Giữ hồn di sản giữa nhịp phát triển đô thị

2 giờ trướcBài gốc

Không chỉ tại TPHCM, tình trạng xâm lấn, biến dạng di sản kiến trúc cũng xuất hiện ở nhiều địa phương. Ở Hà Nội, không ít biệt thự cổ trên các tuyến phố: Trần Hưng Đạo, Phan Chu Trinh, Lý Thường Kiệt..., bị cải tạo tùy tiện, gắn bảng hiệu kinh doanh, cơi nới mặt tiền làm mất giá trị nguyên gốc.

Tại khu vực Đà Lạt, nhiều công trình cổ hoặc biệt thự cũ bị phá bỏ, thay bằng khách sạn và quán cà phê hiện đại. Mỗi sự việc là một “vết xước” trong không gian ký ức, phản ánh khoảng trống trong ý thức và hành lang pháp lý bảo vệ di sản.

Trong khi đó, việc Luật Di sản văn hóa (sửa đổi, bổ sung vào năm 2024; có hiệu lực từ ngày 1-1-2025) bổ sung quy định về công trình kiến trúc nghệ thuật thuộc sở hữu tư nhân là bước tiến quan trọng. Theo đó, mọi công trình có giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, dù thuộc Nhà nước, tổ chức hay cá nhân, đều được Nhà nước công nhận và bảo hộ quyền sở hữu hợp pháp. Chủ sở hữu có quyền khai thác công trình phục vụ sinh hoạt, du lịch, giáo dục nhưng phải giữ nguyên yếu tố gốc, không được tu sửa hay phá dỡ khi chưa có phép. Đồng thời, Nhà nước có chính sách hỗ trợ kỹ thuật, bảo hiểm, ưu đãi thuế và quảng bá di sản nhằm khuyến khích người dân tham gia bảo tồn.

Điểm mới mang tính đột phá của Luật Di sản văn hóa sửa đổi là việc luật hóa cơ chế hợp tác công - tư (PPP) trong bảo tồn. Chủ sở hữu có thể hợp tác với cơ quan quản lý, bảo tàng, doanh nghiệp văn hóa - du lịch để trưng bày, khai thác giá trị di sản. Lợi ích kinh tế được chia sẻ minh bạch, hài hòa, vừa đảm bảo yếu tố chuyên môn, vừa duy trì sinh khí cho di sản trong đời sống đương đại.

Đây là hướng đi phù hợp với xu thế quốc tế, khi di sản được nhìn nhận như nguồn lực mềm cho phát triển bền vững chứ không chỉ là “vật thể quá khứ” cần bảo vệ. Tuy nhiên, để luật thực sự phát huy hiệu quả cần chuyển đổi nhận thức quản lý. Và thực tế đã cho thấy, nhiều vi phạm về bảo tồn di sản bắt nguồn từ cách tiếp cận cứng nhắc hoặc thiếu phối hợp giữa các cơ quan chức năng.

Ở TPHCM, đã có trường hợp biệt thự cổ trên đường Nơ Trang Long hay Lê Quý Đôn xuống cấp nghiêm trọng, thậm chí bị phá bỏ đầy tiếc nuối vì chưa có cơ chế hỗ trợ chủ sở hữu, trong khi việc tu bổ lại vướng thủ tục phức tạp. Ở Hà Nội, một số công trình được xếp hạng nhưng chưa có quy hoạch khu vực bảo vệ, dẫn đến tình trạng xây dựng thêm, lấn chiếm không gian cảnh quan. Những bất cập này đòi hỏi một cơ chế linh hoạt hơn, vừa bảo tồn vừa khuyến khích người dân cùng tham gia gìn giữ di sản.

Những mô hình như “Nhà xưa Bình Thủy” (Cần Thơ) hay “Biệt thự Bảo Đại” (Lâm Đồng) - nơi chủ sở hữu tự nguyện gìn giữ, trưng bày và mở cửa đón khách là minh chứng rõ nét cho sự đồng hành hiệu quả giữa Nhà nước và người dân. Luật Di sản văn hóa sửa đổi không chỉ mở rộng phạm vi bảo vệ mà còn thể hiện tư duy phát triển văn hóa song hành với phát triển kinh tế.

Trong quá trình đô thị hóa, di sản văn hóa không thể đứng ngoài dòng chảy hiện đại nhưng cũng không được để dễ bị cuốn theo sự thương mại hóa ồ ạt. Bảo tồn không có nghĩa là “đóng khung” mà là giữ lại "linh hồn" trong sự thích ứng và tái sinh sáng tạo. Và giữ được di sản cũng là giữ được ký ức và "linh hồn" của đô thị trong nhịp phát triển sôi động hôm nay.

THIÊN BÌNH

Nguồn SGGP : https://sggp.org.vn/giu-hon-di-san-giua-nhip-phat-trien-do-thi-post817609.html