Gỡ những nút thắt xử lý phế thải xây dựng

4 giờ trướcBài gốc

Hàng triệu tấn phế thải đang từng ngày “bức tử” sông hồ, “bê tông hóa” đất nông nghiệp, đặt ra một bài toán hóc búa về môi trường và quản lý đô thị.

Nỗi ám ảnh kéo dài

Hà Nội, một trong những TP có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất cả nước, đang chứng kiến sự bùng nổ của các công trình xây dựng. Từ những tòa nhà cao tầng đến các dự án hạ tầng giao thông đã kéo theo lượng CTRXD khổng lồ. Theo ước tính, mỗi ngày Hà Nội phát sinh khoảng 3.400 tấn CTRXD, chiếm từ 10 - 25% tổng lượng chất thải rắn đô thị. Dự báo đến năm 2030, con số này sẽ tiếp tục tăng, đặt ra thách thức lớn cho môi trường và cảnh quan đô thị.

Tình trạng đổ trộm trạc thải để san lấp trái phép đất nông nghiệp đang diễn ra phổ biến ở nhiều nơi trên địa bàn Thành phố. Ảnh: Nguyễn Quý

Dạo một vòng quanh các khu vực ven đô của Hà Nội như dọc triền đê sông Hồng, sông Nhuệ qua các huyện Hoài Đức, Gia Lâm, hay tại các khu đất dự án "treo" ở Hoàng Mai, Long Biên, không khó để bắt gặp những “ngọn núi” phế thải xây dựng sừng sững. Gạch vỡ, bê tông, vữa khô,... được đổ trộm trong nhiều ngày, tháng, biến những bờ bãi xanh tươi, mảnh đất nông nghiệp màu mỡ thành các bãi rác khổng lồ, nhếch nhác. Vấn nạn này không chỉ gây ảnh hưởng nặng nề đến môi trường và mỹ quan đô thị mà còn là một sự lãng phí tài nguyên kinh tế nghiêm trọng.

Trong khi các mỏ cát, đá tự nhiên đang dần cạn kiệt, giá vật liệu xây dựng ngày càng leo thang, thì hàng triệu tấn CTRXD, vốn có thể tái chế thành vật liệu san lấp, gạch không nung, cốt liệu cho bê tông... lại bị đổ bỏ đi. Bài toán kinh tế tuần hoàn, biến rác thải thành tài nguyên đã được nói đến nhiều nhưng vẫn chưa tìm được lời giải hiệu quả tại Thủ đô. Nguyên nhân của thực trạng này đã được chỉ ra từ lâu. Đó là chúng ta chưa có một hành lang pháp lý đồng bộ, thiếu các văn bản hướng dẫn chi tiết; chưa ban hành được bộ đơn giá xử lý CTRXD rõ ràng, minh bạch; hệ thống các cơ sở xử lý, tái chế quy mô lớn, công nghệ hiện đại vừa thiếu vừa yếu; và quan trọng không kém là chế tài xử phạt các hành vi đổ trộm chưa đủ sức răn đe, cùng với nhận thức còn hạn chế của một bộ phận chủ đầu tư, nhà thầu và người dân… Với từng đó nguyên nhân, dễ hiểu tại sao CTRXD lại trở thành nỗi ám ảnh với môi trường Thủ đô suốt nhiều năm qua.

Kỳ vọng về một “bàn tay thép” đề án mới

Trước thực trạng trên, ngày 6/6 vừa qua UBND TP Hà Nội đã ban hành Quyết định phê duyệt Đề án “Tổng thể công tác quản lý CTRXD trên địa bàn TP giai đoạn đến năm 2030”. Đây được xem là một động thái quyết liệt, mở ra kỳ vọng lớn trong việc xử lý loại chất thải đặc biệt này. Tuy nhiên, từ mục tiêu tham vọng đến hiện thực là một chặng đường đầy thách thức, đòi hỏi những cú hích chính sách và mô hình thực thi đủ mạnh để tháo gỡ các “nút thắt” đã tồn tại nhiều năm.

Theo nghiên cứu của nhóm tác giả từ Đại học Giao thông Vận tải và Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội trên Tạp chí Tài nguyên Môi trường năm 2022, Hà Nội thải hơn 4.000 tấn chất thải rắn xây dựng năm 2021, dự kiến tăng lên hơn 9.400 tấn năm 2025. Theo đề án mới phê duyệt, lượng chất thải này dự báo ở mức 3.400 tấn mỗi ngày vào năm 2030.

Đề án đặt ra mục tiêu đến năm 2030, 90% tổng lượng CTRXD phát sinh tại đô thị được thu gom, xử lý đạt tiêu chuẩn môi trường, trong đó 60% được tái sử dụng hoặc tái chế thành sản phẩm, vật liệu xây dựng bằng công nghệ phù hợp. Đặc biệt, 100% công trình sử dụng vốn ngân sách bắt buộc phải sử dụng vật liệu tái chế từ CTRXD, đồng thời khuyến khích các công trình vốn ngoài ngân sách thực hiện tương tự. Để đạt được mục tiêu này, TP sẽ đầu tư mới và nâng cấp các cơ sở xử lý, tái chế CTRXD, nâng tổng công suất lên 4.180 - 4.780 tấn/ngày vào năm 2030. Ngoài ra, Hà Nội cũng đặt ra yêu cầu bắt buộc phân loại CTRXD tại nguồn, tăng cường kiểm tra, giám sát, xử phạt các trường hợp đổ thải trái phép, đồng thời khuyến khích xã hội hóa, đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư cho xử lý, tái chế CTRXD.

Sự thay đổi tư duy này mở ra hy vọng về một cuộc cách mạng trong việc xử lý CTRXD, hướng tới việc hình thành một ngành công nghiệp tái chế thực thụ. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, để hiện thực hóa được các mục tiêu trên đòi hỏi phải có những “chìa khóa” phù hợp để mở các “ổ khóa” chính sách. Thành công của một đề án không nằm ở những con số mục tiêu ấn tượng, mà ở khả năng triển khai trong thực tế. Để đạt được 90% thu gom và 60% tái chế, Hà Nội cần giải quyết triệt để ba “nút thắt” lớn về cơ chế và mô hình.

Thứ nhất, nút thắt về cơ chế tài chính. Đây được xem là nút thắt của mọi nút thắt. Hiện nay, chi phí xử lý CTRXD vẫn còn mập mờ. Ai là người trả phí? Mức phí là bao nhiêu? Quy trình thanh toán thế nào? Nếu chi phí xử lý đúng quy định quá cao so với việc thuê người đổ trộm, thì tình trạng vi phạm vẫn sẽ tiếp diễn. Do đó, việc cấp thiết là ban hành một bộ đơn giá, định mức chi phí cho toàn bộ chuỗi: từ thu gom, vận chuyển đến xử lý, tái chế. Đơn giá này phải được tính toán khoa học, vừa bảo đảm chủ nguồn thải (chủ đầu tư, hộ gia đình) có thể chi trả, vừa đủ hấp dẫn để các DN tư nhân mạnh dạn đầu tư vào lĩnh vực xử lý.

Thứ hai, nút thắt về chính sách khuyến khích và tạo lập thị trường. Chỉ thu hút được DN đầu tư khi họ nhìn thấy lợi ích kinh tế. Cần có những chính sách ưu đãi đột phá về thuế, tín dụng, tiền thuê đất cho các DN xây dựng nhà máy tái chế CTRXD. Nhưng quan trọng hơn cả là chính sách "bà đỡ" để tạo thị trường cho sản phẩm đầu ra. Sản phẩm tái chế sẽ không có chỗ đứng nếu không có quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng và một cơ chế ưu tiên, thậm chí là bắt buộc sử dụng một tỷ lệ nhất định trong các công trình sử dụng vốn ngân sách. Khi đó, vòng tuần hoàn kinh tế mới thực sự khép kín.

Thứ ba là việc hoàn thiện hành lang pháp lý trong việc xây dựng các mô hình thu gom, xử lý hiệu quả. Hà Nội cần khẩn trương rà soát và công bố công khai quy hoạch mạng lưới các điểm tập kết, trạm trung chuyển và các khu xử lý tập trung. Vị trí quy hoạch phải khoa học, bảo đảm khoảng cách an toàn, tránh lặp lại những bài học về xung đột với khu dân cư như đã xảy ra với một số khu xử lý rác thải sinh hoạt.

Ngoài 3 nút thắt trên, một vấn đề vô cùng quan trọng để giải quyết bài toán CTRXD chính là chế tài xử phạt. Luật sư Bùi Đình Ứng – Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho biết, hiện chế tài xử phạt đối với hành vi đổ trộm CTRXD là tương đối đầy đủ. Đặc biệt, hành vi đổ trộm chất thải rắn còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. “Điều 235 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 quy định phạt tiền từ 500 triệu đồng đến 1 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 1 - 5 năm đối với hành vi chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường trái pháp luật chất thải rắn thông thường từ 200.000kg đến dưới 500.000kg. Đặc biệt, nếu lượng chất thải rắn thông thường vượt quá 500.000kg thì có thể bị phạt tiền từ 1 - 3 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 3 - 7 năm” – Luật sư Bùi Đình Ứng nói.

Theo các chuyên gia môi trường, Hà Nội cần có sự đa dạng hóa các mô hình xử lý CTRXD để phù hợp với từng quy mô. Với các dự án xây dựng lớn, có thể khuyến khích áp dụng mô hình xử lý lưu động ngay tại chân công trình. Các máy nghiền, sàng lọc di động sẽ biến phế thải thành vật liệu san lấp, cốt liệu tái sử dụng ngay tại chỗ, giúp giảm đáng kể chi phí và áp lực vận chuyển. Song song đó, cần kêu gọi đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) để xây dựng các nhà máy xử lý tập trung quy mô lớn, áp dụng công nghệ hiện đại của châu Âu, Nhật Bản để sản xuất ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao như gạch block, tấm panel, cấu kiện bê tông đúc sẵn.

Nguyễn Quý

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/go-nhung-nut-that-xu-ly-phe-thai-xay-dung.739295.html