này sẽ góp phần đưa dòng sông trở về trạng thái tự nhiên ban đầu, khơi dậy “hơi thở” và “nhịp đập” vốn có, đồng thời giải quyết các vấn đề như ô nhiễm, suy thoái sinh thái và mất cân bằng đa dạng sinh học.

Bên cạnh đó, để khai thác hiệu quả vai trò của dòng sông trong quy hoạch đô thị, cần đặt chúng vào vị trí trung tâm trong bài toán quy hoạch tổng thể của thành phố. Việc này đòi hỏi sự cân nhắc toàn diện các yếu tố như văn hóa, chính trị, kinh tế, lịch sử, du lịch, cảnh quan, địa lý, khí hậu, thời tiết, giao thông đường thủy và đặc trưng văn hóa vùng miền của từng địa phương.

Nhìn chung, việc các đô thị lựa chọn quay mặt hay quay lưng với dòng sông cần được đánh giá trên cơ sở tổng hòa các yếu tố đã phân tích, miễn là đảm bảo sự phát triển bền vững và phục vụ tốt không gian sinh hoạt chung của người dân. Bên cạnh việc thiết lập cơ chế khai thác hiệu quả, cần nhìn nhận dòng sông như một thành tố nghệ thuật trong kiến trúc cảnh quan đô thị - nguồn cảm hứng cho sáng tạo, đổi mới, và là cầu nối hài hòa giữa thiên nhiên, không gian sống và lợi ích cộng đồng.

Nguyên Phương

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/giai-phap-tao-khong-gian-do-thi-xanh-va-ben-vung-323125.html