Giữ hồn chàm trên vải lanh ở vùng cao Lai Châu

một ngày trướcBài gốc

Từ sáng sớm, khi không gian còn tranh sáng tranh tối, chị em phụ nữ Mông, ở bản Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu đã thức dậy chuẩn bị các công đoạn cho việc nhuộm chàm. Giữa cuộc sống đô thị phát triển, nghề nhuộm chàm nơi đây vẫn được giữ gìn vẹn nguyên như một phần máu thịt trong đời sống.

Không chỉ tạo nên những bộ trang phục truyền thống độc đáo, nghề nhuộm chàm còn mở ra hướng phát triển du lịch bền vững, gắn liền với bảo tồn văn hóa bản địa. Giữa rừng núi đại ngàn, hồn chàm vẫn thắm, vẫn vẹn nguyên như chính tình người, tình đất nơi vùng cao Tây Bắc.

Chế biến chàm để nhuộm vải.

Chị Vàng Thị Sự, một người dân ở bản chia sẻ, ngày xưa mẹ chị dạy chị se sợi, dệt vải, rồi đi hái cây chàm về ngâm nước nhuộm. Muốn có màu chàm đẹp là phải nhuộm nhiều lần, phơi nắng cho đều. Bây giờ chị lại dạy cho con gái, để sau này con cùng các bạn trẻ biết làm váy áo, giữ nghề dệt thổ cẩm của dân tộc mình.

Chị Vàng Thị Sự ở bản Lao Tỷ Phùng cho biết, muốn có màu chàm đẹp phải nhuộm nhiều lần, phơi nắng cho đều.

“Nếu nhanh thì 1 năm làm được 3 đến 4 bộ quần áo, không nhanh thì chỉ được 1 đến 2 bộ thôi. Để làm được bộ quần áo truyền thống của dân tộc Mông, phải sử dụng lá chàm để nhuộm thì mới thành, còn không thì quần áo sẽ bị phai màu nhanh”, chị Sự cho biết.

Vải lanh phải được nhuộm chàm nhiều lần mới cho màu sắc sáng và bền.

Bản Lao Tỷ Phùng có hơn 100 hộ người Mông thì đến nay 85 hộ vẫn duy trì nghề nhuộm chàm để tự làm ra bộ quần áo cho gia đình. Các công đoạn nhuộm chàm được bà con làm hoàn toàn thủ công, từ thu hoạch cây lanh trên rừng, rồi tước vỏ, giã lấy sợi, se, luộc, dệt... Sau khi có được tấm vải lanh ưng ý, những người phụ nữ mới bắt đầu nhuộm chàm.

Ông Hồ A Sử, Phó trưởng bản Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong cho biết: Cây chàm được ngâm trong nước khoảng một tuần, tạo ra thứ dung dịch đặc sánh, có màu xanh đen. Khi nhuộm, vải sẽ được thả vào ngâm trong dung dịch đặc sánh đó. Muốn có bộ quần áo đẹp thì vải phải được nhuộm nhiều lần, phơi nắng đều, sau đó mới đến công đoạn vẽ sáp ong, thêu hoa văn, cắt, khâu tạo hình.

Hơn 80% hộ đồng bào Mông bản Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong, Lai Châu ngày nay còn duy trì nghề nhuộm chàm truyền thống.

“Quá trình làm được tấm vải của người Mông mất rất nhiều công đoạn. Chúng tôi cũng đang tuyên truyền để bà con giữ gìn được nét văn hóa dân tộc, mẹ truyền cho con và con truyền cho cháu. Phải giữ được nét văn hóa thì khách người ta đến người ta mới được chiêm ngưỡng được vẻ đẹp của nét văn hóa đó”, ông Hồ A Sử chia sẻ.

Xã hội ngày càng phát triển và những bộ váy áo truyền thống của người Mông cũng đã được cách tân, trở thành món quà tinh tế cho du khách. Tuy nhiên, với người Mông ở bản Lao Tỷ Phùng và nhiều bản người Mông khác ở vùng cao Lai Châu, bà con vẫn lựa chọn vải thủ công truyền thống. Bởi họ không chỉ mặc để đẹp, mà còn để nhắc nhở con cháu mình về một nghề cổ truyền, một biểu tượng văn hóa không thể thay thế.

Trong xã hội phát triển, đồng bào các dân tộc nói chung, đồng bào Mông ở Lai Châu nói riêng vẫn luôn chú ý giữ gìn nghề truyền thống.

Theo ông Lê Xuân Dũng, Phó Chủ tịch UBND phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu, phường Tân Phong được sáp nhập từ 2 phường và 3 xã vùng nông thôn, trong đó xã Nùng Nàng của huyện Tam Đường cũ là nơi cư trú của đồng bào Mông. Nghề truyền thống nhuộm chàm vải lanh của bà con nơi đây là lợi thế để chính quyền phường xây dựng một đô thị phát triển bền vững đa sắc màu.

“Phong tục nhuộm chàm của bà con dân tộc Mông thường diễn ra tháng 7 và tháng 8 hàng năm. Ngoài việc ủ chàm để nhuộm trong gia đình thì hiện nay bà con cũng ủ chàm để bán ra ngoài, tạo thu nhập cho gia đình. UBND phường sẽ tiếp tục chỉ đạo, vận động, tuyên truyền nhân dân giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, để gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Trong đó, nghề truyền thống nhuộm chàm sẽ được chú trọng để tạo trải nghiệm trực tiếp cho du khách”, ông Lê Xuân Dũng cho biết.

Phụ nữ Mông thêu trên những mảnh vải đã nhuộm chàm.

Giữ nghề cũng là giữ hồn bản, hồn dân tộc, và giữ màu chàm trên vải lanh cũng là giữ màu của văn hóa trong trái tim mỗi người Mông ở Lai Châu. Khi đồng bào vận những bộ trang phục thổ cẩm bước ra chợ phiên, ra phố thị, hay đưa đến tay du khách muôn phương, thì đó cũng chính là cầu nối đưa văn hóa dân tộc vươn xa. Và nghề nhuộm chàm - một nghề cổ xưa của người vùng cao - chưa bao giờ cũ, mà vẫn đang âm thầm tiếp sức cho hành trình phát triển bền vững của vùng cao Lai Châu hôm nay.

Khắc Kiên/VOV-Tây Bắc

Nguồn VOV : https://vov.vn/van-hoa/di-san/giu-hon-cham-tren-vai-lanh-o-vung-cao-lai-chau-post1219153.vov