Hải Nam - Biểu tượng cải cách mở cửa 2.0 của Trung Quốc

2 giờ trướcBài gốc

Năm 2024, 22 khu vực tỉnh đảo Hải Nam, với diện tích đất liền chiếm chưa đến 0,4%, đã đóng góp khoảng 1/5 tổng vốn đầu tư nước ngoài và tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Trung Quốc. Trong một thử nghiệm toàn diện về tự do hóa thương mại siêu hiện đại, tỉnh đảo Hải Nam sẽ chính thức “đóng cửa hải quan” hay vận hành cơ chế hải quan khép kín từ 18/12/2025. Vậy thế nào là “đóng cửa hải quan” và sự kiện này có ý nghĩa ra sao với kinh tế Trung Quốc.

Chủ trương về việc xây dựng Cảng Thương mại tự do Hải Nam được Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra tại Hội nghị thường niên Diễn đàn châu Á Bác Ngao hồi tháng 4/2018, nhằm “tìm tòi xây dựng cảng thương mại tự do đặc sắc Trung Quốc".

Với diện tích toàn đảo hơn 35.000 km², lớn gấp gần 32 lần Hồng Kông, 49 lần Singapore và 8,6 lần Dubai, Hải Nam được lựa chọn trở thành cảng thương mại tự do (FTZ) lớn nhất Trung Quốc và cũng lớn nhất thế giới.

Hồi tháng 7/2025, Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã phê duyệt chủ trương vận hành chính thức Cảng Thương mại tự do Hải Nam vào ngày 18/12/2025.

Một góc cảng container quốc tế Dương Phố - nơi các tuyến vận tải sang Đông Nam Á luôn rất nhộn nhịp

Vì sao là ngày 18/12?

Sự lựa chọn này được đánh giá là mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Chính vào ngày này hơn 47 năm về trước - năm 1978, Hội nghị Trung ương 3 khóa XI của Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đưa ra quyết sách lịch sử - tiến hành cải cách mở cửa. Việc quyết định vận hành Cảng Thương mại tự do Hải Nam vào cùng ngày là một tín hiệu nhằm thể hiện quyết tâm của Trung Quốc trong việc đi sâu cải cách và mở rộng mở cửa với bên ngoài.

Theo lộ trình đưa ra trong “Phương án tổng thể xây dựng Cảng Thương mại tự do Hải Nam” công bố hồi tháng 6/2020, các năm 2025, 2035 và đến giữa thế kỷ là những mốc thời gian quan trọng, gắn liền với các thời điểm trong tiến trình hướng tới thực hiện mục tiêu 100 năm thứ hai của Trung Quốc.

Trong đó, đến năm 2025, Hải Nam bước đầu xây dựng hệ thống chính sách và thể chế cảng thương mại tự do với trọng tâm là tự do hóa và thuận lợi hóa thương mại và đầu tư; đến năm 2035, hệ thống thể chế và mô hình vận hành cảng thương mại tự do chín muồi hơn, trở thành “điểm cao mới” của nền kinh tế theo hướng mở của Trung Quốc; đến giữa thế kỷ này, xây dựng toàn diện cảng thương mại tự do trình độ cao có tầm ảnh hưởng quốc tế sâu rộng.

Do vậy, việc Hải Nam chính thức vận hành cơ chế hải quan khép kín không chỉ mang ý nghĩa cột mốc đối với tiến trình xây dựng Khu Thương mại tự do Hải Nam, mà còn mở ra kỷ nguyên “Cải cách mở cửa 2.0” và trở thành biểu tượng cải cách mở cửa của Trung Quốc trong thời đại mới.

Đây không còn là một thử nghiệm mang tính khu vực, mà là bước ngoặt then chốt trong giai đoạn mở cửa tiếp theo của nước này, mang dáng dấp của Thâm Quyến hay Phố Đông (Thượng Hải) trước kia và hướng tới việc trở thành một trung tâm thương mại tự do tầm cỡ quốc tế tương tự Hồng Kông hay Singapore trong tương lai.

Thế nào là “đóng cửa hải quan”?

Cốt lõi của cái gọi là “đóng cửa hải quan” nằm ở hệ thống giám sát hải quan mới, biến toàn bộ đảo Hải Nam thành một “khu vực đặc biệt trong giám sát và quản lý hải quan”, vận hành theo nguyên tắc “mở cửa tuyến một, kiểm soát tuyến hai và tự do trong đảo”.

Nói một cách đơn giản, “mở cửa tuyến một” có nghĩa là hầu hết hàng hóa nước ngoài vào đảo Hải Nam đều được miễn thuế và thủ tục được đơn giản hóa đáng kể. Điều này mở ra một cánh cửa rộng lớn cho hàng hóa, vốn và công nghệ toàn cầu vào Hải Nam.

“Kiểm soát tuyến hai” là thiết lập một hàng rào pháp lý giữa Hải Nam và phần còn lại của Trung Quốc đại lục. Hàng hóa từ Hải Nam vào các địa phương này vẫn phải làm thủ tục hải quan và nộp các loại thuế. Cách làm này nhằm đảm bảo mức độ tự do và thuận tiện cao trên đảo Hải Nam, nhưng vẫn ngăn chặn hiệu quả các tác động của hàng hóa miễn thuế lên thị trường đại lục, từ đó thiết lập một hệ thống mở với những rủi ro có thể kiểm soát được.

“Tự do trong đảo” đồng nghĩa với việc trong khu vực quản lý đặc biệt rộng lớn này, dòng chảy hàng hóa, con người, vốn và thông tin sẽ được hưởng sự tự do chưa từng có. Để hỗ trợ hệ thống này, một hàng rào điện tử dài 1.944 km đang được đóng dọc theo bờ biển, kết hợp với hệ thống giám sát thông minh 24/7 để đảm bảo việc triển khai chính xác thiết kế hệ thống.

Một góc Cơ sở bảo trì và sửa chữa máy bay tại Cảng hàng không Hải Khẩu - nơi đã có những đơn hàng kiểm tra định kỳ và sơn máy bay đầu tiên vào cảng thương mại tự do đến từ các nước như Việt Nam, Thái Lan, Hàn Quốc...

Cơ chế đặc thù chưa từng có

Đằng sau mô hình trên là chính sách thuế siêu ưu đãi và cơ chế đặc thù chưa từng có mà Hải Nam được hưởng. Thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp được ấn định ở mức 15%, không chỉ thấp hơn nhiều so với mức 25% của đại lục mà còn thấp hơn mức 16,5% của Hồng Kông và 17% của Singapore. Đối với cá nhân, mức thuế thu nhập cá nhân tối đa chỉ là 15%, với ba mức thuế là 3%, 10% và 15%, khiến nơi đây được kỳ vọng sẽ trở thành điểm thu hút trực tiếp đối với những nhân tài cao cấp toàn cầu.

Bên cạnh đó, theo ông Thái Cường, Giám đốc Sở Tài chính Hải Nam, chính sách “không thuế quan” tại đây sẽ được mở rộng đáng kể. Tỷ lệ hàng hóa nhập khẩu qua “tuyến một” được hưởng thuế suất 0% sẽ tăng từ 21% lên tới 74% tổng số mặt hàng chịu thuế tại Trung Quốc (tương đương hơn 6.600 mặt hàng). Đồng thời, các sản phẩm chế biến tại Hải Nam có giá trị gia tăng từ 30% trở lên sẽ được miễn thuế hoàn toàn khi đưa vào nội địa Trung Quốc.

Ông cho biết, hơn 6.600 mặt hàng hưởng thuế quan bằng 0 bao phủ toàn bộ thiết bị sản xuất và nguyên vật liệu đầu vào. Các doanh nghiệp nhập khẩu thiết bị có thể tiết kiệm tới 20% chi phí thuế nhập khẩu. Các doanh nghiệp thuộc hơn 1.100 ngành nghề được khuyến khích liên quan đến y dược sinh học, điện gió được hưởng mức thuế thu nhập doanh nghiệp ưu đãi là 15%; các ngành du lịch, dịch vụ hiện đại và công nghệ cao còn được hưởng ưu đãi miễn thuế thu nhập doanh nghiệp đối với thu nhập từ vốn đầu tư nước ngoài tăng thêm...

Hệ thống thông quan cũng được tối ưu hóa, với 8 cảng quốc tế đóng vai trò “tuyến một” và 10 cảng nội địa làm “tuyến hai”, giúp hàng hóa lưu thông nhanh chóng giữa Hải Nam và các khu vực khác của Trung Quốc.

Để chuẩn bị vận hành chính thức Cảng Thương mại tự do Hải Nam, ông Vương Phụng Lợi, Phó Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban công tác cảng thương mại tự do thuộc Tỉnh ủy Hải Nam cho biết, hiện nay, hạ tầng và thiết bị chuyên dụng của 8 cửa khẩu “tuyến một” và 10 cửa khẩu "tuyến hai" đã được trang bị đầy đủ, 64 đội thực thi pháp luật tổng hợp về chống buôn lậu đã đi vào hoạt động với lực lượng chuyên biệt. Các cửa khẩu “tuyến hai” đã vận hành thử từ 15/9, sẵn sàng cho việc vận hành Cảng Thương mại tự do Hải Nam vào cuối năm.

Hải Nam liệu có là Hồng Kông thứ hai?

Với những động thái và bước đi mạnh mẽ, vượt xa những Khu Thương mại tự do khác ở Trung Quốc, việc xây dựng Cảng Thương mại tự do Hải Nam khiến nhiều người liên tưởng đến Hồng Kông.

Trong một chia sẻ với Nhật báo Hải Nam trước đó, ông Vu Đào, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Cảng Thương mại tự do Hải Nam, cho biết Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã nêu rõ việc xây dựng cảng này thành một cửa ngõ quan trọng để mở cửa ra Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương.

Còn theo ông Vương Bân, Trưởng Ban Tuyên truyền, người phát ngôn Tỉnh ủy Hải Nam, 4 ngành công nghiệp trụ cột của hòn đảo này - du lịch, dịch vụ hiện đại, công nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp nhiệt đới hiệu quả cao – dự kiến chiếm gần 70% GDP của tỉnh vào năm 2027.

Ông Hùng An Tĩnh, Phó Viện trưởng Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Hải Nam, cho biết thêm Cảng Thương mại tự do Hải Nam đảm nhiệm sứ mệnh quan trọng là tiên phong và thử nghiệm các quy tắc kinh tế và thương mại quốc tế tiêu chuẩn cao như CPTPP, RCEP và DEPA. Trong khi đó, Hồng Kông là trung tâm vận tải biển, tài chính và tiêu dùng quan trọng toàn cầu, với kinh nghiệm dịch vụ xuyên biên giới đẳng cấp thế giới và nguồn vốn quốc tế mạnh mẽ.

Liệu trong tương lai Hải Nam có thể vượt qua Hồng Kông hay không? Vẫn còn quá sớm để đưa ra kết luận. Xét về quy mô kinh tế, GDP của Hải Nam vào khoảng 793,5 tỷ nhân dân tệ năm 2024, vẫn còn kém xa GDP của Hồng Kông, gần 2,9 nghìn tỷ nhân dân tệ.

Có phân tích cho rằng, ngay từ đầu định vị của Hải Nam đã khác biệt với Hồng Kông. Trong khi thế mạnh cốt lõi của Hồng Kông nằm ở dịch vụ tài chính và thương mại trung chuyển, Hải Nam lại tập trung vào du lịch, dịch vụ hiện đại, công nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp nhiệt đới hiệu quả cao. Do vậy, Hải Nam sẽ không trở thành bản sao của Hồng Kông, mà đóng một vai trò mới, bổ sung cho khuôn khổ mở cửa rộng lớn hơn của Trung Quốc.

Singpore cũng là một vùng đất mà Hải Nam được được đem ra so sánh. Khi chính sách “đóng cửa hải quan” chính thức có hiệu lực, Hải Nam được kỳ vọng sẽ chứng kiến một làn sóng du khách đổ tới. Một số cư dân mạng thậm chí còn gọi nơi đây là “Singapore tiếp theo”, ám chỉ tiềm năng phát triển thành một trung tâm mua sắm miễn thuế lớn của khu vực. Hiện doanh số bán hàng miễn thuế rời đảo của Hải Nam đã chiếm hơn 8% thị trường toàn cầu.

Truyền thông Trung Quốc còn cho biết, là cửa ngõ chiến lược của Trung Quốc vào ASEAN, Hải Nam đang khám phá một mô hình mới: “Hải Nam nhận đơn, sản xuất toàn cầu và bán ở đại lục”. Nguyên liệu thô Đông Nam Á, sau khi được chế biến gia tăng giá trị tại Hải Nam, có thể được miễn thuế vào thị trường đại lục rộng lớn. Mô hình này ước tính sẽ giảm tổng chi phí khoảng 25%.

Bên cạnh đó, là một phần quan trọng trong chiến lược kinh tế “tuần hoàn kép” của đất nước tỉ dân nhằm thúc đẩy tiêu dùng nội địa, mức thuế nhập khẩu thấp hơn nhiều của hòn đảo này cũng được kỳ vọng giúp nơi đây trở thành vùng đệm trong cuộc chiến thương mại đang diễn ra giữa Trung Quốc và Mỹ.

Bích Thuận/VOV-Bắc Kinh

Nguồn VOV : https://vov.vn/kinh-te/hai-nam-bieu-tuong-cai-cach-mo-cua-20-cua-trung-quoc-post1241747.vov