GV chia sẻ góc nhìn thực tế về ưu điểm của một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa

19 giờ trướcBài gốc

Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội, ban hành ngày 28/11/2014, đã đặt nền móng cho việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông.

Nghị quyết này đã thay đổi tư duy từ “một chương trình, một bộ sách giáo khoa” sang “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa”.

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được triển khai ở cấp trung học phổ thông từ năm học 2022-2023.

Đến năm học này, Chương trình mới đã phủ kín hết các khối lớp, năm đầu tiên học sinh lớp 12 thi tốt nghiệp trung học phổ thông theo chương trình này.

Theo đó, đề thi môn Ngữ văn được nhiều chuyên gia và giáo viên đánh giá phù hợp với định hướng mới, ngữ liệu hoàn toàn ngoài ba bộ sách giáo khoa, đảm bảo học sinh dù học bộ sách nào cũng công bằng về quyền lợi. Điều này cho thấy chủ trương đa dạng sách giáo khoa là hoàn toàn phù hợp với thực tiễn.

Ở góc độ là giáo viên trung học phổ thông, người viết xin chia sẻ góc nhìn về những ưu điểm của chủ trương một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa đang triển khai hiện nay.

Phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục

Chương trình giáo dục phổ thông 2006 tập trung vào truyền thụ kiến thức đơn thuần. Còn Chương trình giáo dục phổ thông 2018 hướng đến mục tiêu phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh.

Cần khẳng định, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 không hề xem nhẹ kiến thức, chỉ tập trung vào năng lực, phẩm chất. Ngược lại, kiến thức là nền tảng vững chắc để học sinh phát triển năng lực, phẩm chất. Học sinh biết vận dụng sáng tạo vào thực tiễn và hình thành những giá trị đạo đức, phẩm chất cần thiết của một công dân.

Để đạt được mục tiêu này, việc có nhiều bộ sách giáo khoa khác nhau, cùng dựa trên một khung chương trình chuẩn, sẽ tạo ra sự đa dạng về ngữ liệu, cách tiếp cận và phương pháp giảng dạy.

Ảnh minh họa: Mộc Hương

Chẳng hạn, trong Chương trình Ngữ văn 2018, yêu cầu cần đạt đọc hiểu hình thức văn bản văn học ở lớp 12: “Nhận biết và phân tích được một số yếu tố của hài kịch như: ngôn ngữ, xung đột, hành động, nhân vật, kết cấu, tình huống, thủ pháp trào phúng,...”. Ba bộ sách chọn những văn bản hài kịch tiêu biểu về đặc trưng thể loại và giá trị nội dung sâu sắc.

Cụ thể, sách Chân trời sáng tạo, giới thiệu các văn bản như “Màn diễu hành – trình diện quan thanh tra” (trích trong vở kịch “Quan thanh tra” của N.Gô-gôn), “Tiền bạc và tình ái” (trích trong “Lão hà tiện” của Mô-li-e), “Thật và giả” (trích “Con nai đen” của Nguyễn Đình Thi).

Sách Kết nối tri thức với cuộc sống, với các văn bản như “Nhân vật quan trọng” (trích trong “Quan thanh tra” của Ni-cô-lai Gô-gôn), “Giấu của” (trích “Quẫn” của Lộng Chương), “Cẩn thận hão” (trích “Thợ cạo thành Xê-vin” của Bô-mác-xe).

Sách Cánh diều, có các văn bản như “Quan thanh tra” trích trong vở kịch cùng tên của Gô-gôn, “Thực thi công lí” (trích “Người lái buôn thành Vơ-ni-dơ” của Sếch-xpia, “Loạn đến nơi rồi” (trích “Mùa hè ở biển” của Xuân Trình), “Tiền tội nghiệp của tôi ơi!” (trích “Lão hà tiện” của Mô-li-e).

Sự đa dạng về ngữ liệu như trên cung cấp cho học sinh nhiều văn bản được tuyển chọn trong cùng một thể loại, từ đó các em được trải nghiệm phong phú trong học tập và tiếp cận kiến thức từ nhiều góc độ khác nhau.

Đồng thời, giáo viên được chọn một bộ sách phù hợp với phong cách giảng dạy và đặc điểm của học sinh mình, bởi mỗi bộ sách có cấu trúc và dẫn dắt khác nhau.

Chẳng hạn, cùng thể loại hài kịch, ba bộ sách có cấu trúc và cách dẫn dắt khác nhau để trình bày một nội dung. Nói cách khác, một nội dung trong Chương trình môn Ngữ văn có tới ba cách trình bày khác nhau trong ba bộ sách.

Giáo viên được chọn một bộ sách giáo khoa với cấu trúc phù hợp nhất để truyền đạt nội dung đó đến với học sinh của mình, học sinh sẽ dễ dàng tiếp nhận hơn và vận dụng kiến thức vào thực tiễn một cách sáng tạo nhất.

Cụ thể, với cách thiết kế một văn bản hài kịch, sách Chân trời sáng tạo dẫn dắt theo ba phần: “Trước khi đọc” văn bản, phần chính là “Đọc văn bản” và cuối cùng là “Sau khi đọc” với hệ thống câu hỏi để làm sáng tỏ những đặc điểm của hài kịch và nội dung văn bản.

Đặc biệt, sau hệ thống câu hỏi là “Bài tập sáng tạo” giúp học sinh thể hiện năng khiếu nghệ thuật của mình, ví dụ: “Hãy chọn một lớp kịch trong văn bản “Màn diễu hành - trình diện quan thanh tra” để vào vai (một/các) nhân vật và biểu đạt theo cảm nhận của mình”. Đây là dạng câu hỏi gợi mở, phát huy tối đa năng lực vốn có của mỗi cá nhân.

Tương tự, sách Cánh diều, có phần “Chuẩn bị” trước khi đọc văn bản, nêu ra những yêu cầu học sinh cần thực hiện và giới thiệu bối cảnh của đoạn trích tạo tâm thế cho học sinh dễ tiếp nhận văn bản, tiếp theo là “Đọc hiểu” văn bản với hệ thống câu hỏi kèm theo.

Đặc biệt câu hỏi cuối cùng sau văn bản đọc: “Hãy chọn một lời thoại mà em ấn tượng nhất. Nhập vai thể hiện lời thoại đó trước lớp” cũng là một yêu cầu học sinh cảm nhận và thể hiện sáng tạo.

Có thể khẳng định, sự đa dạng các bộ sách giáo khoa không chỉ là sự khác biệt về hình thức mà còn là sự khác biệt về tư duy sư phạm và cách thức triển khai chương trình.

Đây là một cách hiệu quả để phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, bởi vì để hình thành những năng lực đó, học sinh cần được tiếp cận nhiều cách tư duy và nhiều cách giải quyết vấn đề.

Nhiều bộ sách giáo khoa rõ ràng là một lợi thế cho giáo viên và học sinh trong dạy và học sáng tạo.

Xóa bỏ độc quyền trong biên soạn sách giáo khoa

Trước đây, việc biên soạn và phát hành sách giáo khoa gần như là độc quyền của một đơn vị. Mặt ưu điểm của mô hình này là tính thống nhất nhưng lại dễ dẫn đến tình trạng ì ạch, chậm đổi mới.

Khi Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội ra đời cho phép nhiều tổ chức, cá nhân tham gia biên soạn sách giáo khoa trên cơ sở một chương trình thống nhất thì tình trạng độc quyền này mới được phá bỏ.

Khi có nhiều bộ sách giáo khoa của nhiều nhóm tác giả, nhiều nhà xuất bản thì sẽ có sự cạnh tranh với nhau để giành sự lựa chọn của các trường học.

Từ đó, các bộ sách sẽ không ngừng đầu tư tỉ mỉ hơn về chất lượng nội dung (kiến thức cô đọng, dễ hiểu; ngữ liệu tiêu biểu, phù hợp); về phương pháp sư phạm (cách trình bày khoa học, gợi mở; câu hỏi và bài tập sáng tạo); về hình thức (thiết kế đẹp, hình ảnh minh họa phù hợp, màu sắc hài hòa). Bên cạnh đó, các tài liệu bổ trợ, hoạt động tập huấn giáo viên, cũng được quan tâm nhiều hơn.

Xét đến cùng, mục đích cuối cùng của xóa độc quyền là để cạnh tranh, nâng cao chất lượng sách giáo khoa từ nội dung đến hình thức. Và người sử dụng, giáo viên và học sinh, là những người được hưởng lợi nhiều nhất.

Trong môi trường cạnh tranh này, giáo viên và học sinh không chỉ được tiếp cận một bộ sách giáo khoa chất lượng mà còn được gián tiếp hưởng lợi từ hai bộ sách giáo khoa khác.

Chủ trương “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” đã tạo cơ hội cho nhiều cá nhân, đơn vị tâm huyết tham gia biên soạn sách giáo khoa như một cách cống hiến cho nền giáo dục nước nhà.

Đồng thời, nó sẽ tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh để nâng cao chất lượng sản phẩm giáo dục. Các bộ sách giáo khoa sẽ phải không ngừng cải tiến để đáp ứng tốt nhất nhu cầu dạy và học.

Thúc đẩy hội nhập quốc tế

Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” như Mỹ, Anh, Úc, Trung Quốc, Thái Lan, Nhật Bản,... Đây là một xu hướng tất yếu của các nước có nền giáo dục hiện đại trên thế giới.

Ngành Giáo dục của ta đang áp dụng mô hình này là cách nhanh nhất để bắt kịp và hội nhập với những nền giáo dục hiện đại ấy.

Cho nên, có thể nói, chủ trương chuyển đổi sang mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” đã thể hiện quyết tâm hội nhập vào nền giáo dục hiện đại.

Tuy nhiên, quá trình chuyển sang mô hình mới đã đặt ra những thách thức ban đầu, chẳng hạn như việc giáo viên cần tiếp cận với nhiều sách giáo khoa và chủ động chọn lựa sách giáo khoa để giảng dạy.

Dù vậy, với vai trò là nhà giáo, hơn ai hết, chúng ta cần tư duy cởi mở và chủ động học hỏi, cùng nhau cải thiện nền giáo dục nước nhà. Đây là con đường ngắn nhất để nâng cao chất lượng và vị thế của giáo dục nước ta trên trường quốc tế.

Khi được tiếp cận với nhiều bộ sách giáo khoa, được giảng dạy bằng những phương pháp hiện đại và được đánh giá theo tiêu chí năng lực, học sinh sẽ có cơ hội phát triển toàn diện hơn.

Từ đó, các em tự tin hơn khi bước vào thị trường lao động toàn cầu hoặc tiếp tục con đường học vấn ở nước ngoài. Có thể khẳng định rằng, chủ trương “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” thật sự nhấn mạnh tầm nhìn chiến lược của ngành giáo dục trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông 2025 theo chương trình mới cũng đã có những đổi mới đáng kể, từ hình thức tổ chức đến định dạng cấu trúc đề thi.

Đến thời điểm hiện tại, không có vấn đề phát sinh cho thấy một bộ sách giáo khoa thuận lợi hơn khi xử lý và làm bài thi tốt nghiệp.

Điều này minh chứng rõ ràng rằng, định hướng “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” là hoàn toàn đúng đắn và hiệu quả trong thực tiễn.

(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.

Trần Văn Tâm

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/gv-chia-se-goc-nhin-thuc-te-ve-uu-diem-cua-mot-chuong-trinh-nhieu-bo-sach-giao-khoa-post253056.gd